بهار احزاب

در حالی که نهضت اسلامی ملت ایران روز به روز قدرت و شدت و هیجان بیشتری می‌یافت، موتور محرک و قلب تپنده آن شخصیت روحانی‌ای بود که در پاریس سکنی گزیده بود و برای تدبیر امور نهضت به هیچ حزب و تشکیلات سازمان‌یافته‌ای متکی نبود. این شخصیت اطرافیانی داشت که اغلب از شاگردان درس‌های وی در حوزه علمیه نجف بودند و برخی فعالان سیاسی با گرایش‌های گوناگون که پس از رفتن به پاریس در گرد او جمع آمده بودند، بدون آنکه اجازه داشته باشند نام حزب یا گروهی سیاسی را بالا ببرند.
در این میان، این سؤال برای خبرنگاران رسانه‌های بیگانه شکل گرفته بود که در اندیشه سیاسی امام(ره) حزب از چه جایگاهی برخوردار است؟ آیا در حکومتی که وی به دنبال تشکیل آن است، جایگاهی برای تحزب و فعالیت تشکل‌های سیاسی با گرایش‌ها و ایدئولوژی‌های گوناگون وجود دارد؟
خبرنگاران بسیاری در این باب از امام(ره) سؤال پرسیدند و جواب شنیدند. از آن جمله خبرنگار روزنامه «صدای لوکزامبورگ» درباره نفی همکاری با مارکسیست‌ها از امام(ره) پرسید و جواب شنید: «‏‏‏‏جناح‌های سیاسی در آنجا در اظهار عقاید خود آزادند.» همچنین وقتی خبرنگار روزنامه ایتالیایی «پائزه سرا» درباره حدود آزادی در جمهوری اسلامی مدنظر امام(ره) می‌پرسد، چنین پاسخ می‌شوند: «‏‏مطبوعات در نشر همه حقایق و واقعیات آزادند. هرگونه‏‎ ‎‏اجتماعات و احزاب از طرف مردم در صورتی که مصالح مردم را‏‎ ‎‏به خطر نیندازند، آزادند و اسلام در تمامی این شئون حد و مرز آن‏‎ ‎‏را تعیین کرده است.»‏
‏‏‏حضرت امام(ره) در گفت‌وگو با خبرنگاران روزنامه‏های اطلاعات و كیهان که پرسیدند: «آیا فكر می‏كنید كه گروه‌های چپ و ماركسیست كه در ایران هستند، آزادانه فعالیت خواهند داشت؟» می‌فرمایند: «اگر مضر به حال ملت باشد جلوگیری می‏شود؛ اگر نباشد و فقط اظهار عقیده باشد مانعی ندارد.» خبرنگار مجدد می‌پرسد: «یعنی منظورتان این است كه احزاب آزاد خواهند بود یا نه؟» و می‌شنوند: «همه مردم آزادند مگر حزبی كه مخالف با مصلحت مملكت باشد.»
خبرنگار فرانسوی مجله «الاقتصاد العربی» و خبرنامه «خاورمیانه» نیز از امام(ره) درباره فعالیت آزاد اصناف و اتحادیه‌‌های کارگری در جمهوری اسلامی می‌پرسد و حضرت امام(ره) پاسخ می‌دهند: «كارگران محروم و متدین ایران كه اكثر آنان همان كشاورزان و زارعین فقیر و گرسنه سابقند، حق دارند برای به دست آوردن حقوق حقه خود، به مبارزه ملت از هر طریق ممكن و مشروع بپردازند و در جمهوری اسلامی، به آنها حق داده می‏شود كه به هر شكل ممكن به دور هم جمع شوند و مسائل و مشكلات خود را بررسی كنند و در نتیجه، دولت را در جریان مسائل خود قرار دهند و نیز از حقوق صنفی خود دفاع كنند.»
با پیروزی انقلاب اسلامی، احزاب و گروه‌های سیاسی گسترده‌ای با مرام‌ها و ایدئولوژی‌های گوناگون سر برآوردند که نام بسیاری از آنان را پیش از این به دلایل گوناگون، از جمله خفقان رژیم پهلوی کمتر کسی شنیده بود. اعضای برخی از این گروه‌ها شاید به تعداد انگشتان یک دست نمی‌رسیدند، اما ادبیات تند و تیز هر یک از ایشان موجب می‌شد که بیش از دیگران حواس‌ها را به خود جلب کنند.
