اگر دفتر انقلاب را ورق بزنیم، به حقایق مهمی پی می‌بریم؛ حقایقی که سال‌های سال است دشمن برای آنکه انقلاب و نظام اسلامی را نابود کند، یا آنها را کتمان کرده یا بزرگنمایی می‌خواند؛ اما واقعیت این است که انقلاب اسلامی ایران نه تنها در ابعاد سیاسی منشأ دگرگونی‌هایی در ایران شد، بلکه در دیگر حوزه‌ها نیز دگرگونی‌های عمیقی ایجاد کرد و این خود چالش بزرگی برای دشمنی که به دنبال براندازی بود، ایجاد کرد؛ یکی از این سرفصل‌ها، «فرهنگ» بود. انقلاب اسلامی طی چهل و پنج سال دستاوردهایی در عرصه فرهنگ برای مردم ایران به ارمغان داشت.
نخستین گام در این مسیر، در حوزه آموزش صورت گرفت. در گام‌های بعد افزایش تنوع و حجم انتشارات در موضوعات گوناگون، توسعه و افزایش شبکه‌های تلویزیونی و رادیویی جمهوری اسلامی در داخل و خارج از کشور، توجه به فرهنگ دینی کشور، تحقق شعارهای انقلاب اسلامی در بیرون از مرزهای کشور، احیای ارزش‌ها و سنت‌های اسلامی و... از جمله مهم‌ترین دستاوردهای انقلاب اسلامی در عرصه فرهنگی طی چهار و نیم دهه است.
دگرگونی‌های فرهنگی
ایران سال‌های سال دچار برخی عقب‌ماندگی‌های فرهنگی بود؛ چنانکه سردمداران پهلوی، مانند عروسکی در دست استکبار برای عقب نگه داشتن فرهنگی ایران هر چه در چنته داشتند، رو کردند تا بلکه اربابان را خشنود و راضی نگه دارند. همزمان با روی‌کار آمدن رژیم پهلوی، رضاخان تلاش کرد با احیای باستان‌گرایی به مقابله با فرهنگ دینی و اسلامی برخیزد. رضاخان در این پروژه قصد داشت اسلام به منزله یک فرهنگ برتر کنار گذاشته شود. او کوشید ملی‌‍‌گرایی را رواج دهد و همزمان با ورود لباس‌های فرنگی چادر از سر زنان کشید تا خالق شخم‌زنی فرهنگی در کشور شود.
پیروزی انقلاب اسلامی و معرفی اسلام به منزله مکتب مبارزه و تنها راه سعادت بشری، افزون بر اینکه این راهبرد رژیم پهلوی را از بین برد؛ نشان داد ملیت نه تنها تعارضی با اسلامی بودن ندارد، بلکه این دو می‌توانند بدون افراط و تفریط در کنار هم به منزله هویت هر ایرانی معرفی شود.
مأموریت فرهنگی انقلاب
باید توجه داد که یکی از مهم‌ترین وظایف انقلاب اسلامی مأموریت‌های فرهنگی آن بود که به صراحت در قانون اساسی بر آن تأکید شده است. از این رو، تغییرات مثبت و پیشرفت در مسائل فرهنگی پس از پیروزی انقلاب اسلامی در دستور کار مسئولان قرار گرفت.
یکی از مهم‌ترین اقدامات فرهنگی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در حوزه آموزش صورت گرفت. امام راحل در سخنانی روی چند کلید واژه اساسی در جهت این انقلاب فرهنگی و مأموریت مهم انقلاب اسلامی این چنین تأکید کردند: «انقلاب اساسی در دانشگاه‌های سراسر کشور»، «تصفیه اساتید مرتبط با شرق و غرب» و «تبدیل دانشگاه به محیطی سالم برای تدوین علوم عالی اسلامی»؛ این کلیدواژه‌های اساسی مسیر انقلاب را در نیل به اهداف عالی فرهنگی روشن کرد.
