پرچم تبیین و دفاع از دین اسلام پس از رحلت پیامبر اسلام(ص) به دست حضرت صدیقه طاهر(س) افتاد تا نشان دهد در راه جهاد تبیین جنسیت مطرح نیست و آنچه مهم است، رسیدن به حق و اجرای تکلیف الهی است. پس از ایشان مسئله پرچم جهاد تبیین بر دستان امام علی(ع) و بعد امام حسن(ع) جای گرفت. ارزش و جایگاه این تکلیف به قدری ضروری بود که این پرچم حتی در واقعه پربلای عاشورا سر خم نکرد. بعد از شهادت امام حسین(ع) این بیرق به دست امام سجاد(ع) و بانو زینب کبری(س) رسید و تا امام عسکری(ع) و امام زمان(عج) پیش رفت تا برای همیشه در اهتزاز بماند. از این رو و بنابر اهمیت جهاد تبیین، پای صحبت‌های «حجت‌الاسلام سعید صلح میرزایی» نویسنده کتاب «جهاد تبیین» و استاد دانشگاه حوزه و دانشگاه شدیم که در ادامه این گفت‌وگو آورده می‌شود.
جهاد تبیین چیست و چرا مطرح شد؟
اصل تبیین به تعبیر رهبر معظم انقلاب اساس کار ماست و هر فردی در جامعه اسلامی از مردم تا حاکم اسلامی وظیفه تبیین را برعهده دارند. در تبیین نیز باید دو جنبه قلبی و ذهنی را هم‌زمان پیش برد. اما وقتی جنگ نرم و نفوذ جریان‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی از طرف دشمن شکل می‌گیرد و اذهان را با تحریفات جهت‌دهی می‌کند، تبیین حالت جهادی به خود می‌گیرد. جهاد تبیین واژه‌ای است که رهبر معظم انقلاب پیش از سال ۱۴۰۰ هم بیان کرده بودند؛ اما با شکل‌گیری فضای مجازی و دسترسی اکثر مردم به محتواها و همانطور که گفتیم، نفوذ جریان‌های منافق و به‌ظاهر ملی‌گرا در بدنه فضاهای رسانه‌ای، جهاد تبیین دوباره و با تأکید بیشتری در مقایسه با سال‌های قبل بازگو شد. درخصوص چرایی جهاد تبیین هم باید بگویم این تیزبینی و درایت رهبر معظم انقلاب در سال ۱۴۰۰ نشان‌دهنده چرایی و اهمیت جهاد تبیین است. گویی رهبر معظم انقلاب بنابر اطلاعات و داده‌هایی که داشتند، می‌دانستند یک سال بعد قرار است دشمن شلوغی‌هایی را در کف خیابان‌ها از طریق فضای مجازی ایجاد کنند و بنابراین از جهاد تبیین سخن گفتند. این حرکت به‌موقع حضرت آقا پادزهر اعترضات سال ۱۴۰۱ را تهیه کرد. شما محتواهایی که در سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۱ انجام شده، ببینید، در هیچ دوره‌ای از ابتدای نهضت امام خمینی(ره) تا به امروز به این اندازه محتوا تولید نشده است.
در این ایام که به نام حضرت فاطمه زهرا(س) است، این پرسش به ذهن متبادر می‌شود که ارتباط جهاد تبیین با کار حضرت زهرا(س) چیست؟
نکته مهم این است که وظیفه اصلی همه انبیا جهاد تبیین بوده است. جنس مبارزه انبیای الهی طبق آیات قرآن با چهار گروه بوده است: فرعون‌ها (سران طواغیت عالم)، هامان‌ها (بازوان اجرایی طواغیت، کارچاق‌‌کن‌های غرب‌زده و محافظه‌کارها که خائن‌اند ولو ندانند)، قارون‌ها (زر و سیم و مال‌اندوزان) و احبار و رهبان (علمای فاسد و منحرف) که کافرند. بعدها نیز این گروه‌های چهارگانه اصحاب هنر و شعر و حتی جادوگران را به کار گرفتند تا فعالیت‌های انبیا را خنثی کنند. حال درخصوص حضرت زهرا(س) باید گفت که ایشان نخستین نفری بودند که بعد از پیامبر اسلام(ص) در عرصه جهاد تبیین فعالیت کردند و ائمه معصومین(ع) به ترتیب پس از ایشان این مسئولیت را بر عهده گرفتند. رهبر معظم انقلاب در ۳بهمن۱۴۰۰ درخصوص شهادت ائمه معصومین(ع) گفتند که همه امامان ما شهید جهاد تبیین هستند. حتی حرکت امام حسین(ع) در روز عاشورا یکی از مصادیق جهاد تبیین است: چراکه حرکت ایشان هیچ نمودی از جنگ نظامی نداشت. حضرت به‌همراه خانواده و بدون هیچ سازوبرگ جنگی وارد میدان شده بودند تا در مقابل تحریفات و انحرافاتی که در جامعه مسلمین در حال وقوع بود، با سلاح تبیین ایستادگی کنند. حضرت زهرا(س) پس از رحلت پیامبر اسلام(ص)، پس از ماجرای سقیفه، زمانی که دست‌های امام علی(ع) بسته بود و زبانش هیچ گوش شنوایی نداشت، جهاد تبیین خود را آغاز کردند. کدهایی که پیامبر اسلام(ص) درخصوص جانشینی پس از خود دادند، به نوعی خط مبارزه و جهاد تبیین را تعیین کردند و حضرت زهرا(س) براساس همین لحظه‌ای از جهاد تبیین پا پس نکشید و حتی جان خود را در این راه فدا کرد. از همین رو می‌بینیم و می‌خوانیم که ائمه معصومین(ع) در کنار بزرگداشت روز عاشورا در لایه‌های خصوصی خود در میان خودشان و در میان شیعیان خاص ایام فاطمیه را گرامی می‌دارند و عزاداری می‌کنند و این سنت را نسل به نسل به فرزندان یاد می‌دهند.
