مفاهیم دینی و اسلامی ابعاد گسترده‌ای دارند و موضوعات متعددی را شامل می‌شوند. عبارت «جهاد» یکی از مفاهیم پرکاربرد اسلام است با یک خصوصیت ویژه که «جهاد اکبر» و «جهاد اصغر» است. در فروعات دینی و دستورات اسلامی مفهومی، مانند جهاد نداریم که سخن از بزرگ و کوچک بودن آن شده باشد[...]
مفاهیم دینی و اسلامی ابعاد گسترده‌ای دارند و موضوعات متعددی را شامل می‌شوند. عبارت «جهاد» یکی از مفاهیم پرکاربرد اسلام است با یک خصوصیت ویژه که «جهاد اکبر» و «جهاد اصغر» است. در فروعات دینی و دستورات اسلامی مفهومی، مانند جهاد نداریم که سخن از بزرگ و کوچک بودن آن شده باشد. برای نمونه، نماز، حج، زکات، خمس، امر به معروف، نهی از منکر در فروعات و راست‌گویی، صداقت، اخلاص، قناعت، اعمال صالحه و غیره در مفاهیم اخلاقی، این تقسیم‌بندی را ندارند. اگرچه دامنه و گستردگی این مفاهیم در شئونات گوناگون زندگی به قوت خودش باقی است. درباره جهاد صدها کتاب نوشته شده و هزاران بحث وجود دارد؛ اما گاهی اتفاقاتی در جهان رخ می‌دهد و عکس‌العمل‌هایی دیده می‌شود که احساس می‌کنیم این موضوع هنوز جای بحث و بررسی دارد و لازم است درباره کم و کیف آن صحبت شود. یکی از بهترین عبارات را امیر کلام مولی‌الموحدین امیرالمؤمنین علی(ع) بیان کرده‌اند که باید به دقت بررسی شود و مفاهیم آن به جامعه انتقال پیدا کند. مولا در خطبه‌ای خطاب به مردم کوفه می‌فرمایند: «... فَإِن الْجِهَادَ بَابٌ مِنْ أَبْوَابِ الْجَنةِ فَتَحَهُ اللهُ لِخَاصةِ أَوْلِيَائِهِ وَ هُوَ لِبَاسُ التقْوَى وَ دِرْعُ اللهِ الْحَصِينَةُ وَ جُنتُهُ الْوَثِيقَةُ. فَمَنْ تَرَکهُ رَغْبَةً عَنْهُ أَلْبَسَهُ اللهُ ثَوْبَ الذل وَ شَمِلَهُ الْبَلَاءُ وَ دُيثَ بِالصغَارِ وَ الْقَمَاءَةِ وَ ضُرِبَ عَلَى قَلْبِهِ بِالْإِسْهَابِ وَ أُدِيلَ الْحَق مِنْهُ بِتَضْيِيعِ الْجِهَادِ وَ سِيمَ الْخَسْفَ وَ مُنِعَ النصَفَ.»... جهاد در راه خدا، درى از درهاى بهشت است، که خدا آن را به‌روى دوستان مخصوص خود گشوده است. جهاد، لباس تقوا و زره محکم و سپر مطمئن خداوند است. کسى‌که جهاد را ناخوشايند دانسته و ترک کند، خدا لباس ذلت و خوارى بر او مى‌پوشاند و دچار بلا و مصيبت مى‌شود و کوچک و ذليل مى‌گردد و دل او در پرده گمراهى مانده و حق از او روى مى‌گرداند و به جهت ترک جهاد، به خوارى محکوم و از عدالت محروم است.(نهج‌البلاغه، خطبه27) از سخنان امیرالمؤمنین(ع) متوجه یک نکته می‌شویم و آن، این است که جهاد اصغر که در مقابل دشمن بیرونی است، دقیقا مانند جهاد اکبر که جهادی درونی و مربوط به نفس ماست، یک مبارزه مداوم و بدون وقفه است و این عدم توقف باعث می‌شود دشمنی دشمنان پایان بپذیرد و روزی بیاید که دشمنی وجود نداشته باشد. به‌عبارتی، وقتی شما در مقابل دشمن صف می‌کشید، به‌هیچ عنوان نباید این صف‌آرایی و مقابله و مبارزه را متوقف کنید. استمرار در مبارزه و به عقب راندن مداوم دشمن می‌تواند دشمنی‌ها را نابود کند که اگر این نباشد و افت و خیز در جنگ علیه دشمن به‌وجود بیاید، دشمن برای تقویت خود و حمله مجدد مجال پیدا می‌کند. یکی از گلایه‌های مولا خطاب به مردم کوفه این بود که چرا شما جهاد مستمر ندارید و چرا هر روز بهانه‌ای می‌آورید تا مدتی از مبارزه دست بکشید و استراحت کنید؟ مسلماً در این مدتی که شما در پی استراحت و وقت گذرانی هستید، دشمن در حال بازسازی توان از دست رفته خودش است و با قدرت بیشتر به سراغ شما می‌آید. ضمن آنکه هر روز به‌دنبال راهی می‌گردد که شما را از درون نابود کند و بدون آنکه با شما بجنگد شما را از میان بردارد. ایشان می‌فرمایند: «آگاه باشيد من شب و روز، پنهان و آشکار، شما را به مبارزه با شاميان دعوت کردم و گفتم پيش از آنکه آنها با شما بجنگند با آنان نبرد کنيد، به خدا سوگند، هر ملتى که درون خانه خود مورد هجوم قرار گيرد، ذليل خواهد شد؛ اما شما سستى به خرج داديد و خوارى و ذلت پذيرفتيد، تا آنجا که دشمن پى در پى به شما حمله کرد و سرزمين‌هاى شما را تصرف نمود.» در طول تاریخ آن دسته از مسلمانان که در مقابل دشمن قیام نکردند، جهاد را ترک کرده و مظلومیت را از ذلت نشناختند، آیا از حملات دشمن در امان بودند؟ آیا اینکه فکر می‌کنیم کنار آمدن یا سازش با دشمن می‌تواند ما را حفظ کند، در واقعیت هم این چنین است؟ مظلومیت در جایی وجود دارد که دشمنی به شما حمله می‌کند و بی‌دلیل شما را به واکنش وامی‌دارد و مجبورت می‌کند که رفتار مخالف خواسته قلبی‌ات در مقابل او داشته باشی. اگر فکر کنیم تسلیم شدن، سازش کردن و کشته شدن به دست دشمن، یعنی مظلومیت سخت در اشتباه هستیم. عبارت جهاد، جنگ، قتال، سازش، صلح، اعتماد، مظلومیت، ظلم و... را باید در جای خود ببینیم و از فرضیات و توهمات در به‌کارگیری معنا و مفهوم آن فاصله بگیریم. حضرت علی(ع) خطاب به مردم کوفه می‌فرمایند: «فَقُبْحاً لَکمْ وَ تَرَحاً حِينَ صِرْتُمْ غَرَضاً يُرْمَى يُغَارُ عَلَيْکمْ...»؛ زشت باد روى شما و از اندوه رهايى نيابيد که آماج تير بلا شديد. به شما حمله مى‌کنند، شما حمله نمى‌کنيد. با شما مى‌جنگند، شما نمى‌جنگيد اين‌گونه معصيت خدا مى‌شود و شما رضايت مى‌دهيد! دشمن دنبال ذلت مسلمانان است و اگر قیام نکنند و پیگیر قیام نباشند، نمی‌توانند پیروز شوند و دشمن را برای همیشه نابود کنند.
