امارات وارد بازی ژئوپلیتیک قفقاز شد

در ادامه سیاست تقویت روابط دوجانبه ترکیه با ابوظبی، محمد بن زاید، رئیس امارات متحده عربی، طی سفری رسمی به آنکارا با رجب طیب اردوغان دیدار کرد.

در این سفر، چندین توافق‌نامه همکاری در زمینه‌های اطلاعات طبقه‌بندی‌شده، کنسولی، سرمایه‌گذاری، گردشگری و صنعت میان دو کشور به امضا رسید. این توافق‌ها بخشی از تلاش‌های امارات و ترکیه برای گسترش همکاری‌های اقتصادی، انرژی، امنیت غذایی و نقش‌آفرینی مشترک در تحولات منطقه‌ای است.

این تحرکات در راستای سیاست خارجی جدید امارات قرار دارد که طی سال‌های اخیر بر دیپلماسی اقتصادی، توسعه همکاری‌های استراتژیک و نقش فعال منطقه‌ای متمرکز شده است.

روابط امارات و ترکیه از زمان آشتی سیاسی در ۲۰۲۱ روندی صعودی گرفته و اکنون وارد مرحله همکاری‌های عملیاتی در مناطق ثالث، به‌ویژه در قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی شده است.

امارات در این چارچوب، از طریق سرمایه‌گذاری مشترک، پروژه‌های زیربنایی، ترانزیت کالا و توسعه فناوری، تلاش می‌کند جایگاهی فعال در این مناطق به‌دست آورد.

این حضور به‌ویژه در موضوعات انرژی‌های تجدیدپذیر، امنیت غذایی و کریدور‌های ترانزیتی پررنگ‌تر شده است. همکاری با آذربایجان به‌عنوان شریک راهبردی ترکیه در قفقاز، بخشی از این سیاست است. امارات نه‌تنها توافق‌های اقتصادی مهمی با آذربایجان امضا کرده، بلکه به پروژه‌های انرژی سبز و بازسازی قره‌باغ نیز ورود کرده است.

ابوظبی همچنین از کریدور زنگزور که آذربایجان را به نخجوان و ترکیه متصل می‌کند، حمایت کرده و وارد پروژه‌های زیرساختی آن شده است؛ تحرکی که معنای مشارکت عملی امارات در رقابت‌های ژئوپلیتیکی قفقاز جنوبی را دارد؛ منطقه‌ای که ایران در آن با چالش‌هایی روبه‌روست.

در حوزه انرژی، امارات از طریق سرمایه‌گذاری در پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر در آذربایجان، در حال تثبیت نقش خود در زنجیره انرژی اوراسیاست. در عین حال، این رویکرد هم‌راستا با کاهش نفوذ سنتی بازیگرانی مانند ایران در تجارت انرژی منطقه است.

امارات همچنین به‌دنبال ایفای نقش فعال در سازمان همکاری اقتصادی (اکو) و سازمان کشور‌های ترک (OTS) است؛ حضوری که با هدف بهره‌برداری اقتصادی و موازنه‌سازی در برابر نفوذ ایران و سایر رقبا دنبال می‌شود.

مجموع این اقدامات نشان می‌دهد امارات به‌دنبال یک دیپلماسی اقتصادی چندلایه در اوراسیا است؛ ترکیبی از سرمایه‌گذاری، مشارکت در پروژه‌های زیربنایی و حضور در سازمان‌های منطقه‌ای که می‌تواند به ابزاری برای محدودسازی نقش ایران در این مناطق تبدیل شود.

در برابر این روند، ایران نیز طی دو سال اخیر کوشیده است تا با بهره‌گیری از ابزار‌های دیپلماتیک، اقتصادی و امنیتی، مانع از شکل‌گیری محور‌های منطقه‌ای بالقوه علیه منافع خود شود.

یکی از مهم‌ترین اقدامات ایران، موضع‌گیری قاطع در برابر کریدور زنگزور بوده است. مقامات عالی‌رتبه کشور بار‌ها تأکید کرده‌اند که تغییر ژئوپلیتیک مرز‌های منطقه خط قرمز ایران است. همچنین، برگزاری رزمایش‌های نظامی در مرز‌های آذربایجان و ارمنستان، حامل پیام‌های بازدارنده برای بازیگران دخیل از جمله ترکیه و امارات بوده است.

در حوزه دیپلماسی، ایران با تقویت مناسبات با ارمنستان و پیگیری پروژه‌هایی نظیر راه‌گذر خلیج فارس ـ دریای سیاه، تلاش کرده توازنی در برابر محور آذربایجان ـ ترکیه ـ امارات ایجاد کند. همچنین، گسترش همکاری‌های ترانزیتی، اتصال مستقیم به ارمنستان و گرجستان و رایزنی‌های سه‌جانبه با هند از دیگر اقدامات ایران بوده است.

ایران همچنین ایده «فرمت ۳+۳» را مطرح کرد تا با حضور قدرت‌های منطقه‌ای، جایگاه خود را در نظم امنیتی ـ سیاسی قفقاز تثبیت کند. هرچند این ابتکار با استقبال محدودی روبه‌رو شده، اما ایران همچنان بر آن پافشاری می‌کند.

در عرصه اقتصادی، ایران سعی کرده خود را به‌عنوان مسیر جایگزین ترانزیتی مطمئن معرفی کند. توافق‌های ترانزیتی با روسیه، هند و قزاقستان و تأکید بر نقش کریدور شمال ـ جنوب نمونه‌هایی از این تلاش‌ها بوده، اگرچه موانعی همچون تحریم‌ها، مشکلات زیرساختی و ضعف لجستیک در مسیر این اهداف باقی مانده است.

در حوزه انرژی، ایران با تعاملات سه‌جانبه گازی با ترکمنستان و آذربایجان و همکاری‌های انتقال انرژی با ارمنستان و آسیای مرکزی، سعی کرده سهم خود را در بازار منطقه‌ای حفظ کند.

با همه این چالش‌ها، ایران همچنان از توانمندی‌های مهم ژئوپلیتیکی، موقعیت جغرافیایی راهبردی و ظرفیت‌های انرژی و ترانزیتی برخوردار است. تجربه تاریخی نشان داده است که هر زمان ایران با دیپلماسی فعال، ابتکارات منطقه‌ای هوشمندانه و بهره‌گیری از ظرفیت‌های اقتصادی داخلی وارد عمل شده، توانسته نقش‌آفرینی مؤثری داشته باشد.

در شرایط فعلی، احیای این ظرفیت‌ها، تقویت همکاری با شرکای منطقه‌ای، و عبور از موانع ساختاری، می‌تواند جایگاه ایران را در تحولات راهبردی اوراسیا و قفقاز جنوبی تثبیت کند.

ایران اگرچه در مواجهه با محور ترکیه ـ امارات ـ آذربایجان با چالش‌هایی روبه‌روست، اما همچنان فرصت‌های مهمی برای بازتعریف نقش خود در منطقه و خنثی‌سازی تحرکات رقبای منطقه‌ای در اختیار دارد — به‌ویژه اگر دیپلماسی اقتصادی و منطقه‌ای خود را با انسجام و سرعت بیشتری به‌کار گیرد.