یکی از شاخصه‌های منظومه فکری امام خمینی(ره)، توجه به مؤلفه زمان و مکان در اجتهاد بود. امام خمینی(ره) با اشاره به این عنصر، بر پویایی فقه اسلام چنین استدلال می‌کنند: «زمان و مکان دو عنصر تعیین‌کننده در اجتهادند. مسئله‌ای که در قدیم دارای حکمی بوده است به ظاهر همان مسئله در روابط حاکم بر سیاست و اجتماع و اقتصاد یک نظام ممکن است حکم جدیدی پیدا کند، بدان معنا که با شناخت دقیق روابط اقتصادی و اجتماعی و سیاسی همان موضوع اول که از نظر ظاهر با قدیم فرقی نکرده است، واقعاً موضوع جدیدی شده است که قهراً حکم جدیدی می‌طلبد.»
یکی از مثال‌های بارز برای نقش عنصر زمان و مکان در حکم موضوعات، جواز داشتن یا نداشتن رأی دادن زنان بود. امام خمینی (ره) در جریان تصویب انجمن‌های ایالتی و ولایتی، به شدت مخالف رأی دادن زنان و ورود آنها به مجلس بودند و آن را خلاف اسلام می‌دانستند؛ این در حالی است که بعد از انقلاب زنان را به مشارکت سیاسی و رأی دادن تشویق می‌کردند. این تفاوت حکم، فقط و در بستر زمان و مکان قابل فهم است.
در واقع امام(ره) متوجه فریبکاری رژیم پهلوی در این قضیه شده بودند و از همین روی تصریح می‌کردند: «ما با ترقى زنان مخالف نیستیم، با این فحشا مخالفیم، با این کارهاى غلط مخالفیم. مگر مردها آزادند که زن‌ها مىخواهند آزاد باشند؟ «آزاد مرد» و «آزاد زن» با لفظ درست مىشود؟... این شاه است که زن‌ها را به فساد مى کشاند و آنها را عروسک مىخواهد بار بیاورد. مذهب با این فاجعه‌ها و دردها مخالف است، نه با آزادى زن.»
طبیعی است که این موانع بعد از انقلاب اسلامی، وجود نداشت و به همین دلیل، بنیانگذار جمهوری اسلامی از حق رأی زنان و مشارکت سیاسی آنها دفاع کرد؛ اما نکته مهم، ارتباط عنصر زمان و مکان با مسئله مصلحت است. در موارد متعددی مشاهده می‌شود که امام(ره) مسئله مصلحت را با توجه به ضرورت توجه به زمان و مکان صورت‌بندی می‌کنند. ایشان در تذکری بسیار مهم به فقهای شورای نگهبان تصریح می‌کنند که با توجه به نقش زمان و مکان در اجتهاد، مصلحت نظام را در نظر بگیرند. لذا می‌توان نتیجه گرفت آنچه در مصلحت اسلام و مسلمین، دخالت ویژه‌ای دارد، شرایط زمان و مکان است. به همین دلیل ایشان در نامه‌ای که به اختیارات مجمع تشخیص مصلحت نظام می‌پردازد، تصریح می‌کنند مصوباتی که تا کنون در این مجمع به تصویب رسیده، تا زمانی که مصلحت باقی است، معتبر است.
