سه نشانه نفاق

«أُوصِیکُمْ بِتَقْوَى اَللَّهِ وَ اَلْوَرَعِ فِی دِینِکُمْ وَ اَلاِجْتِهَادِ لِلَّهِ وَ صِدْقِ اَلْحَدِیثِ وَ أَدَاءِ اَلْأَمَانَةِ إِلَى مَنِ اِئْتَمَنَکُمْ مِنْ بَرٍّ أَوْ فَاجِرٍ وَ طُولِ اَلسُّجُودِ وَ حُسْنِ اَلْجِوَارِ فَبِهَذَا جَاءَ مُحَمَّدٌ ص صَلُّوا فِی عَشَائِرِهِمْ...»؛ شما را سفارش می‎کنم به رعایت تقوای الهی، پیشه کردن پارسایی در دین خود، کوشش بسیار برای خدا، راستگویی، امانت‌داری برای کسی که چیزی به شما سپرده خواه نیکوکار باشد و خواه بدکار، به انجام سجده‌های طولانی و خوش همسایگی که محمد (ص) بدین روش آمده. این فقرات ابتدایی حدیثی معروف است که از امام حسن عسکری (ع) به ما رسیده است، اشاره حضرت به موضوع «امانت‌داری» در همان ابتدای توصیه‌های خود به پیروان‌شان نکته بسیار قابل توجهی است.

امانت معنای گسترده‌ای دارد و شامل امانت‌های مالی و معنوی می‌شود. از جمله شامل سپردن کار‌ها و مسئولیت‌های اجتماعی به افراد نیز می‌شود. امانت‌داری مایه حیات و قوام جامعه است. جامعه بدون صفت امانت‌داری مسیر عادی خود را طی نمی‌کند و فساد به‌وجود می‌آید. همچنین خصوصیت امانت‌داری از ویژگی‌های برجسته اولیای خدا و مؤمنان واقعی بوده و هست.

قرآن امانت‌داری را یکی از صفات مهم مؤمنان ذکر کرده و به صراحت دستور داده است که امانت‌ها را به صاحبان‌شان بازگردانند. قرآن کریم در چندین آیه به موضوع امانت‌داری اشاره کرده است. در سوره نساء، آیه ۵۸ خداوند می‌فرماید: «همانا خداوند به شما فرمان می‌دهد که امانت‌ها را به صاحبان‌شان بازگردانید.»

در سوره مؤمنون، آیه ۸ که ویژگی‌های مؤمنان واقعی را برمی‎شمارد، آمده است: «و آنان که امانت‌ها و پیمان خود را رعایت می‌کنند.»

در سوره شعراء، آیه ۱۰۷ پیامبران الهی خود را «رسولی امین» معرفی می‌کنند. این نشان می‌دهد امانت‌داری یکی از ویژگی‌های مهم پیامبران الهی بوده است.

در سوره آل عمران، آیه ۷۵ نیز قرآن به خیانت در امانت برخی افراد اشاره کرده و می‌فرماید: «و از اهل کتاب کسانی هستند که اگر به آنان امانتی بسپاری، آن را به تو باز می‌گردانند و برخی دیگر نیز هستند که اگر به آنان یک دینار بسپاری، آن را به تو باز نمی‌گردانند، مگر آنکه همواره بر آنان مسلط باشی.» در این آیه خداوند عیوب برخی از اهل کتاب را بیان می‌دارد که اگر او را امین قرار دهی بر قنطار یعنی مالی بسیار، خیانت روا می‌دارد. خداوند وفاء به عهد و ادای امانت را واجب دانسته است. نقل است وقتی پیامبر گرامی اسلام (ص) این آیه را تلاوت کردند، فرمودند: «دشمنان خدا دروغ گفته‌اند [که مى‌توان امانت را به غیر هم‌کیشان باز نگرداند]. هر چه را در جاهلیت رسم بوده زیر پا مى‌گذارم، مگر امانت‌دارى را. امانت را باید به نیکوکار و بدکار برگرداند.» و نیز از پیغمبر (ص) نقل است که فرمودند: «سه چیز است که در هر کس باشد او منافق است، اگرچه نماز بخواند و روزه بدارد و خود را مؤمن بداند؛ کسی‌که در کلامش دروغ باشد، در وعده‌اش خلاف کند و در امانت خیانت روا دارد.» (مجمع‌البیان، ج‌۴، ص۱۳۱)