شاید اولین گام در مسیر نیل به مأموریت فرهنگی انقلاب تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی بود که بر تغییر ارزش‌ها و تصفیه و پاکسازی محیط علمی و دانشگاهی تأکید داشت و با دعوت از صاحب‌نظران حوزه‌های گوناگون برنامه‌های جدیدی را در دستور کار قرار داد و اهداف اولیه خود را تعیین خط مشی فرهنگی جامعه، تهیه و تدوین نظام آموزشی کشور، ادغام و انحلال بعضی از مؤسسه‌های آموزش عالی موجود و تأسیس دانشگاه‌های جدید، بررسی و تعیین محتوای کتب و برنامه درسی دانشگاه‌ها، بررسی کادر علمی و گزینش استادان بود تا انقلاب عظیم مردم ایران را از مهم‌ترین بُعد آن، یعنی فرهنگ به سرمنزل مقصود برساند.
از تألیف تا تزکیه
برنامه‌ریزی آموزشی، ترجمه، تألیف و تصحیح کتب دانشگاهی، تزکیه، مدیریت و سازماندهی دانشگاه‌ها و بافت آموزشی دانشگاه‌ها از مهم‌ترین سرفصل‌ها در مسیر تحقق این مأموریت خطیر انقلاب بود که با تلاش‌های بی‌وقفه سبب بازگشایی دانشگاه‌ها در فضایی جدید پس از انقلاب و محیطی کاملاً علمی و فرهنگی سبب آغاز کار علمی در محیطی کاملاً فرهنگی و متناسب با فرهنگ اسلامی بود.
امام(ره) در پیامی عنوان کردند: «خروج از فرهنگ بدآموز غربی و نفوذ و جایگزین شدن فرهنگ آموزنده اسلامی، ملی و انقلاب فرهنگی در تمام زمینه‌ها در سطح کشور آن چنان محتاج تلاش و کوشش است که برای تحقق آن سالیان دراز باید زحمت کشید و با نفوذ عمیق ریشه‌دار غرب مبارزه کرد. اینک با تشکر از زحمات ستاد انقلاب فرهنگی برای هر چه بارورتر شدن انقلاب در سطح کشور، تقویت این نهاد را لازم دیدم.» باید تأکید داشت که تشکیل شورای انقلاب فرهنگی یکی از گام‌های مهم و اساسی در زدودن فرهنگی غربی در کشور بود که توانست به مهم‌ترین اهداف خود دست یابد.
انقلاب فرهنگی در مسیر ارتقای فرهنگ
انقلاب فرهنگی جهاد دانشگاهی را به مثابه اولین نهاد فرهنگی و تأثیرگذار در مسیر مأموریت فرهنگی انقلاب تشکیل داد و با استفاده از نیروهای انسانی، تجهیزات فنی، آزمایشگاهی، درمانی و... برای تدوین برنامه‌ای به منظور بهره‌گیری از این امکانات، نظارت بر حرکت دانشگاه‌ها منطبق با نظام جدید و جلوگیری از انحراف آنها، تأمین کادر تحقیقاتی و اجرایی جهاد سازندگی و سایر نهادهای انقلابی و مردمی کردن دانشگاه با معیارهای اسلامی تشکیل شد و در راستای تحقق بخشیدن اهداف خود توانست دستاوردهای مهمی را کسب کند.
انقلاب فرهنگی به دانشگاه‌ها بسنده نکرد و کلیه محتوا و متون درسی و کتب آموزشی و حتی رمان‌ها و داستان‌ها و مطالب ارائه شده در کتاب فروشی‌ها و تألیف و چاپ و نشر کتاب را پالایش کرد تا مطالب ضد فرهنگ دینی و اسلامی را که پیش از این دشمن وارد متون و کتاب‌ها کرده بود، تمیز کند؛ همان محتوایی را که امروز از طریق جنگ نرم فرهنگی در فضای مجازی به خورد دانش‌آموز و نسل‌های جدید می‌شود، روزگاری در یک انقلاب فرهنگی از متون درسی و آموزشی زدودند تا نسل انقلاب شاهد رشد و بالندگی در محیطی اسلامی و متناسب با فرهنگ ناب محمدی باشد.
