سیلیکون ولی ایرانی!

ایران با وجود مواجهه با تحریم‌های بین‌المللی و چالش‌های زیرساختی، سرمایه‌گذاری قابل توجهی در حوزه هوش مصنوعی انجام داده و در تلاش است خود را یک بازیگر برجسته منطقه‌ای در این زمینه مطرح کند. دولت ایران با تخصیص بودجه ۱۱۵ میلیون دلاری به تحقیقات هوش مصنوعی و تأسیس سازمان ملی هوش مصنوعی، عزم خود را برای قرار گرفتن در میان ۱۰ کشور برتر جهان در این حوزه طی دهه آینده نشان داده است.

این کشور با تکیه بر سرمایه انسانی متخصص خود که در دانشگاه‌های برجسته‌ای، مانند شریف، تهران و امیرکبیر پرورش یافته‌اند و همچنین اکوسیستم رو به رشد استارت‌آپ‌های فعال در هوش مصنوعی، جایگاه دوم منطقه از نظر تعداد و کیفیت مقالات علمی مرتبط و رتبه قابل توجهی در تعداد توسعه‌دهندگان و شرکت‌های هوش مصنوعی را کسب کرده است. رونمایی از نمونه اولیه پلتفرم ملی هوش مصنوعی و برنامه‌ریزی برای ساخت اولین پارک تخصصی این فناوری در تهران، گام‌های عملی در راستای تقویت زیرساخت‌های داخلی به شمار می‎آیند.
ایران همچنین به دنبال ایجاد همکاری‌های راهبردی با کشور‌های منطقه، به‌ویژه کشور‌های حاشیه خلیج فارس است تا از طریق ترکیب تخصص فنی داخلی با سرمایه‌گذاری و زیرساخت‌های منطقه‌ای، ضمن کاهش اثرات انزوای بین‌المللی و مقابله با سلطه فناوری غرب، نفوذ خود را گسترش دهد. پیشنهاد مشارکت در کنفرانس «کریدور ایران ۲۰۲۵» در امارات و تأکید بر توسعه زیرساخت‌های دیجیتال مشترک، نمونه‌ای از این رویکرد است. تلاش برای خودکفایی فناورانه، مانند توسعه شبکه ملی اطلاعات نیز در همین راستا ارزیابی می‌شود. با این حال، پیشرفت‌های ایران در حوزه هوش مصنوعی، به‌ویژه در بخش نظامی، نگرانی‌هایی را در سطح بین‌المللی برانگیخته است. کاربرد هوش مصنوعی در توسعه پهپاد‌های رزمی، هدایت موشک‌ها، سامانه‌های جنگ الکترونیک و ربات‌های جنگی خودکار، نشان‌دهنده تلاش ایران برای ارتقای قابلیت‌های نظامی نامتقارن خود در برابر رقبای پیشرفته‌تر است. ارتباط برخی مراکز تحقیقاتی کلیدی با نهاد‌های دفاعی و سابقه فعالیت‌های سایبری، بر این نگرانی‌ها افزوده است.

مسیر توسعه هوش مصنوعی در ایران با موانع جدی نیز روبه‎روست. تحریم‌های بین‌المللی دسترسی به سخت‌افزار‌های پیشرفته، مدل‌های هوش مصنوعی جهانی و پایگاه‌های داده را محدود می‌کند. کمبود زیرساخت‌های حیاتی، مانند مراکز داده قدرتمند و شبکه‌های پرسرعت، فقدان سرمایه‌گذاری خصوصی گسترده مشابه کشور‌های پیشرو، محدودیت‌های مالی برای شرکت‌ها و ناهماهنگی در اکوسیستم داخلی، از جمله چالش‌های اساسی پیش روی این بخش هستند. با این حال، سرمایه‌گذاری راهبردی ایران در هوش مصنوعی نشان‌دهنده بلندپروازی این کشور برای دستیابی به رهبری منطقه‌ای، تقویت استقلال فناورانه، افزایش توانمندی‌های نظامی و تغییر موازنه‌های ژئوپلیتیکی است. اگرچه موانع قابل توجهی وجود دارد، اما تلاش مستمر ایران در این مسیر می‌تواند پیامد‌های قابل توجهی برای امنیت منطقه‌ای، رشد اقتصادی و نظم فناوری جهانی داشته باشد و نیازمند رصد دقیق از سوی بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی است.
 ترجمه اختصاصی نشریه صبح صادق