چرخش موضع ویتکاف درباره برنامه هسته‌ای ایران از کجا کلید خورد

«سیدعباس عراقچی» وزیر امور خارجه امروز چهارشنبه ۲۷ فروردین ماه در حاشیه جلسه هیأت دولت در جمع خبرنگاران گفت: «ما مواضع مختلفی را از طرف آمریکایی شنیدیدم که بعضا متضاد هستند و این به هیچ عنوان کمک کننده به روند مناسب مذاکراتی نخواهد بود. با این حال ما باید در جلسه مذاکره از نظرات واقعی طرف آمریکا مطلع شویم. اگر با مواضع سازنده‌ای بیایند، من امیدوار هستم که ما بتوانیم مذاکره در خصوص چهارچوب یک توافق محتمل را آغاز کنیم. اگر نه که همچنان مواضع متناقض و متضاد باشد، کار مشکل می شود.»

منظور وزیر خارجه از وجود تناقض در موضع گیری‌های مقام‌های آمریکایی به سخنان اخیر «استیو ویتکاف» مسئول تیم مذاکره کننده آمریکا در مذاکرات غیرمستقیم با ایران باز می‌گردد. صبح روز سه‌شنبه ۲۶ فروردین، استیو ویتکاف طی پیامی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «هرگونه توافق نهایی با ایران باید چارچوبی برای صلح، ثبات و شکوفایی در خاورمیانه فراهم کند به این معنا که ایران باید برنامه غنی‌سازی و تسلیحاتی هسته‌ای خود را متوقف کرده و برچیند.»

این موضع‌گیری تغییری اساسی نسبت به سیاستی است که ویتکاف تنها ۱۲ ساعت پیش‌تر در شبکه فاکس‌نیوز بیان کرده بود؛ او به شبکه فاکس‌نیوز گفته بود که «گفت‌وگو با ایرانی‌ها بر سر غنی‌سازی اورانیوم در سطح ۳/۶۷ درصد برای مصارف صلح‌آمیز هسته‌ای خواهد بود.»

به نظر می رسد ماجرای این چرخش موضع ویتکاف از نشست محرمانه‌ای در اتاق وضعیت کاخ سفید تاثیر گرفته باشد. پایگاه تحلیلی «آکسیوس» به نقل از دو مقام آگاه خبر داده است که صبح روز سه‌شنبه، دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا در آستانه دور جدید مذاکرات هسته‌ای با ایران در جلسه‌ای با حضور «جی‌دی ونس» معاون رئیس‌جمهور، «مارکو روبیو» وزیر امور خارجه، «پیت هگزث» وزیر دفاع، «مایک والتز» مشاور امنیت ملی کاخ سفید، «استیو ویتکوف» فرستاده ویژه ترامپ در امور خاورمیانه، «جان رتکلیف» رئیس سیا و دیگر مقامات ارشد که در «اتاق وضعیت» کاخ سفید حضور داشتند، مواضع و خطوط قرمز دولت را درباره مذاکرات هسته‌ای با ایران را بازبینی کرده است.

به گفته خبرنگار پایگاه آکسیوس اظهارات اولیه ویتکاف مبنی بر گفت‌وگو با ایران بر سر غنی‌سازی اورانیوم در سطح ۳/۶۷ درصد، علاوه بر اینکه با سیاست فشار حداکثری که مارکو روبیو و مایک والتز از آن حمایت می‌کنند فاصله داشت، بلکه به‌طور ضمنی راه را برای نوعی توافق جدید هرچند مشروط باز می‌گذاشت. این موضع به‌وضوح در تضاد با موضع مایک والتز، مشاور امنیت ملی ترامپ، قرار داشت؛ کسی که در هفته‌های گذشته از «برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران» دفاع کرده بود. این تفاوت دیدگاه‌ها، نه تنها مذاکرات را پیچیده می کرد بلکه نوعی سردرگمی راهبردی در تیم ترامپ را نیز نشان می‌داد.

اما انتشار توئیت ویتکاف در روز سه شنبه و تغییر جهت به‌سوی یک سیاست سخت‌گیرانه‌تر، احتمال دستیابی آمریکا به توافقی مذاکره‌شده با تهران را به‌مراتب دشوارتر می‌سازد. روزنامه گاردین در این‌باره می‌نویسد، دو موضع‌گیری ویتکاف به‌سختی قابل جمع هستند مگر آنکه او در تلاش باشد بین یک «توافق موقت» که در آن غنی‌سازی اورانیوم به سطح غیرنظامی کاهش می‌یابد و یک «توافق نهایی» که در آن کل برنامه هسته‌ای ایران برچیده می‌شود، تمایز قائل شود.

چرخش ناگهانی ویتکاف همچنین می‌تواند به‌عنوان نمونه‌ای دیگر از سیاست خارجی آشفته دولت ترامپ تلقی شود؛ سیاستی که در آن میان اعضای دولت اختلاف وجود دارد و خود ترامپ یا به جزئیات توجهی ندارد، یا گزینه‌هایی را که از طرف او انتخاب می‌شوند به‌درستی درک نمی‌کند.

پایگاه آکسیوس توئیت ویتکاف را اینگونه تحلیل می‌کند: «این پیام که برچیدن برنامه هسته ای ایران را مجدداً به عنوان هدف نهایی مطرح می‌کند، همچنان با اظهارات نرم‌تر قبلی‌اش ناسازگار به نظر می‌رسد. همین دوگانگی موجب شده برخی ناظران این تحولات را نه فقط نتیجه فشارهای دیپلماتیک، بلکه بخشی از یک استراتژی بزرگ‌تر در مدیریت افکار عمومی داخلی و بین‌المللی بدانند.»

اما «تمی بروس»، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در واکنش به پیام ویتکاف درباره لزوم «برچیده شدن برنامه غنی‌سازی و تسلیحاتی ایران به منظور حصول توافق نهایی» گفت: زمانی که در لحظه بعضی حرف‌ها علنی زده می‌شود، باید در نظر داشت که اینها بخشی از نحوه مذاکرات و چیزی که درباره آن با یکدیگر گفتگو می‌کنند نیست، هیچ‌کس در انظار مذاکره نمی‌کند. همیشه باید منتظر ماند.

«لورا روزن» خبرنگار آمریکایی حوزه سیاست خارجی در واکنش به این پیام نوشت: نمی‌دانم بیان این موضوع فایده‌ای دارد یا نه اما با توجه به اینکه هیچ‌کس نمی‌داند که این دولت آمریکا چه می‌کند، از سخنان امروز سخنگوی وزارت خارجه اینطور بر می‌آید که نباید مواضع علنی اعلام‌شده‌ ایالات متحده را خیلی جدی گرفت.