رهبر معظم انقلاب اسلامی در نخستین روز سال نو، در کنار تبیین ابعاد شعار سال به چند موضوع راهبردی مهم دیگر هم اشاره کردند. «وحدت ملی و اتحاد دل‌ها و عزم‌ها و اراده‌های مردم» یکی از موضوعات مهمی است که رهبر فرزانه انقلاب از زاویه منافع ملی در این دیدار و به تازگی هم در سخنان کوتاهی در خطبه نماز عید سعید فطر بر آن تأکید کردند. رهبر معظم انقلاب با ابراز تأسف از وجود مشکلات و عقب‌افتادگی در زمینه وحدت و انسجام ملی در کشور در دیدار نوروزی با عموم مردم فرمودند: «در این زمینه دچار غفلت شده‌ایم و به دست خودمان وحدت ملی و همدلی اجتماعی را مخدوش کرده‌ایم. همه هم در این غفلت شریکیم و همه نیز وظیفه داریم وحدت ملی و اتحاد مردم و مسئولان را حفظ و روز به روز تقویت کنیم.» رهبر حکیم انقلاب، تقویت وحدت ملی را سیاست قطعی نظام اسلامی از روز اول خواندند و با اشاره به تأکیدهای امام خمینی(ره) بر این مسئله، خاطرنشان کردند: «امام در مقابل افرادی که بر سر مسائل سیاسی و جناحی با یکدیگر دچار اختلاف می‌شدند، نهیب می‌زدند که هر چه فریاد دارید بر سر آمریکا بزنید.» بی‌تردید، کسی در این موضوع شک ندارد که انسجام داخلی و وحدت ملی از مهم‌ترین مؤلفه‌های برساخت قدرت ملی، به ویژه از نوع نرم به شمار می‌آید و ضریب توان، مقاومت و خنثی‌سازی تهدیدات ترکیبی و سطوح مختلف تهدید را افزایش می‌دهد. در مطالعات امنیت ملی، تهدیدات هویتی، فرهنگی و گفتمانی اهمیت بسیاری دارند؛ چراکه رصد معماران تحریم جمهوری اسلامی ایران نیز نشان می‌دهد، یكی از مهم‌ترین اهداف آنان، رقیق‌سازی انسجام داخلی و ایجاد گسست‌های هویتی و گفتمانی هم‌زمان با تشدید جنگ تمام‌عیار اقتصادی و جنگ روانی‌ـ رسانه‌ای علیه جمهوری اسلامی ایران است.
انسجام داخلی و قدرت نرم
یكی از مؤلفه‌های سنجش امنیت نرم در جمهوری اسلامی ایران، میزان انسجام داخلی است. از طرفی هرگونه آسیب‌پذیری و تضعیف انسجام داخلی موجب تهدیدات سخت‌افزاری هم می‌شود. آسیب‌پذیری و تهدیدات انسجام داخلی بیش از آنکه از یک منبع یا یک بازیگر و سیاست خاصی ناشی شوند، از فرآیندها، علل و عوامل و متغیرهای زیادی نشئت می‌گیرند. از سوی دیگر، تهدیدات امنیتی در هر کشوری تابعی از وضعیت سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، نظامی، میزان توسعه، توانمندی در تولید علم و دانش و میزان دستیابی به فناوری روز و پیشرفته است. برای نمونه، در داخل بخش اقتصادی، تهدیدات اقتصادی اغلب اوقات جزء امور عادی هستند و به راحتی نمی‌توان آنها را با منطق امنیت ملی مرتبط کرد؛ اما وقتی عواقب تهدید اقتصادی به فراسوی ماورای حوزه بخش اقتصاد، مثلاً به امور نظامی و سیاسی گسترش می‌یابد، آنگاه مسئله امنیت ملی بروز و ظهور می‌کند. بیان دغدغه‌مندانه رهبر معظم انقلاب درباره وحدت ملی، ضعف‌ها و چالش‌ها و چرایی غفلت از آن در جامعه امروز و چگونگی تقویت انسجام داخلی و ملی با توجه به موقعیت و وضعیت خطیر منطقه‌ای و جهانی که در آن قرار داریم، ضرورت دارد این موضوع در منظر بررسی علمی و گفتمان‌سازی بیشتر در جامعه قرار گیرد تا امنیت ملی پایدار در جمهوری اسلامی بیشتر از پیش تقویت و تعمیق شود.