ابزارها و راه‌های جهاد تبیین چیست؟
نخست باید به این نکته واقف بود که بین فضای حقیقی و مجازی تفاوت وجود دارد. همیشه فضای حقیقی یک فضای هدایتی بوده است و مزدوران و منافقان کمتر توانسته‌اند در آن برای خود دکانی باز کنند و جولان بدهند. بنابراین باید در جهاد تبیین فضا را به این سمت کشاند. در هدایت اکتفا به فضای مجازی به اندازه فضای حقیقی راه‌گشا و هدایتگری نخواهد داشت؛ چراکه فضای مجازی همیشه با خلوتی همراه است که در آن احتمال وسوسه و فساد وجود دارد. در فضای مجازی اقدامی درخصوص جهاد تبیین می‌شود که نوعی جلوگیری از این وسوسه‌ها و انگیزه‌هاست و جنبه هدایتگری در آن به اندازه فضای حقیقی نیست. اما در جهاد تبیین چه در فضای مجازی و چه فضای حقیقی اشتراکات وجود دارد. بهترین ابزار جهاد تبیین در هر دو فضا برخورد محبت‌آمیز و مهربان‌گونه است و آغازی‌ترین اقدام در جهاد تبیین شروع با معاشران، یعنی خانواده، دوستان، اقوام و همسایه‌هاست؛ چراکه در این افراد آن ابزار ابتدایی، یعنی محبت و علاقه قلبی وجود دارد.
نگاه ما به جهاد تبیین باید به چه صورت باشد؟ باید در این عرصه تنها به تکلیف نگاه کنیم یا اینکه نتیجه‌محور باشیم؟
مهم‌ترین نکته در جهاد تبیین این است که باید استقامت کرد و عجله‌ای برای رسیدن به نتیجه از خود نشان نداد. شما همین که تکلیف را بدانید و در کنار آن فنون لازم را برای جهاد تبیین یاد بگیرید، نتیجه حاصل می‌شود. در جهاد تبیین همانطور که تبیین، یک واجب دینی است، فراگیری مقدمات آن نیز واجب و ضروری است. یکی دیگر از ضروری‌ترین اقدامات جهاد تبیین، مطالعه است؛ جهاد تبیین مسئله‌ای است که همیشه رویکرد دفاعی ندارد؛ بلکه رویکرد تهاجمی و رویکرد پیشگیری نیز دارد. حال اگر شخص بدون مطالعه و تنها با بسنده‌کردن به اطلاعات فضای مجازی بخواهد قدمی برای جهاد تبیین بردارد، بی‌شک در برخورد با منافقان و در برابر دشمنانی که تا بن دندان به شبهات مسلح هستند، کاری از پیش نخواهد برد و محکوم به شکست خواهد شد. در جهاد تبیین با رویکرد پیشگیری به وسیله اطلاعات و معلوماتی که از طریق برگزاری کلاس‌ها و مباحثات آثار «شهید مطهری»، «علامه طباطبایی» و «آیت‌الله مصباح» به جوانان و نوجوانان می‌دهیم، در مقابله با شبهات آنان را مستحکم می‌کنیم. به نوعی این آثار که بنده معتقدم در رأس آنها آثار امام و رهبر معظم انقلاب قرار دارد، یک حالت پدافندی در برابر دشمن ایجاد می‌کند.
در دوره کنونی چه موضوعاتی به‌عنوان محور جهاد تبیین است؟
رهبر معظم انقلاب برای جهاد تبیین قاعده‌ای دارند که بسیار کارآمد است و آن این است که هر جایی که دشمن بیشترین مانور را روی آن می‌دهد، آنجا را برای جهاد تبیین انتخاب کنید. در این ایام که منسوب به حضرت فاطمه(س) است، روشنگران و تبیین‌کنندگان معارف اهل بیت(ع) باید به‌صورت تعمیقی کار کنند تا مردم در مقابله با شبهات واکسینه بشوند. تبیین‌کنندگان با برگزاری مباحثات شبهات را کنار بزنند. سیره حضرت زهرا(س) در جهاد تبیین را به کار بگیرند که رویکردی فعال و توقف‌ناپذیر است. اگر سخنرانی حضرت تا به امروز رسیده برگرفته از این سیره تبیینی است. دشمن حضرت را تنها محدود به آن دوره نبینید. همانطور که بیان حضرت تا به امروز مانده، سیره و مبارزه ایشان نیز باید تا به امروز باقی مانده باشد. تعبیر شهید مطهری بر اینکه شمر زمانه‌ات را بشناس، برگرفته از همین مکتب و سیروسلوک است. شمر امروز ما آمریکا و بازوان کمکی او در اروپا و اسرائیل است و همچنین جریان نفاقی که با ظاهری ملی‌گرایانه و دینی سعی در اغوا و فریب مردم دارد. در کنار هیئت‌داری و مبارزه باید ثمرات و دستاوردهای انقلاب اسلامی در مبارزه با فساد و اختلاس و همچنین آرامش را به مردم بدهیم تا لااقل بخشی از ناراحتی‌های مردم را کنار بزنیم. اینکه رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند نزدیک به قله‌ایم، مردم باید آن را درک کنند. بنابراین هریک از این موارد نیاز به تبیین دارد. از مواردی که در این ایام لازم است توجه شود، انتخابات و مشارکت و مانور سیاسی مردم است که پس از ایام فاطمیه رونق خواهد گرفت. این ایام فاطمیه فرصت خوبی است که به روشنگری و ارائه ملاکات انتخاب اصلح کمک کرد.
