دولت ظلمه

با به قدرت رسیدن سلسله قاجار، سه نوع برخورد متفاوت از سوی علمای این عصر با سلاطین قاجار مشاهده می‌شود که هر یک از این سیره‌های عملی مبتنی بر اندیشه سیاسی و نیز نوع شناخت از شرایط زمان و مکان بوده است. این سه طیف را می‌توان با شکل ذیل گزارش داد:
الف‌ـ علمایی که هیچ رابطه‌ای با سلاطین و حکام نداشتند یا ارتباط آنها بسیار محدود بود. از افراد شاخص این طیف، ملا قربانعلی زنجانی، سیدعبدالحسین لاری و طباطبایی بودند.
ب‌ـ علمایی که با تسامح می‌توان گفت، با دربار قاجار و حکام وابسته به آن، رابطه‌ای نزدیک داشتند. شیخ فضل‌الله نوری، سیدعبدالله بهبهانی و شریف‌شیرازی از این دسته بودند.
ج‌ـ علمایی که روابط‌شان با دربار و حکام با فراز و نشیب همراه بودند. گاهی تعامل داشته‌اند و زمانی نیز به دلیل وقوع حوادثی از آنها فاصله می‌گرفتند. مراجع ثلاث نجف را می‌توان از این طیف دانست.
از افراد شاخص طیف اول، سیدعبدالحسین لاری است که اندیشه و سلوک سیاسی وی موضوع بررسی ماست. ستیز با سلطه خارجی، در کنار بی‌اعتنایی به تَفَرعن و استبداد داخلی از ویژگی‌های شخصیتی مرحوم سیدلاری بود. وی در راه مبارزه با رژیم استبدادی حاکم بر مقدرات مردم، هیچ گونه کوتاهی نکرد و در این راه، متحمل رنج‌های فراوانی شد و حتی خانه و زندگی‌اش به دست عوامل استبدادخواه غارت شد. او هم از نظر اندیشه‌ورزی سیاسی و نگارش رساله‌ها و مقاله‌ها و هم از منظر رفتار سیاسی یک فقیه ضداستبداد بود. مرحوم سید از علما و مجتهدان اعلم جنوب و از طرفداران جدی مشروطه بود که از بدو ظهور نهضت مشروطیت، در این حرکت نقش عمده‌ای داشت و برای آزادی ایران از قید و بند استبداد، نبردی را در بخش‌های جنوبی کشور علیه ستم، استبداد و حکومت قاجار آغاز کرد. وی حکم جهاد علیه مستبدان فارس و به ویژه محمدرضا خان قوام‌الملک را صادر کرد و پیوسته با استبدادطلبان جنگید.1
محمداعظم بَسْتکی درباره وی می‌گوید: «به عمال دولت و حکام دیوانی اعتنایی نداشت و آنها را اهل ظلمه می‌دانست.»2 پس از درگیری محمدعلی شاه و مستبدان با مشروطه‌خواهان بیشتر نیروهای نظامی وی در سراسر جنوب داراب و شیراز به پا خاستند و مبارزه‌ای سخت و ستیزی دشمن‌شکن آغاز کردند. پس از به توپ بسته شدن مجلس به دست محمدعلی شاه، سید با اعلام کتبی و ارسال نامه‌های‌ متعدد، رفتار غیراسلامی شاه را محکوم و حکومت او را خلاف شرع و دادن مالیات به او را منع کرد.3
در دوران استبداد صغیر نیز سید همچون گذشته، به مبارزه خود ادامه می‌داد. از جمله کارهای او در این دوره، رهبری قیامی بود که در بوشهر به فرمان او صورت گرفت. به دستور وی، «سیدمرتضی مجتهد اهری تنگستانی»، عالم مجاهد در بوشهر قیام کرد و به مدد رئیس علی دلواری، بوشهر را از چنگ مستبدان خارج ساخت و ادارات دولتی آن بندر از جمله گمرک را تصرف و مشروطه را اعلان کرد.4

منابع در دفتر نشریه موجود است.