مؤلفه‌های بنیادین انسجام داخلی
1ـ مقبولیت سیاسی؛ مقبولیت سیاسی شکاف بین خواسته‌های مردم و عملکرد حکومت را پوشش داده و مانع از بی‌ثباتی سیاسی حداقل در کوتاه‌مدت می‌شود. در صورتی که مشروعیت و مقبولیت نظام سیاسی از استحکام و بنیان‌های قوی برخوردار باشد، نیروهای گریز از مرکز توان ابراز وجود نخواهند داشت و انسجام داخلی در حد بالایی خواهد بود. مشروعیت قانونی و مقبولیت مردمی و موفقیت در دستیابی به اهداف دولت‌ها عامل مؤثری در حفظ، توسعه و تقویت هویت و انسجام اجتماعی و همبستگی ملی است.
2ـ قانونمندی و قانون‌گرایی(حاکمیت قانون)؛ امام خمینی(ره) بر این عقیده بود تا زمانی که قانون در جامعه وجود نداشته باشد جامعه دچار فساد خواهد شد، البته این قوانین باید مطابق موازین «عدالت» باشند و این امر تحقق نخواهد یافت مگر آنکه «قوانین الهی» بر روابط اجتماعی مردم حاکم شود؛ چون قوانین الهی از اراده خداوند ناشی شده‌اند، عادلانه‌اند. قانونمندی و حاکمیت قانون در جامعه نشان‌دهنده اطمینان افراد به قوانین موجود در جامعه و وفاداری آنها به رعایت قوانین است. اشاعه و تعمیق قانونمندی در تمام شئون جامعه موجده انسجام مطلوب و پایدار است.
3ـ انسجام فکری‌ـ سیاسی نخبگان در حل مسالمت‌آمیز تضاد و تعارضات سیاسی‌ـ فرهنگی؛ فهم مشترک نخبگان ابزاری و فکری از شرایط داخلی و بین‌المللی، انسجام و قاعده‌مندی گروه‌های سیاسی و نخبگان ابزاری باعث تدوین و تبیین استراتژی ملی شده و سرنوشت سیاسی و اقتصادی کشور را مشخص می‌کند. ایجاد ثبات و تداوم در شیوه مملکت‌داری، اجماع نظر در اولویت‌ها و روش برخورد با مسائل داخلی و بین‌المللی از اصول اساسی انسجام سیاسی به شمار می‌آید و انسجام سیاسی مقدمه و زمینه‌ساز انسجام داخلی و وحدت ملی است.
4ـ مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی نهادی و کارگزاری در برابر عملکردها؛ تجربیات نشان داده‌اند صرفاً تأکید بر انتخابات که لازمه مردم‌سالاری دینی است، برای مشارکت مؤثر مردم در حوزه‌های مختلف کافی نیست و مجموعه نهادها و کارگزاران حاکمیت باید در مقابل اعمال‌شان به مردم پاسخگو باشند. شفافیت از این نظر پیش‌شرط پاسخگویی است، چراکه اگر مردم به ماهیت و کمیت فعالیت‌های دولت واقف نباشند، سؤالی نمی‌توانند مطرح کنند تا پاسخی هم دریافت کنند. یکی از نقش‌های مهم شفافیت کمک به ارتقای پاسخگویی است. رهبر معظم انقلاب در تاریخ ۱۳۸۹/۳/۲۹ در این باره فرمودند: «افراد، مسئولین، خودشان را در معرض نقد و انتقاد قرار بدهند و پاسخگو باشند و پاسخ بدهند و تبیین کنند. خیلی از اوقات اگر چنانچه یک انتقادی به کسی بشود، این فرصتی است برای او که بتواند ذهن‌ها را روشن کنند، تبیین کنند، حقیقت را بیان کنند.»
