به زودی چهاردهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری تاریخ انقلاب اسلامی کشورمان برگزار و رئیس‌جمهور جدیدی با رأی ملت انتخاب خواهد شد. حال با توجه به در جریان بودن رقابت‌های انتخاباتی، در این مقطع حساس و تاریخی، پرداختن به بایسته‌ها و اولویت‌های سیاست خارجی دولت آینده از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ چرا که تمام کاندیداها فارغ از گرایش‌های سیاسی و جریانی‌‌شان در صورت کسب فرصت خدمت در قامت ریاست‌جمهوری، برای رفع چالش‌های اقتصادی گریبانگیر ملت و دولت باید به شکل جدی توجه خود را به عرصه پیچیده، اما پر فرصت سیاست خارجی معطوف کنند. بدون شک، در این مسیر تجربه‌های دولت‌های گذشته، به ویژه دولت سیزدهم و دستاوردهای آن در عرصه سیاست خارجی می‌تواند راهنمایی برای دولت جدید باشد؛ از این رو در این یادداشت برخی از مهم‌ترین دستاوردهای دولت سیزدهم و در ادامه بایسته‌ها و اولویت‌های سیاست خارجی دولت چهاردهم مبتنی بر واقعیت‌های حاکم بر روابط بین‌الملل بیان می‌شود. دولت سیزدهم جمهوری اسلامی ایران در زمینه سیاست خارجی بر محورهایی، چون نگاه به شرق، آسیا و همسایگان و سیاست همسایه‌محوری تمرکز داشت و در این مسیر به دستاوردهای قابل توجهی نیز نائل آمد. یکی از مهم‌ترین این دستاوردها، عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای و عضویت در بریکس بود. این عضویت‌ها می‌تواند به تعاملات اقتصادی و سیاسی بیشتر با کشورهای عضو منجر شود و نقش ایران را در منطقه و جهان تقویت کند. تقویت روابط با همسایگان نیز از دیگر دستاوردهای مهم دولت سیزدهم بوده است. بهبود روابط با کشورهای همسایه، به ویژه کشورهای کنشگری از جمله عربستان سعودی، می‌تواند به کاهش تنش‌ها و افزایش همکاری‌های منطقه‌ای کمک کند. توسعه دیپلماسی اقتصادی و تلاش برای افزایش مبادلات تجاری و اقتصادی با کشورهای مختلف، به ویژه در حوزه انرژی و ترانزیت نیز نشان‌دهنده توجه دولت سیزدهم به دیپلماسی اقتصادی بود. یکی دیگر از موفقیت‌های دولت سیزدهم در عرصه سیاست خارجی، آزادی زندانیان ایرانی در آمریکا و آزادسازی دارایی‌های بلوکه شده ایران در کره جنوبی است. این اقدامات بخشی از کارنامه ماندگار دولت شهید رئیسی است که ادامه و تکمیل آنها در دولت چهاردهم می‌تواند به تأمین منافع ملی کشورمان در عرصه سیاست خارجی کمک کند. حال پس از بررسی مهم‌ترین دستاوردهای سیاست خارجی دولت سیزدهم لازم است نگاهی به مهم‌ترین بایسته‌ها و اولویت‌های سیاست خارجی دولت آینده کشورمان داشته باشیم. دولت چهاردهم جمهوری اسلامی ایران، با توجه به هدف‌گذاری‌های برنامه هفتم توسعه و انتظار مد نظر رهبر معظم انقلاب مبنی بر تبدیل کشور به یک قدرت منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در حوزه اقتصادی و فناوری، باید اولویت‌های سیاست خارجی خود را به طور جدی و هدفمند تعیین کرده و در دستور کار قرار دهد. این اولویت‌ها می‌تواند شامل بهبود روابط با همسایگان و کشورهای منطقه، گسترش روابط با قدرت‌های جهانی، تقویت دیپلماسی اقتصادی و علمی، بهره‌گیری از ظرفیت‌های ژئوپلیتیکی و توسعه دیپلماسی عمومی و فرهنگی باشد. در ادامه به مهم‌ترین این اولویت‌ها اشاره می‌شود:
بهبود روابط با همسایگان و کشورهای منطقه
بدون شک، توسعه همکاری‌های اقتصادی با کشورهای منطقه باید از جمله اولویت‌های اصلی دولت چهاردهم باشد. افزایش تجارت، سرمایه‌گذاری مشترک و تسهیل روابط تجاری می‌تواند به تقویت روابط دوجانبه و چندجانبه بین کشورمان و همسایگانی، مانند کشورهای حوزه تمدنی زبان فارسی که تا پیش از این چندان مورد توجه اقتصاد کشورمان نبودند، کمک کند. افزون بر این، ایجاد ثبات و امنیت منطقه‌ای از طریق همکاری در زمینه مبارزه با تروریسم، افراط‌گرایی و قاچاق مواد مخدر نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و به تعمیق روابط با کشورهای همسایه می‌انجامد.
