پاکستان، شریک استراتژیک/ فرصت ۱۰ میلیارد دلاری برای ایران

در دولت سیزدهم سیاست همسایگی به عنوان یکی از راهبردهای اصلی حوزه سیاست خارجی دولت سیزدهم در دستور کار قرار گرفته است. ارتقا روابط اقتصادی با 15 کشور همسایه و استفاده از ظرفیتهای مشترک طرفین برای توسعه متوازن منطقه ای در یکی دو سال اخیر مورد توجه مسئولان دولت بوده و بر این اساس اقدامات زیرساختی مهمی نیز در حوزه هایی از جمله حمل و نقل و تجارت شکل گرفته است.

در ادامه همین سیاست همسایگی در روزهای نخست اردیبهشت ماه سال 1403 سفر هییت بلند پایه کشورمان به ریاست رئیس جمهور به کشور همسایه پاکستان انجام شده است.

در واقع دولت سیزدهم با الهام از اصل طلایی سیاست خارجی تحت عنوان «اول همسایگان» و بر اساس راهبرد توسعه روابط با کشورهای اسلامی، ارتقای روابط با پاکستان را در اولویت قرار داده است.  تحلیل گران تاکید دارند، وجود بیش از 900 کیلومتر مرز مشترک زمینی و اشتراکات فراوان تاریخی، فرهنگی و دینی عامل پایداری روابط دو کشور است.

جمهوری اسلامی ایران و پاکستان از زمان استقلال پاکستان تاکنون که بیش از 75 سال از آن می‌گذرد و علی رغم وجود 10 هزار کیلومتر مرز مشترک میان دو کشور، هیچگاه مشکل مرزی و ارضی با یکدیگر نداشته‌اند، این در حالی است که بین پاکستان و افغانستان و همچنین بین پاکستان و هند اختلافات مرزی و ارضی وجود دارد.

به طور طبیعی در طول تاریخ اینگونه بوده که پاکستان همواره ایران را شریک استراتژیک خود دیده است و ایران نیز در پیش و پس از انقلاب پاکستان را تهدیدی علیه خود ندیده است. ممکن است دو کشور به دلیل برخی مشکلات اداری و بروکراتیک در زمینه هایی کم‌کاری‌هایی کرده باشند اما هیچگاه نسبت به یکدیگر بی اعتماد نبوده و یکدیگر را تهدیدی علیه خود نمی‌دانستند.

در طول سفر امروز آیت الله رئیسی به پاکستان توافقات مهمی به امضای سران دو کشور می‌رسد، این توافقات در زمینه توسعه همکاری‌های امنیتی، اقتصادی و فرهنگی، توسعه زیرساخت‌ها، همکاری‌های گمرکی، توسعه بازارچه‌های مرزی و ایجاد گذرگاه‌های جدید، بیمه قرنطینه‌های دامی و گیاهی، همچنین در زمینه تجارت و استاندارد است که در تمام این حوزه‌ها موافقت‌نامه‌هایی آماده و به امضای طرفین خواهد رسید.

آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور ظهر امروز پس از دیدار و گفت‌وگو با شهباز شریف نخست‌وزیر پاکستان و بعد از آیین امضای اسناد همکاری بین مسئولان دو کشور، ضمن قدردانی از دولت پاکستان برای میزبانی از هیئت ایرانی گفت: سطح روابط تجاری قابل قبول نیست و این روابط در گام اول به 10 میلیارد دلار برسد. ما مرز را بین دو کشور یک فرصت می‌دانیم و این فرصت می‌تواند در جهت رفاه دو کشور بکار گرفته شود.

ظرفیت 10 میلیارد دلاری تجارت ایران و پاکستان

یکی از اقدامات سازنده دولت در حوزه سیاست خارجی، تقویت همکاری‌ها با کشورهای همسایه و منطقه ازجمله پاکستان، ترکمنستان، تاجیکستان، عراق و... بوده است. در همین راستا در دو سال اول دولت تحرکات مثبتی برای ارتقای سطح رابط تجاری با تعدادی از کشور همسایه در دستور کار قرار گرفت و حالا نوبت به استفاده از ظرفیهای تجاری و اقتصادی مغفول در کشور پاکستان رسیده است.

به گزارش تسنیم،‌ اردیبهشت ماه امسال نمایشگاه اقتصادی اکو 2024 در تهران برگزار می‌شود و تاکنون بیش از 400 نفر از تجار و بازرگانان پاکستانی برای حضور در این رویداد بین‌المللی ثبت‌نام کردند. سال گذشته 300 نفر در این رویداد شرکت کردند و  هر دو کشور علاقه دارند که ظرفیت‌های مشترک را توسعه دهند.

آمارهای تجارت ایران و پاکستان چه می‌گوید؟

به گزارش تسنیم، آمارهای وزارت بازرگانی پاکستان نشان می‌دهد که صادرات ایران به این کشور در سه ماهه نخست سال جاری میلادی (فصل زمستان 1402) با رشد 16 درصدی به 286 میلیون دلار رسیده است. همچنین  واردات این کشور از ایران در سه ماهه نخست سال جاری میلادی با رشد 16 درصدی به 286 میلیون دلار رسیده است.

