روابط طالبان با ایران چه داد و چه گرفت؟

به نظر می‌رسد نخستین خواست طالبان از ایران، شناسایی رسمی حکومت کنونی افغانستان است. طالبان انتظار دارد تهران به دلیل نزدیکی ۲ کشور، پیشگام شود. اظهارات مقامات ارشد این گروه چون ذبیح‌الله مجاهد نشان‌دهنده این مساله است که خواسته طالبان از تهران «شناسایی زودهنگام» است.

مساله دیگر خواست طالبان مبنی بر تسهیل‌سازی زمینه دسترسی افغانستان به بندر چابهار به مثابه مسیری امن، ارزان، نزدیک و مقرون‌به‌صرفه است. گسترش روابط اقتصادی و رفتار مبتنی بر شفقت اسلامی با مهاجران از دیگر مطالبات طالبان از تهران است؛ خواسته‌هایی که جمهوری اسلامی تاکنون تا آنجا که براساس منافع ملی و اولویت‌های راهبردی ایران بوده، به آن پاسخ داده است.

به عبارت بهتر، در شعاع رویکرد سازنده، صلح‌جویانه و مبتنی بر حسن همسایگی، ایران در حالی که شناسایی طالبان را زودهنگام می‌داند و به‌رغم عدم شناسایی رسمی از سوی جامعه بین‌المللی، به جهت رفاه حال شهروندان این کشور برای دریافت خدمات کنسولی و توجه به این موضوع که واگذاری سفارت یک امر داخلی است، نمایندگی‌های سیاسی افغانستان در ایران را در اختیار این گروه قرار داد. از سوی دیگر، بندر چابهار در شرایطی که روابط تجاری افغانستان با پاکستان تحت تاثیر چالش‌های امنیتی و تنش‌های سیاسی به بن‌بست خورده، نیازهای افغانستان را تامین و زمینه سرمایه‌گذاری تاجران افغان را تسهیل کرده است. پس از فروپاشی نظام جمهوری در افغانستان، میلیون‌ها مهاجر جدید از افغانستان به ایران سرازیر شدند اما به‌رغم فشارهای مضاعف اقتصادی و خطرات امنیتی، ایران سیاست‌ مرزهای باز را اعمال کرد تا امکان پذیرش موقت پناهجویان تازه تا فروکش کردن تبعات بحران سیاسی در کشور همسایه، فراهم شود.  این در حالی است که مساله عدم شناسایی حاکمیت طالبان به دلیل فقدان فراگیری سیستم سیاسی و عدم مشروعیت ملی آن، در کنار موضع ثابت جامعه بین‌المللی، موکول به شرایطی است که طالبان  به خواسته‌های مشروع منطقه‌ای و جهانی پاسخ درخور بدهد.

* ایران از طالبان چه می‌خواهد؟

در سوی دیگر این رابطه دوطرفه، تهران نیز با دفع چالش‌ها و رفع تهدیدات در سایه سیاست حسن همسایگی، تشکیل دولت فراگیر با مشارکت عادلانه تمام اقوام و مذاهب این کشور، مبارزه با تروریسم و حامیان شناسنامه‌دار آن از جمله آمریکا و بلوک قدرت‌های متحد آن، مبارزه موثر با تولید، پروسس و تزانزیت مواد مخدر، استحکام مسؤولانه امنیت مرزها و مقابله با قاچاق انسان، تسهیل زمینه‌های زندگی در داخل افغانستان، فراهم کردن امکان بازگشت مهاجران و تعهد به اصول پذیرفته شده حاکم بر روابط کنسولی را مهم‌ترین مطالباتش از حاکمان فعلی افغانستان می‌داند؛ خواسته‌هایی که در صورت تحقق آن منافع ملی ۲ طرف در محیطی مسالمت‌آمیز و با کمترین هزینه برآورده خواهد شد.

باید گفت خواسته‌های ایران از حاکمان کنونی افغانستان، ضمن در نظر گرفتن اشتراکات بی‌بدیل تاریخی، تمدنی، دینی، فرهنگی و جغرافیایی با این کشور  و حضور میلیون‌ها پناهنده طی ۴ دهه در ایران و شرایط این کشور، مشروع، مبتنی بر واقعیت و مطابق اصول روابط بین‌الدول است.

* طالبان چه کرد؟

هرچند طالبان همواره بر روابط نیک و مثبت با همسایگان تاکید دارد اما پاسخ این گروه به طرف ایرانی گاهی از مسیر سنجیده منحرف شده است و مطلوب و مثبت و مبتنی بر انتظاری که ایران از آنها دارد، نیست. چنانکه در کنار تقلاهای این گروه برای جلب اعتماد تهران، مهره‌هایی از درون‌طلبان بعضا اظهاراتی تنش‌برانگیز داشته‌اند. رویکردی که تلاش‌های ۲ طرف برای نیل به تحقق منافع را منحرف می‌کند و داعیه طالبان مبنی بر روابط خوب با همسایگان را زیر سوال می‌برد. این در حالی است که حق موضع‌گیری سیاسی مستقل برای مقامات طالبان در برابر کشورهای دیگر تعریف نشده است. اظهارنظرهایی که بعضا در نهادهای دیگر چون وزارت خارجه طالبان نیز دیده می‌شود، به طوری که این وزارتخانه گاهی عمدا اصول صریح حقوق بین‌الملل را نقض می‌‌کند و به تنش‌های کنسولی میان ۲ طرف دامن می‌زند.

از سوی دیگر، بهبود روابط ۲ طرف نیازمند حضور در نشست‌هایی با محوریت افغانستان به میزبانی هریک از طرفین است تا مسائل به شکل مستقیم و بدون تحریف حل شود. 

در کنار این، مسائلی چون آب که تلاش‌هایی دوجانبه برای حل آن انجام شده زمانی می‌تواند نتیجه مطلوب داشته باشد که مبتنی بر صداقت باشد. استفاده از سیاست‌های پیشین که نتیجه‌ای جز  درجا زدن در این مساله را در پی نخواهد داشت، ادامه مسیر تحقق خواسته‌های ۲ طرف را چالش‌برانگیز خواهد کرد. 

در نهایت باید گفت طالبان برای تحقق و تداوم خواسته‌هایش از تهران باید این مساله را در نظر بگیرد که پاسخگویی به مطالبات طرف مقابل مسیر رسیدن به خواسته‌های آنها را هموار می‌کند. رویکرد غیرسازنده، به نفع هیچ‌کس نیست و بی‌تردید بر سیاست مبتنی بر حسن همسایگی ایران تاثیر می‌گذارد. سیاست خارجی تهران همچنان بر اصل تنش‌زدایی با همسایگان استوار است اما این به کشورهای همسایه مربوط می‌شود که تا چه اندازه آماده بهره‌برداری از این بستر برای تامین منافع مشروع و حداکثری خود هستند.

منبع: روزنامه وطن امروز/میثم مهدی‌پور/کارشناس امور افغانستان