تقویت دیپلماسی انرژی و بهره‌گیری از ظرفیت‌های انرژی ایران برای توسعه همکاری‌های منطقه‌ای و تأمین امنیت انرژی باید از دیگر اولویت‌های دولت چهاردهم باشد. همچنین، تلاش برای حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلافات منطقه‌ای از طریق گفت‌وگو و دیپلماسی می‌تواند به کاهش تنش‌ها و افزایش همکاری‌های منطقه‌ای کمک کند.
گسترش روابط با قدرت‌های جهانی
تنوع‌بخشی به شرکای بین‌المللی کشورمان در عرصه‌های گوناگون و کاهش وابستگی به شرکای سنتی که بعضاً به واسطه انحصار روابط کشورمان با آنها شاهد موضع‌گیری‌های ضد منافع ملی کشورمان هستیم، باید از جمله اولویت‌های سیاست خارجی دولت چهاردهم باشد. افزایش همکاری با کشورها در سراسر جهان می‌تواند به تقویت روابط اقتصادی و سیاسی ایران کمک کند. جذب سرمایه‌گذاری خارجی و ایجاد محیط مناسب برای جذب سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف اقتصادی و فناوری نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. افزون بر آنچه بیان شد، همکاری در حوزه فناوری و انتقال فناوری و دانش فنی از کشورهای پیشرفته می‌تواند به توسعه فناوری و نوآوری در کشور کمک کند. همچنین، حضور فعال‌تر در سازمان‌های بین‌المللی و بهره‌گیری از فرصت‌های همکاری و دیپلماسی نیز می‌تواند به تقویت نقش ایران در عرصه بین‌المللی کمک کند.
تقویت دیپلماسی اقتصادی و علمی
توسعه صادرات غیرنفتی و افزایش تولید و صادرات محصولات با ارزش افزوده بالا باید از جمله اولویت‌های سیاست خارجی دولت چهاردهم باشد. کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی و توسعه زیرساخت‌های اقتصادی برای تسهیل تجارت و سرمایه‌گذاری نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و ایجاد محیط مناسب برای رشد و توسعه این شرکت‌ها می‌تواند به تقویت اقتصاد دانش‌بنیان در کشور کمک کند. توسعه دیپلماسی علمی و افزایش همکاری‌های علمی و فناوری با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی در سراسر جهان نیز از دیگر اولویت‌های دولت چهاردهم باید باشد.
بهره‌گیری از ظرفیت‌های ژئوپلیتیکی
بهره‌گیری از موقعیت جغرافیایی ایران برای توسعه کریدورهای ترانزیتی و اتصال به بازارهای جهانی باید از جمله دیگر اولویت‌های سیاست خارجی دولت چهاردهم باشد. توسعه بنادر و حمل‌ونقل دریایی برای افزایش تجارت و ترانزیت کالا نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. توسعه گردشگری و بهره‌گیری از جاذبه‌های گردشگری ایران برای جذب گردشگران خارجی و افزایش درآمدهای ارزی نیز می‌تواند به تقویت اقتصاد کشور کمک کند.
