یکی از اصول جنگ این است که دشمن را بترسانی و او را به عقب برانی. بسیاری از اوقات این کار از کشته شدن بیشتر انسانها جلوگیری می‌کند؛ چه اصولی در قرآن برای جلوگیری از دشمنی و کشته شدن انسانها آمده است؟ وقتی به آموزه‌های اسلامی با دقت بیشتری نگاه می‌کنیم، می‌بینیم قرآن و روایت‌ها توصیه‌هایی درباره رفتار با دشمن دارند که اولاً باید در آن جان انسانها حفظ شود و دشمنی دشمنان از بین رود و انسانها در آرامش و آسایش زندگی کنند؛ ثانیاً مسیری که در این راه طی می‌شود، باید اخلاقی و انسانی باشد تا در همان زمان و در آینده اخلاق و انسانیت زیر سؤال نرود و به الگویی برای رفتارهای غیردینی و اخلاقی تبدیل نشود. در قرآن، خداوند متعدد بارها درباره رفتارها و راهبردهایی که باید در مقابل دشمن اتخاذ کنیم، توصیه‌ها و اصولی را ذکر کرده است. یکی از این توصیه‌ها، ایجاد وحشت در وجود دشمن است که در زمینه تجهیز شدن به بهترین سلاح‌ها می‌گوید. البته خداوند در قرآن این ایجاد رعب و وحشت در دل دشمنان را کمک به مسلمانان معرفی می‌کند و می‌فرماید: «سَنُلْقِي فِي قُلُوبِ الَّذِينَ کفَرُوا الرُّعْبَ بِمَا أَشْرَکوا بِاللَّهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَانًا وَمَأْوَاهُمُ النَّارُ وَبِئْسَ مَثْوَى الظَّالِمِينَ»؛ به زودی در دل‌های کافران ترس می‌اندازیم؛ زیرا چیزی را که خدا بر [حقّانیّت] آن دلیلی نازل نکرده، شریک خدا قرار داده‌اند و جایگاه‌شان آتش است و بد است جایگاه ستمکاران.(آل‌عمران/151) در جنگ پیامبر اسلام(ص) با یهود بنی‌قریظه، این القای ترس از جانب خداوند نیز باعث تسلیم و شکست آنها شد: «و قَذَفَ فی قُلوبِهِمُ الرُّعبَ» در جنگ با یهود بنی‌نضیر نیز خداوند چنان ترسی بر قلب‌های دشمنان افکند که فرصت هرگونه حرکت را از آنان گرفت و آنها خانه‌های خود را با دست خود ویران می‌کردند؛ «و قَذَفَ فی قُلوبِهِمُ الرُّعبَ یُخرِبونَ بُیوتَهُم بِاَیدیهِم و اَیدِی المُؤمِنینَ...» خدا از آنجا که گمان نمی‌کردند به سراغ‌شان آمد و در دل‌های‌شان رعب و ترس افکند؛ به گونه‌ای که خانه‌های‌شان را به دست خود و به دست مؤمنان ویران کردند. پس ای صاحبان بینش و بصیرت! عبرت گیرید.(حشر/2) آنان از رسول اکرم(ص) می‌خواستند که به دور کردن آنها از وطن اکتفا کند و آنان را نکشد. بدون شک، این امدادی الهی برای پیامبر و مؤمنان رزمنده بود. گاهی ترساندن دشمن کافی است که خودش خودش را نابود کند یا طوری رفتار کند که دسیسه‌ها، نقشه‌ها و اسرار جنگی‌شان را افشا کنند و همین باعث نابودی آنان شود.
از سوی دیگر، خداوند به ما توصیه می‌کند که در رفتار با دشمنان‌مان از اصول اخلاقی و رفتاری نیکو پیروی کنیم. در ادبیات قرآنی، عدالت، صلح و بردباری در برابر دشمنان به مثابه اصول مهم برای رفتار ما با دیگران تأکید شده است؛ اما این تأکید را هم باید با دقت ببینیم. در قرآن روش برخورد با بدی‌ها آمده که رفتار بر مدار اخلاق و دین است. در سوره فصلت آمده است: «وَلا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَلا السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَک وَبَيْنَهُ عَدَاوَةٌ کأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ»؛ و نيکى با بدى يکسان نيست. [بدى را] آنچه خود بهتر است دفع کن؛ آنگاه کسى که ميان تو و ميان او دشمنى است، گويى دوستى يک‌دل مى‌گردد.(فصلت/34) اما آیا این تقابل حسنه در هر زمان و مکانی یک‌جور است؟ خیر، مطمئناً طریقه مقابله با برخی دشمنان دین و انسانیت متفاوت است. رفتار احسن در مقابل یک دشمن تدبیر کردن و شکست اوست تا انسان‌های کمتری کشته شوند. اینکه سلاحی بسازیم تا غیر نظامیان جان‌شان حفظ شود، خودش یک دفع احسن است. اینکه سعی کنیم از نظر علمی و اخلاقی شبهه‌ای در دفع دشمن وجود نداشته باشد، خودش دفع احسن است. اینکه دشمن را طوری دور کنیم که در کمترین زمان شرّش کم شود تا صدمه کمتری به انسانها، حیوانات و حتی محیط زیست بزند، خودش یک دفع احسن است و مثال‌های بسیار دیگر که فقط در وجود پیروان قرآن و اهل بیت(ع) پیدا می‌شود. ما با استفاده از آموزه‌های قرآنی باید طوری رفتار کنیم که هم دشمن ناکام بماند، هم آن دشمنی‌هایی که در حاشیه مبارزه وجود دارد، از بین برود. خداوند انسان را کرامت بخشید و این کرامت داشتن همیشه باید بر اصول اخلاقی استوار باشد. در سوره الإسراء آمده است: «وَلَقَدْ کرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى کثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا»؛ ما آدمی‌زادگان را گرامی داشتیم و آنها را در خشکی و دریا، (بر مرکب‌های راهوار) حمل کردیم و از انواع روزی‌های پاکیزه به آنان دادیم و آنها را بر بسیاری از موجوداتی که خلق کرده‌ایم، برتری بخشیدیم.(إسراء/70) قرآن به ما توصیه می‌کند که در جنگ و در برخورد با دشمنان، تمام توانایی ذهنی، فنی و علمی خود را به‌کار بگیریم و حتی روان دشمن را تحت سیطره خود دربیاوریم و نگذاریم خود را پیدا کند و از طرفی اصول عدالت، صلح و احسان را رعایت کنیم. باید به جان انسانها احترام بگذاریم و به عدالت برخورد کنیم. همچنین، باید با دشمنان به خوبی و نیکویی برخورد کنیم و بکوشیم دشمنی را به صلح و دوستی تبدیل کنیم.
