آنچه در دوران پس از جنگ در ایران به عنوان «فرهنگ دفاع مقدس» موسوم شد، مدیون مؤلفه‌هایی بود که از اندیشه‌ها و تعاریف امام خمینی(ره) برگرفته می‌شد. در این روزهای منتهی به رحلت امام خمینی(ره) جا دارد که به شیوه رهبری امام خمینی(ره) در دوران دفاع مقدس اشاره کنیم؛ چرا که همواره نقش رهبران در جنگ‌ها بیشتر از رزمندگان مورد مباحثه قرار گرفته و می‌گیرد.
اعتماد امام خمینی(ره) به مردم
هشتم مهر 1359، هشت روز از شروع تجاوز زمینی ارتش بعث به ایران می‌گذشت. ماشین جنگی بعثی‌ها هر جا دشت و صحرا و مناطق خالی از سکنه بود، تخت گاز جلو آمده بود. هر جا هم اگر سکنه‌ای داشت، خورده بود به سد مقاومت همین سکنه‌های ولو معدود؛ در حالی که در جنوب خوزستان دشمن پشت دیوار خرمشهر گیر افتاده بود، در مناطق میانی‌تر به صحرا و جاده زده و خودش را تا چند کیلومتری اهواز رسانده بود. مرکز خوزستان در معرض سقوط بود. گزارشش را به امام خمینی(ره) داده بودند. واکنش امام(ره) شبیه همان واکنشی بود که هشت روز قبل، پس از شنیدن شروع جنگ تحمیلی داده بود.
آن زمان خطاب به مردم فرموده بودند: «یک دزدی آمده است یک سنگی انداخته و فرار کرده است.» حالا هم پس از اینکه گزارش احتمال سقوط اهواز را به اطلاع امام(ره) رسانده بودند، چیزی شبیه همان رفتار را انجام داده بودند: «مگر جوانان اهواز مرده‌اند؟!» همین جمله پرونده سقوط احتمالی اهواز را بست. پیام به گوش اهوازی‌ها رسیده بود. تا آخر جنگ، دیگر خبری از خطر سقوط اهواز نبود. باور امام(ره) به خدا و در ادامه هم به مردمی که ولو دست‌شان خالی از سلاح بود، آنقدر بود که چنین نگرانی‌هایی به خود راه ندهد.
شیوه رهبری امام(ره) در جنگ تحمیلی
در هشت سال دفاع مقدس، امام خمینی(ره) در خطوط نبرد جبهه‌های جنگ حضوری فیزیکی نداشتند، ولی شخصیت پرنفوذ ایشان، هر روز در تمام نقاط جبهه حکمفرما بود. اگر بخواهیم شیوه رهبری امام خمینی(ره) در مواجهه با جنگ تحمیلی را به طور خلاصه بیان کنیم، می‌توانیم به ده مورد اشاره کنیم: ایجاد آرامش در جامعه در شرایط سخت جنگ، به میدان آوردن قدرت نهفته انقلاب اسلامی(بسیج مردمی)، تبدیل تهدید به فرصتی تاریخی، ایجاد وحدت و انسجام ملی، ایجاد زمینه‌های خودکفایی و عدم وابستگی، روشنگری و تنویر افکار عمومی، افشای ماهیت دشمنان اسلام و ایران، نهادینه کردن تلکیف‌محوری و تکلیف‌گرایی در جبهه‌ها، صدور پیام‌ها و دستورهای گره‌گشا در برهه‌های حساس جنگ، مدیریت و فرماندهی معنوی بر قلوب رزمندگان.
قاطعیت در تصمیم‌گیری نظامی
از مهم‌ترین جلوه‌های قاطعیت امام(ره)، دستور شکست حصر آبادان، شکست حصر سوسنگرد و عزل بنی‌صدر بود. در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹، حکومت عراق به رهبری صدام با هدف ساقط کردن دولت جدید ایران و سیطره بر منطقه، به خاک ایران تجاوز کرد و در طول یک هفته بیش از ۲۰ هزار کیلومتر از سرزمین ایران را در استان‌های خوزستان، ایلام، کرمانشاه و کردستان به اشغال خود درآورد و در پایان هفته اول خواستار آتش‌بس و مذاکره شد. درخواست آتش‌بس ظاهرسازی بیش نبود؛ چرا که صدام این گونه می‌توانست به ۵۰ تا ۱۰۰ درصد از اهداف خود از جمله سقوط نظام جمهوری اسلامی، تجزیه خوزستان یا به دست آوردن حاکمیت ساحل شرقی اروندرود دست یابد و عهد‌نامه جدیدی، همچون گلستان یا ترکمانچای را به ایران تحمیل کند؛ اما امام خمینی(ره) با قاطعیت آتش‌بس و مذاکره را رد کرد و تحقق آن را منوط به خروج ارتش متجاوز عراق از خاک ایران دانست.
تأثیر ارتباط معنوی امام(ره) با رزمندگان
جالب است که امام(ره) همواره بر حماسی بودن دفاع مقدس تأکید داشتند و پیروزی‌های ملت ایران در جبهه‌های نبرد را با عنوان حماسه توصیف می‌کردند؛ از این رو، یکی از مؤلفه‌های مدیریتی حضرت امام(ره) در دوران دفاع مقدس، جنگ حماسی است. از یک سو انقلاب در مراحل اولیه خود قرار داشت و هنوز نیروهای کشور به سازماندهی و تشکیلات مناسب دست نیافته بودند و از سویی نیز جنگی روانی مبنی بر پیروزی عراق در آغاز جنگ شکل گرفته بود. کسانی مانند «هنری کیسینجر» پیش‌بینی کرده بودند رژیم بعث در یک جنگ ده روزه می‌تواند بر جمهوری اسلامی پیروز شود. همچنین بختیار سقوط نظام جمهوری اسلامی را ظرف چند ماه محقق می‌دانست و صدام در روز اول جنگ گفته بود که هفت روز دیگر به تهران خواهد رسید. حماسی بودن در چنین شرایطی به این معناست که امام به عنوان رهبر فکری، بسیج‌گر و سیاست‌گذار، با اطمینان در هشدار به شروع جنگ، رژیم بعث و حامیانش را خطاب قرار می‌دهد و می‌فرماید: «گمان نکند ملت ما که دولت ایران و ارتش ایران عاجز از این است که جواب به اینها بدهد. هر وقتی که مقتضی بشود من پیامی به ملت خواهم داد و به صدام و امثال او ثابت خواهم کرد که اینها، این اذناب امریکا قابل ذکر نیستند.» امام خمینی(ره) با تأکید بر شعارهای انقلابی، بازخوانی پیام‌های نهضت عاشورا، همسان‌پنداری اهداف دفاع مقدس با قیام امام حسین(ع)، شعارهای دینی، مرثیه و شعارهای برآمده از رویدادهای عظیم اسلامی و... تلاش می‌کرد تا جنبه حماسی رزمندگان را افزایش دهد و در برابر فریب و شعارهای تبلیغاتی رژیم بعث و حامیان غربی‌اش، روحیه رزمندگان را ارتقا می‌داد.
