حملات اسرائیل و آمریکا به ایران؛ یک اشتباه استراتژیک

«داریل جی. کیمبال» مدیر اجرایی انجمن کنترل تسلیحات در مقاله‌ای با عنوان «حملات اسرائیل و آمریکا به ایران: یک اشتباه استراتژیک» نوشت: تصمیم دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، برای پیوستن به حملات نظامی غیرقانونی اسرائیل علیه دانشمندان ایرانی و سایت‌های هسته‌ای حفاظت‌شده، انحرافی غیرمسئولانه از رویکرد پیشین او به دیپلماسی است. این اقدام خطر دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای را افزایش می‌دهد و اعتماد به نظام عدم اشاعه هسته‌ای را تضعیف می‌کند.

سه روز پیش از دیدار مذاکره‌کنندگان ایرانی و آمریکایی در عمان، اسرائیل در ۱۳ ژوئن حملات هوایی را آغاز کرد. این حملات به همان اندازه که برای آسیب زدن به توانایی‌های هسته‌ای ایران طراحی شده بودند، قصد داشتند مذاکرات را خراب کنند. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، ترامپ را متقاعد کرد که مشارکت آمریکا برای تخریب سایت‌های هسته‌ای به شدت حفاظت‌شده و وادار کردن ایران به کنار گذاشتن کامل برنامه هسته‌ای‌اش حیاتی است، اما این هدف محقق نشد.

کمپین نظامی اسرائیل و آمریکا—از جمله بمباران سنگین آمریکا در ۲۱ ژوئن علیه بخش‌های زیرزمینی تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم نطنز و فردو و تأسیسات تبدیل اورانیوم اصفهان—خسارات سنگینی وارد کرد، اما برنامه هسته‌ای ایران را از بین نبرد؛ دانش هسته‌ای ایران، ذخیره ۴۰۰ کیلوگرمی اورانیوم غنی‌شده تا ۶۰ درصد اورانیوم-۲۳۵، ظرفیت تولید سانتریفیوژ، سایت سوم غنی‌سازی زیرزمینی و عزم ایران برای ادامه برنامه هسته‌ای همچنان پابرجاست.

پیش از حمله اسرائیل، برنامه هسته‌ای ایران تهدید فوری ایجاد نمی‌کرد و گزینه‌های دیپلماتیک به طور کامل به پایان نرسیده بود. آژانس‌های اطلاعاتی آمریکا ارزیابی کرده بودند که ایران هنوز تصمیم به ساخت بمب نگرفته‌ و ساخت کلاهک هسته‌ای کوچک و سبک برای نصب بر موشک بالستیک حداقل یک سال زمان می‌برد.

اکنون، بازسازی تأسیسات غنی‌سازی ایران به مقیاس پیش از حملات ممکن است سال‌ها طول بکشد اما اگر ایران اراده کند می‌تواند در چند ماه ذخیره اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصدی خود را به سطح مورد نیاز برای بمب غنی‌سازی کرده و آن را به فلز برای تسلیحات تبدیل کند.

بدتر از آن، حملات اسرائیل و آمریکا انگیزه ایران برای اجازه بازگشت تیم‌های بازرسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA)، که برای درک کامل وضعیت فعالیت‌های هسته‌ای ایران و حسابرسی مواد هسته‌ای آن ضروری هستند، را به شدت کاهش داده است. بازرسی‌های حضوری برای اثبات اینکه برنامه ایران برای تولید تسلیحات نیست، حیاتی است.

در بلندمدت، حمله غیرقانونی به ایران توسط دو بازیگر مسلح به سلاح هسته‌ای یعنی ایالات متحده و اسرائیل، که از پیوستن به معاهده عدم اشاعه هسته‌ای (NPT) خودداری کرده و حدود ۱۰۰ سلاح هسته‌ای دارد، احتمال تصمیم ایران برای خروج از NPT و پیگیری مخفیانه تسلیحاتی شدن را افزایش می‌دهد.