دو روز پس از پیروزی انقلاب اسلامی حزب توده با انتشار بیانیه‌ای خواستار لغو محدودیت‌هایی شد که رژیم سابق برای حضور آنان وضع کرده بود. در این بیانیه که از پاریس منتشر شد، آمده است: «حزب توده، آماده همکاری صادقانه با دولت مهندس بازرگان است.» فعالیت حزب توده البته به این سادگی نبود؛ چرا که به واسطه عملکرد سیاه و خائنانه بالاخص در ماجرای نهضت ملی نفت، مخالفان جدی داشت. دولت موقت مهم‌ترین مخالف بود؛ به نحوی که مهندس بازرگان اظهار داشت: «این حزب طبق قوانین غیر قانونی است و ما باید از این قوانین اطاعت کنیم.»
در مقابل حزب توده با انتشار بیانیه‌ای به مناسبت سالگرد اعلام شدن فعالیت این حزب، اعلام کرد فعالیت آزادانه حزب توده جزء لاینفک دموکراسی است. چند روز بعد کمیته مرکزی حزب توده ایران با صدور اطلاعیه‌ای، از سرگرفتن فعالیت علنی این حزب را اعلام کرد. در این بیانیه، حزب توده ضمن ابراز پشتیبانی مجدد از برنامه‌های امام خمینی(ره)، شرط مقدم نیل به هدف‌های جنبش انقلابی مردم ایران اتحاد همه نیروهای شرکت‌کننده در این جنبش، صرف‌نظر از تفاوت عقاید سیاسی، مسلکی و فلسفی دانسته شده است.
سازمان مجاهدین خلق ایران نیز با انتشار اولین اطلاعیه خود رسماً اعلام موجودیت کرد. اطلاعیه مجاهدین که با آیه «فَضَّلَ اللهُ‌ الْمُجاهِدينَ عَلَى الْقاعِدينَ أَجْراً عَظيماً» شروع شده است، از هواداران می‌خواهد از دستاوردهای انقلاب حفاظت کرده و به استمرار اهداف ضدامپریالیستی آن بپردازند. چند روز بعد دفتر سیاسی سازمان کار خود را با عضوگیری آغاز کرد. این دفتر که در ساختمان سابق بازرسی شاهنشاهی مستقر است با پخش پرسشنامه‌هایی در میان هواداران سازمان مجاهدین خلق رسماً عضوگیری کرد. روز بعد نیز دانشجویان دموکرات ایران از برلن بیانیه داده و اعلام کردند این پیروزی را که به بهای خون عزیزان خلق به دست آمده است، به قیمت جان پاس خواهیم داشت. حزب جمهوری‌خواه ایران نیز با انتشار بیانیه‌ای اعلام موجودیت کرد. این حزب، مرام خود را آزادی و امنیت برای همه اعلام کرد.
در همین ایام و با گذشت یک هفته از پیروزی انقلاب، حزب جمهوری اسلامی نیز با انتشار بیانیه‌ای رسماً اعلام موجودیت کرد. در مرام‌نامه و اساس‌نامه این حزب آمده است: «تجربه جنبش‌های صد ساله اخیر ایران باید همه را قانع کرده باشد که ما همواره ضربه بزرگ را از سوی فقدان یک تشکیلات نیرومند و همه‌گیر خورده‌ایم. ایجاد تشکیلاتی نیرومند و سامان دادن به نیروهای فعال و ایجاد انسجام و انضباطی آهنین است که می‌تواند حرکت انقلابی ملت را به درستی تداوم بخشد و جنبش را از خطر انهدام و دستاوردهای آن را از خطر غارت دشمن مصون بدارد.»
در ششم اسفندماه نیز شاهد آغاز به کار حزب خلق مسلمان بودیم که سیدصدرالدین بلاغی، سیدغلامرضا سعیدی، رضا گلسرخی، سیدهادی خسروشاهی، شهاب فردوس، امیرتیمور کلولی، علی اشرف مهاجر، دکتر احمد علیزاده، هاشم شبستری‌زاده و موسی شیخ‌زادگان اعضای هیئت مؤسس آن بودند. این حزب مورد حمایت مرجع شناخته شده شیعه، آیت‌الله سیدمحمدکاظم شریعتمداری بود.
همه احزاب از جمله احزاب برشمرده بلافاصله نشریات متعدد خود را منتشر کرده و تجمعات و میتینگ‌های گوناگون را برگزار کردند و با همه توان به سمت عضوگیری و گسترش هواداران رفتند و فضای کشور از همان اسفند 1357 کاملاً سیاسی و متکثر و رقابتی شد.