بر اساس این گزارش واردات پاکستان از ایران در سومین ماه 2024 با رشد 25 درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه شده و به 95.6 میلیون دلار رسیده است. پاکستان همچنین در ماه فوریه 86.2 میلیون دلار و در ماه ژانویه 104.2 میلیون دلار کالا از ایران وارد کرده است.

ایران نهمین منبع واردات پاکستان  بوده و  چین، عربستان و اندونزی به ترتیب سه رتبه نخست را از این نظر به خود اختصاص داده‌اند. بر اساس این گزارش در 12ماهه سال 2023 کل واردات پاکستان از ایران با رشد 13 درصدی نسبت به سال قبل از مواجه شده و به 944 میلیون دلار رسیده بود. پاکستان در سال 2022 بالغ بر 834 میلیون دلار کالا از ایران وارد کرده بود.

آمارها نشان می‌دهد طی سال‌های اخیر صادرات پاکستان به ایران روند ثابتی داشته، این در حالی است که واردات پاکستان از ایران روندی صعودی داشته است. در دولت سیزدهم واردات این کشور از ایران 2.5 برابر شده و از 372 میلیون دلار در سال 2020 به 944 میلیون دلار در سال 2023 بالغ شده است.

پاکستان یکی از مهم‌ترین شریک‌های تجاری ایران از سال 1397 تا کنون بوده به‌گونه‌ای که طی یک سال 3.6 میلیون تن کالا به ارزش 1.7 میلیارد دلار به پاکستان صادر و 446 هزار تن کالا به ارزش 527 میلیون دلار از آن کشور وارد شده است.

تراز تجاری 10 ماهه 1402 با پاکستان برابر 1.14 میلیارد است. عمده‌ترین اقلام وارداتی ایران از این کشور در مدت یادشده، کالاهایی همچون برنج کامل سفید شده، موز و سایر حیوانات از نوع گاو به جز مولد نژاد خاص بوده است.

پیاده سازی نقشه ارزی و تجاری ایران با توسعه همکاری با پاکستان
اقتصاد ایران و پاکستان در حوزه تجارت خارجی مکمل یکدیگرند بنابراین پاکستان می‌تواند نقش مهم و اساسی در پیاده‌سازی نقشه ارزی و تجاری کشور داشته باشد. در واقع توسعه تجارت خارجی با پاکستان می‌تواند به ایران برای خنثی‌سازی تحریم‌ها کمک شایانی کند. این موضوع در ارتباط با پاکستان نیز از طریق کمک ایران به تأمین امنیت انرژی این کشور برای پیگیری برنامه‌های توسعه اقتصادی مطرح است.

 قرارداد قدیمی خطوط انتقال گاز ایران به پاکستان احیا می‌شود؟

از سوی دیگر تعیین تکلیف خط لوله انتقال گاز به پاکستان در این سفر حائز اهمیت است، چراکه  ایران به تعهدهای خود در این زمینه عمل کرده و خط لوله انتقال گاز تا مرز پاکستان  رسانده شده است.

کارشناسان معتقدند،  اگر پاکستان گاز طبیعی را از طریق ایران به مصرف‌کنندگان کشورش برساند، بی‌شک رضایتمندی مطلوبی در داخل و به نفع دولت این کشور شکل خواهد گرفت؛ باید توجه داشت تأمین گاز پاکستان عمدتا از طریق گازمایع (ال‌پی‌جی) است که بسیار گران تمام می‌شود، این خط لوله می‌تواند در اقتصاد، رشد صنعت و آسایش مردم پاکستان مفید واقع شود.

هرچند از گذشته پیشنهادهایی برای عملیاتی‌کردن این خط لوله وجود داشته، اما بعضی از کشورهای ثالث خارج از منطقه با ایجاد موانع، دخالت‌هایی در این زمینه دارند که دولت پاکستان باید بدون توجه به آن‌ها منافع مشترک دو ملت را مدنظر قرار دهد.

لازم به ذکر است، نخست‌وزیر پاکستان امروز در مصاحبه ای "سرمایه‌گذاری و توسعه همکاری در بخش انرژی" را از برنامه‌های پاکستان برای توسعه همکاری‌ها با ایران اعلام کرد.

گفتنی است، قرارداد صادرات گاز ایران به پاکستان، پس از سال‌ها توقف می‌تواند یکی از مهمترین دستاوردهای دو کشور در این سفر باشد. این قرارداد  با نام خط لوله IP در قالب خط لوله صلح بین شرکت ملی صادرات گاز ایران و شرکت ISGS پاکستان در تاریخ 5 ژوئن 2009 (15 خرداد 88) به‌مدت 25 سال منعقد شده بود و تاریخ آغاز تحویل گاز طبیعی به پاکستان 31 دسامبر 2014 و میزان حجم گاز طبیعی صادراتی 8 میلیارد مترمکعب در سال تعیین شده بود.