از دانشگاه تا سینما
از تصفیه و پالایش دانشگاه‌ها، مدارس و متون و محتوای آموزشی، بررسی تنوع و حجم انتشارات در موضوعات مختلف، توسعه و افزایش شبکه‌های تلویزیونی و رادیویی جمهوری اسلامی در داخل کشور و آن سوی مرزها، احداث و توسعه فرهنگ‌سراها و مراکز فرهنگی و هنری، برگزاری ده‌ها و بلکه صدها نمایشگاه داخلی و بین‌المللی کتاب، افزایش میزان مطالعه در بین مردم، افزایش کمی و کیفی آثار نمایشی، به ویژه در بخش فیلم و کسب موفقیت‌های جهانی در این زمینه و مهم‌تر از همه، ارتقای بینش و آگاهی‌های عمومی و اجتماعی در سطح جامعه، از مهم‌ترین گام‌های فرهنگی انقلاب اسلامی به شمار می‌روند.
چنانکه در دوره طاغوتی پهلوی تنها 86 نشریه و به طور متوسط 2 هزار عنوان کتاب در سال چاپ و منتشر می‌شد که بیشتر آنها محتوای علمی مناسبی نداشت و بسیاری نیز در موضوعات مبتذل به چاپ می‌رسید؛ اما امروز در ایران اسلامی بیش از ۳ هزار و ۴۰۰ نشریه در سلیقه‌ها و دیدگاه‌های گوناگون منتشر می‌شود و هزاران نشریه در نوبت گرفتن مجوزند و سالانه حدود ۵۵ هزار عنوان کتاب به چاپ می‌رسد.
تعداد عنوان کتاب ثبت شده در کتابخانه ملی از سال 1316 تا 1357 در کل 11 هزار عنوان با میانگین سالیانه 275 عنوان کتاب بود که این آمار بپسعد از پیروزی انقلاب از سال 1358 تا 1396 به میانگین سالیانه ۳۴ هزار عنوان کتاب و در کل ۱ میلیون و ۳۰۰ هزار عنوان کتاب رسیده است.
شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی
به جز کتاب و متون چاپی امروز ایران اسلامی بیش از 130 شبکه رادیویی و تلویزیونی استانی، ملی، منطقه‌ای و جهانی برنامه‌های خود را پوشش می‌دهد. از این تعداد بیش از 35 شبکه رادیویی و شبکه‌های تلویزیونی برای مخاطبان در سراسر جهان برنامه پخش می‌کند.
رژیم پهلوی با برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری نادرست، هنر را در خدمت انحطاط اخلاقی جامعه قرار داده بود؛ اما پس از پیروزی انقلاب به طور جدی به مراکز فرهنگی و هنری توجه شد.
جشنواره فجر
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای فرهنگی انقلاب جشنواره بین‌المللی فیلم فجر، جشنواره فیلم‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، جشنواره فیلم‌های آموزشی‌ـ تربیتی رشد، جشنواره سراسری تئاتر فجر، جشنواره تئاتر استانی، جشنواره سراسری سرود فجر، مسابقات بین‌المللی حفظ و قرائت قرآن کریم، مسابقات کتابخوانی، مقاله‌نویسی، نمایشگاه مردم‌شناسی و هنرهای سنتی، نمایشگاه قرآن، نمایشگاه میراث فرهنگی، نمایشگاه بین‌المللی کتاب و... از مهم‌ترین فعالیت‌های فرهنگی صورت گرفته پس از پیروزی انقلاب اسلامی است.