توسعه دیپلماسی عمومی و فرهنگی
ارتقای تصویر ایران در جهان و تلاش برای بهبود این تصویر در عرصه بین‌المللی از جمله اولویت‌های سیاست خارجی دولت چهاردهم باید باشد. مقابله با تبلیغات منفی و توسعه روابط فرهنگی و علمی با کشورهای گوناگون می‌تواند به تقویت نقش ایران در عرصه بین‌المللی کمک کند. در این زمینه باید به این نکته دقت کرد که دیپلماسی عمومی و فرهنگی کشورمان به واسطه ضعف‌های نهفته در نهادهای پیش‌برنده آن نیازمند بازنگری و بازطراحی است و دولت چهاردهم باید به طور جدی به این امر توجه کند! حمایت از ایرانیان خارج از کشور و ایجاد ارتباط و تعامل با آنان نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بهره‌گیری از ظرفیت‌های ایرانیان خارج از کشور می‌تواند به توسعه و پیشرفت ایران کمک کند و نقش آنان را در تقویت روابط بین‌المللی ایران افزایش دهد.
اتخاذ سیاست «مقاومت هوشمند»!
نگارنده پیشتر در کتاب «قدرت نرم، دیپلماسی هوشمند و سیاست خارجی» به تبیین چیستی هوشمندی در عرصه سیست خارجی پرداخته است، اما آنچه در دولت چهاردهم به آن نیاز ضروری است، مفهوم «مقاومت هوشمند» است، مقاومت هوشمند در برابر فشارها و تهدیدات احتمالی از سوی سکانداران جدید کاخ سفید، ، به معنای اتخاذ رویکردها و راهبرد‌هایی است که به کشورمان امکان می‌دهد ضمن حفظ استقلال و حاکمیت ملی، تأثیرات منفی تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی و اجتماعی آن را به حداقل برساند.
در چارچوب این مفهوم و در مواجهه با فشارهای تحریمی، اتخاذ راهبردهای هوشمندانه و متنوع‌سازی منابع درآمدی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. کاهش وابستگی به منابع درآمدی خاص و تنوع‌بخشی به منابع درآمدی می‌تواند نقش مؤثری در کاهش تأثیر تحریم‌ها داشته باشد. این امر با توسعه بازارهای جدید برای صادرات محصولات ایران نیز تقویت می‌شود. گسترش روابط تجاری با بازارهای متنوع جهانی می‌تواند به کاهش تأثیر تحریم‌ها کمک کرده و فرصت‌های اقتصادی جدیدی را برای کشور به ارمغان آورد. علاوه بر این، استفاده از فناوری‌های نوین، به ویژه در حوزه‌های گوناگون اقتصادی می‌تواند تأثیر چشمگیری در مقابله با تحریم‌ها داشته باشد. بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته می‌تواند به افزایش کارایی اقتصادی و کاهش وابستگی به منابع محدود منجر شود. در نهایت، راهبردهای هوشمندانه و چندبعدی در مواجهه با تحریم‌ها می‌تواند به حفظ و تقویت ثبات اقتصادی کشور کمک کند. نظر به آنچه بیان شد و با توجه به تحولات منطقه‌ای و جهانی، دولت چهاردهم جمهوری اسلامی ایران باید با اتخاذ سیاست‌های خارجی هدفمند و استراتژیک، به توسعه و پیشرفت کشور در حوزه‌های اقتصادی و فناوری کمک کند و نقش کشورمان را به عنوان یک قدرت منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای تقویت کند. بهره‌گیری از تجارب دولت‌های گذشته و ادامه تجربیات و راهبردهای موفق آنها می‌تواند به دولت جدید در دستیابی به این اهداف کمک کند. در پایان امید است که دولت آینده کشورمان با همت والای یکایک کارگزاران نظام در سطوح گوناگون بتواند جایگاه خود را در عرصه بین‌المللی ارتقا دهد و ایران عزیز را بیش از پیش به یک قدرت مؤثر و تأثیرگذار در منطقه و جهان تبدیل کند و همزمان ملت شریف کشورمان نیز از مواهب اقتصادی و اجتماعی این سیاست خارجی به شکل ملموس بهره‌مند شوند.