به گزارش تسنیم،  در حال حاضر توجه پاکستان در زمینه عملیاتی شدن خط لوله گاز تاپی (TAPI) با سایر کشورهای واقع در مسیر این پروژه (ترکمنستان، افغانستان و هند) جلب شده است. هرچند با عملیاتی شدن «تاپی» نیاز پاکستانی ها به گاز انتقالی از خط لوله صلح کم رنگ خواهد شد، اما براوردهای اولیه نشان می دهد هییت ایرانی در زمینه نهایی سازی خط لوله صلح، نظر خود را به صورت قاطع مطرح کرده است.

کشاورزی ظرفیت مغفول توسعه روابط اقتصادی ایران و پاکستان

پاکستان همواره یکی از مبادی تامین نیاز برنج به عنوان یکی از کالاهای اساسی مورد نیاز مردم کشورمان بوده  اما چالشهایی مانند کاهش بارندگی در یکی دوسال گذشته باعث شد تا پاکستانی‌ها به دنبال تأمین میوه و سبزی و صیفی‌جات خود از ایران باشند تا بازار محصولات غذایی و کشاورزی این کشور متعادل شده و بیشتر از این دچار اختلال و گرانی نشود. 

البته پاکستان خود صادرکننده محصولات کشاورزی است اما دولت این کشور می‌گوید اکنون باید به واردات از کشورهای همسایه از جمله ایران و هند فکر کند.
کشاورزی مهم‌ترین و بزرگ‌ترین بخش اقتصاد پاکستان است، نزدیک یک‌چهارم تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهد و نزدیک به 40 درصد نیروی کار در کشاورزی یا بخش‌های مرتبط شاغلند.

ارتقای ظرفیتهای مشترک حمل و نقل زمینی و کریدور گوادر به چابهار

امروز بخشی از هزینه‌های هر تجارتی،  هزینه‌های مرتبط با حمل و نقل است. ایران و پاکستان این ظرفیت را دارند که به واسطه حمل و نقل ارزان زمینی و هم به واسطه راه‌آهن آی.تی.آی (اسلام‌آباد-تهران-استامبول) از ظرفتهایی این حوزه برای ارتقای روابط تجاری و اقتصادی خود استفاده کنند. این زیرساخت فراهم است و دو کشور می‌توانند به این واسطه شاهد تحول بزرگ در حوزه اقتصاد و تجارت باشند، طبق اظهار نظر مسئولان دولتی این موضوع جز سیاست‌های مهم دولت سیزدهم است.

به زعم کارشناسان پاکستانی، مسئله مهم دیگر در روابط ایران و پاکستان، کانال ارتباطی و ترابری گوادر به چابهار است که باید در اولویت‌های دو کشور جای گیرد. دو کشور ایران و پاکستان با بیش از 300 میلیون جمعیت و موقعیت ژئوپلیتیک ویژه ای که دارند که خاورمیانه و خلیج فارس را به جنوب آسیا، اقیانوس هند و همچنین اوراسیای مرکزی متصل می‌کنند، ظرفیت های ویژه ارتباطی و ترابری دارند که متأسفانه مورد استفاده کافی واقع نشده است.

استفاده از ظرفیتهای مشترک اقتصادی برای  مقابله با تهدید تروریسم

کارشناسان معتقدند، یکی از مهم‌ترین مسائلی که هم ایران و هم پاکستان درگیر آن هستند، مسئله تروریسم است که نیاز است در این زمینه هر دو کشور در چند نقطه این مسئله را رصد و پیگیری کنند. تروریسم منطقه بلوچستان را هدف گرفته، چرا که این منطقه می‌تواند به همگرایی اقتصادی دو کشور بسیار کمک کند. ایران و پاکستان می‌توانند در تجارت برق و گاز همکاری گسترده‌تری داشته باشد. پتانسیل دیگری که برای همکاری میان دو کشور وجود دارد، بازارها و فروشگاه‌های مشترک مرزی است.

توسعه اقتصادی دو کشور به ویژه در مناطق مرزی و بهبود وضعیت معیشتی مردم بلوچستان می‌تواند امنیت را در طرفین ارتقا دهد؛ چرا که تروریسم دقیقا از همین مسئله سوءاستفاده می‌کند.

سازمان‌های منطقه‌ همچون سازمان همکاری اقتصادی (اکو) که بیش از نیم سده است که ایران و پاکستان عضو آن هستند، سازمان همکاری‌ شانگهای، کنفرانس تعامل و اعتمادسازی آسیا (سیکا)، برنامه همکاری اقتصادی منطقه‌ای آسیای مرکزی، سازمان همکاری‌های اسلامی، و حتی اتحادیه اقتصادی اوراسیا که اکنون ایران توافقات تجارت ترجیحی و آزاد را با آن دارد و پاکستان نیز در حال گفتگو برای تجارت ترجیحی با این سازمان است، همگی می‌توانند در راستای همگرایی دو کشور و در نتیجه بهبود شرایط امنیتی و اقتصادی دو طرف عمل کنند. حتی حوزه نوروز به عنوان میراث فرهنگی مشترک، می تواند عرصه تعامل و گفتگو میان طرفین را نزدیک‌تر کند.