5ـ وفاق ارزشی و هنجاری نیروهای اجتماعی و سیاسی در جامعه؛ هنجارها، ارزش‌ها و توافق در حفظ ارزش‌های بنیادین و حیاتی کشور ازجمله تمامیت ارضی، حاکمیت ملی، ارزش‌های ملی، قواعد و هنجارهای ارزشی در جامعه و توسعه تعاملات و روابط سازنده میان اقوام مختلف، بیشترین تأثیر را در تقویت همبستگی و انسجام دارد. در حالی که سودجویی‌های شخصی، حرص، مال‌اندوزی و آزمندی در جامعه‌ای به یک قاعده رفتاری تبدیل شود، نمی‌توان انسجام داخلی را توسعه داد.
6ـ روابط و تعاملات سازنده بین گروه‌های قومی و مذهبی؛ اختلاط و ادغام اجتماعی و داوطلبانه گروه‌های قومی ـ زبانی کشورهایی که از تنوع انسانی برخوردار هستند، ازجمله راه‌حل‌های اساسی است که می‌تواند در نزدیک کردن افراد کشور به یکدیگر ایفای نقش کرده و هویت ملی مشترک را بین آنها تقویت کند. هر اندازه که به میزان همبستگی بین گروه‌های قومی ـ مذهبی با مرکزیت سیاسی کشور افزوده شود و همچنان روابط و تعاملات سازنده بین گروه‌های قومی مذهبی تقویت شود، بر میزان انسجام داخلی افزوده می‌شود.
راهکارهای تحکیم و تقویت داخلی
ارائه راهکار برای ایجاد وحدت و انسجام داخلی به مباحث راهبردی، کارشناسی و مطالعات میدانی و پیمایشی وسیع وضعیت‌شناسی و آسیب‌شناسی نیاز دارد. در اینجا به اجمال به برخی از پیشنهادهای مهم از باب نمونه و تمثیل اشاره می‌شود.
الف‌ـ راهکارهای سیاسی
1ـ مبارزه مؤثر و مستمر با فساد سیاسی و اقتصادی در سطوح نهادی و کارگزاری؛
2ـ جلوگیری از تنزل مشروعیت سیاسی با تبیین و تأکید بر گفتمان اصیل انقلاب اسلامی ایران و تقریب واقعیت‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی جامعه به آرمان‌ها و ارزش‌های انقلاب اسلامی ایران؛
3ـ جلوگیری از به وجود آمدن فضای متصلب دوقطبی بین نیروها و جریان‌های سیاسی کشور با دستیابی به اهداف، ارزش‌ها و روش‌های مشترک همگون و سازگار؛
4ـ نهادینه کردن گردش واقعی نخبگان به‌جای چرخش نخبگان در سیستم و بسترسازی برای مشارکت نسل‌های بعدی انقلاب در مدیریت کشور.
ب‌ـ راهکارهای هویتی و فرهنگی
1ـ تحکیم و تقویت هویت ملی و احساس تعهد ملی؛
2ـ جلوگیری از ایجاد تضاد ارزشی و هنجاری در جامعه و حاکم شدن دو نظام ارزشی.
ج‌ـ راهکارهای اقتصادی‌ـ اجتماعی
1ـ رشد و توسعه متوازن و متعادل بین مناطق گوناگون قومی و مذهبی؛
۲ـ ایجاد نهادهای مدنی و صنفی مؤثر در پیگیری حقوق کارگران و طبقات پایین جامعه؛
3ـ عدالت‌گستری در سه سطح درآمدی، تملک دارایی‌ها، حقوق اجتماعی و نظام ارزشی و کم کردن شکاف‌ها و فاصله‌های طبقاتی در جامعه و ایجاد نظام توزیع و باز توزیع عادلانه.