تصمیم بهتری از طریق دیپلماسی جدی عدم اشاعه وجود دارد. توافق هسته‌ای که ترامپ در سال ۲۰۱۸ به طور یک‌جانبه از آن خارج شد، برنامه جامع اقدام مشترک (JCPOA)، محدودیت‌ها، ممنوعیت‌ها و الزامات بازرسی جدی را بر ایران تحمیل کرده بود که قرار بود ۱۰ یا ۱۵ سال ادامه یابد و برخی از آن‌ها دائمی بودند. برای مثال، برجام غنی‌سازی اورانیوم در فردو را تا سال ۲۰۳۰ و تولید اورانیوم با غنای بالا توسط ایران را تا سال ۲۰۳۰ متوقف کرده بود.

چشم‌انداز مذاکرات بیشتر برای ایجاد چارچوبی پایدار جهت مهار فعالیت‌های هسته‌ای حساس ایران به شدت آسیب دیده اما همچنان ممکن و ضروری است که ایران و ایالات متحده مذاکرات را برای یک توافق موقت به منظور تثبیت وضعیت از سر بگیرند و با کشورهای خلیج‌فارس برای راه‌حلی منطقه‌ای بلندمدت همکاری کنند.

نویسنده مطلب در ادامه ادعا می‌کند که با توجه به پتانسیل هسته‌ای قابل توجه ایران، اولویت اول باید جلب توافق ایران برای بازگشت بازرسان آژانس باشد. برای این منظور، ترامپ باید با درخواست ایران برای تضمین عدم حملات بیشتر آمریکا یا اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای یا دانشمندان ایرانی، تا زمانی که آژانس اجازه انجام کار خود را داشته باشد، موافقت کند.

این کارشناس حوزه هسته ای در ادامه ادعا می کند که ایران باید با تعلیق غنی‌سازی اورانیوم برای حداقل یک سال و انتقال ذخیره اورانیوم غنی‌شده خود به کشوری دیگر تحت نظارت موافقت کند. جمهوری اسلامی ایران بارها پیش و پس از تجاوز رژیم صهیونیستی و آمریکا به تاسیسات هسته ای این کشور تاکید کرده که با ایده غنی سازی صفر در داخل کشور کنار نخواهدآمد.

در مقابل، واشنگتن باید حق ایران برای استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای، همان‌طور که در ماده چهارم NPT ذکر شده، را به رسمیت بشناسد و موافقت کند که ایران در آینده می‌تواند در تولید محدود سانتریفیوژ و غنی‌سازی اورانیوم در سطح پایین به عنوان بخشی از کنسرسیوم سوخت هسته‌ای منطقه‌ای با دیگر کشورهای خلیج‌فارس مشارکت کند.

برای افزایش شانس موفقیت، ترامپ باید متعهد شود که تحریم‌های آمریکا مرتبط با هسته‌ای که پس از خروج از برجام دوباره بر ایران اعمال شدند، را کاهش دهد و فرانسه، آلمان و بریتانیا نباید تحریم‌های بین‌المللی را از طریق شورای امنیت سازمان ملل دوباره بر ایران اعمال کنند. این گروه همچنین باید اذعان کنند که حملات اسرائیل و آمریکا نقض ماده ۲(۴) منشور سازمان ملل، که تهدید یا استفاده از زور در روابط بین‌المللی را ممنوع می‌کند، بوده است.

همه این‌ها نیازمند آن است که طرفین از تهدیدات غیرضروری خودداری کنند، در مذاکرات جدی و مداوم شرکت کنند و حاضر به مصالحه کافی برای دستیابی به نتیجه‌ای برد-برد باشند. چنین نتیجه‌ای برای جلوگیری از ظهور دهمین کشور مسلح به سلاح هسته‌ای و فروپاشی نظام عدم اشاعه هسته‌ای، حیاتی است.