نقش پهپاد‌های نیروی هوافضای سپاه در جنگ دوازده روزه

پهپاد‌ها با پنج شاخصه؛ کاهش تلفات انسانی، کاهش هزینه تولید و نگهداری، تحمیل هزینه گزاف به دشمن، تنوع مأموریتی و قابلیت چند منظوره و همچنین نقش کلیدی در جنگ‌های منطقه‌ای اکنون به یکی از ارکان اصلی نبرد‌های مدرن تبدیل شده‌اند و نقش آنها در معادلات ژئوپلتیکی روز به روز پر رنگ‌تر می‌شود.

در سپهر تحولات نظامی منطقه جنگ دوازده روزه میان جمهوری اسلامی ایران و رژیم صهیونی، نه صرفا یک درگیری محدود، بلکه نقطه عطفی در بازتعریف معادلات قدرت و بازدارندگی در خاورمیانه بود. این نبرد با بهره‌گیری هوشمندانه از فناوری‌های بومی به ویژه پهپاد‌های رزمی نشان داد که جنگ‌های آینده نه با لشکرکشی‌های پرهزینه بلکه با ابزار‌های چابک، دقیق و کم هزینه رقم خواهند خورد.

نیروی هوافضای سپاه با سرمایهگذاری منطقی در صنعت پهپادی، توانسته جایگاه خود را به عنوان یکی از نیرو‌های قدرتمند، برتری خود را تثبیت کند. جنگ دوازده روزه میان ایران و رژیم صهیونی، نقطه عطفی در نمایش این توانمندی بود.

در جنگ دوازده روزه فرماندهی پهپاد نیروی هوافضای سپاه با استفاده از تنوع پهپادی خود اعم از انهدامی و چند منظوره توانست ضربات سنگینی به زیرساخت‌های نظامی رژیم صهیونی وارد کند. ما در این مقاله قصد داریم چهار محور کلیدی را مورد بررسی قرار دهیم. محور‌هایی که نه تنها در فهم ماهیت جنگ دوازده روزه اهمیت دارند، بلکه در تحلیل روند‌های آینده منطقه نیز نقش تعیینکننده خواهند داشت.

این مقاله با کوشش معاونت سیاسی نیروی هوافضای سپاه در تلاش است که تبیین و تحلیل دقیق این چهار محور در بستر جنگ دوازده روزه جنگی، که نه تنها در میدان نبرد بلکه در ذهن استراتژیست‌های منطقه‌ای و جهانی ردپایی ماندگار بر جای گذاشت را به خوبی انجام دهد.

۱ـ تاریخچه تشکیل یگان پهپادی نیروی هوافضای سپاه.
۲ـ جنگ نامتقارن با هزینه پایین و تحمیل هزینه‌های سنگین به رژیم صهیونی و پشتیبانی‌کنندگان آن در جنگ دوازده روزه توسط یگان پهپادی نیروی هوافضای سپاه.
۳ـ اختلال و تمرکز زدایی سامانه‌های دفاع هوایی رژیم صهیونیستی.
۴ـ تغییر معادلات منطقه‌ای با نقش ایثار، تخصص و شهادت برخی از نیرو‌های یگان پهپادی.

الف ـ تاریخچه و سیر تکاملی یگان پهپادی نیروی هوافضای سپاه:
با گذر زمان و تحول در عرصه‌های نظامی، فناوری‌های نوین به ویژه در حوزه پرنده‌های بدون سرنشین نقش فزاینده‌ای در راهبرد‌های دفاعی و امنیتی کشور‌ها ایفا کرده‌اند. جمهوری اسلامی ایران نیز با درک اهمیت این تحول، از دهه‌های نخست پس از انقلاب اسلامی گام‌هایی مؤثر در زمینه طراحی ساخت و بهره‌برداری از پهپاد‌ها برداشت. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به عنوان یکی از ارکان اصلی دفاعی کشور در دهه سال ۱۳۶۰ با بهره‌گیری از ظرفیت‌های علمی و تجربی داخلی، اقدام به تشکیل یگان‌های تخصصی پهپادی نمود. تاریخچه پهپاد در نیروی هوافضای سپاه یک مسیر تدریجی و پرتحول بوده است. اگر بخواهیم دسته‌بندی و سیر تاریخی آن را مرور کنیم، می‌توانیم چند مرحله اصلی را برشمریم:

الف‌ـ ۱ـ زمینه تاریخی و ضرورت راه‌اندازی
در دهه ۱۳۶۰ همزمان با جنگ تحمیلی عراق علیه ایران نیاز به ابزار‌های شناسایی دقیق و کم هزینه برای جمع‌آوری اطلاعات از خطوط مقدم و مناطق عملیاتی به شدت احساس می‌شد. در آن زمان پهپاد‌ها به عنوان فناوری نوظهور در جهان شناخته می‌شدند. اما سپاه پاسداران با تکیه بر توان داخلی و ابتکار مهندسان جوان خستین گام‌ها را در طراحی و ساخت نمونه‌های ابتدایی برداشت. نخستین نمونه‌ها پهپاد‌های بسیار ساده با موتور ملخی کوچک بودند که که به بیشتر برای شناسایی و عکس‌برداری هوایی استفاده می‌شدند. معروف‌ترین پهپاد‌های اولیه پروژه تلاش (سال ۱۳۶۳ ساخت بهیاد کوچک با قابلیت پرواز کوتاه) بود.

الف‌ـ۲‌ـ مراحل توسعه و نهادینه:
این روند شامل مراحل زیر است:
ـ مرحله اول (دهه ۶۰) ساخت پهپاد‌هایی با برد کوتاه برای مأموریت‌های شناسایی که یکی از این مدل‌ها:
پهپاد مهاجر‌ـ۱ (سال ۱۳۶۴ بود که نخستین پهپاد‌های عملیاتی سپاه به شمار می‌آمد که مأموریت شناسایی را به عهده داشت.
با پایان جنگ و ورود به دهه ۱۳۷۰ نیروی هوافضای سپاه به صورت رسمی‌تر اقدام به سازمان‌دهی یگان‌های پهپادی در نتیجه. 
ـ مرحله دوم (اواخر دهه ۶۰ تا دهه ۷۰) توسعه سامانه‌های کنترل از راه دور، افزایش برد و دقت پروازی بود که با گسترش تجربیات، سپاه پروژه‌های بزرگتری را آغاز کرد. مهاجرـ ۲ و ابابیل از محصولات شاخص این دوره بودند پهپاد‌ها در این مرحله عمدتا برای تصویربرداری و شناسایی مرز‌ها و خطوط دشمن مورد استفاده قرار می‌گرفتند.
ـ مرحله سوم (دهه ۸۰) ورود به حوزه رزمی با طراحی پهپاد‌های مسلح و انتحاری:
از اوایل دهه ۸۰ نیروی هوافضا علاوه بر شناسایی مسلح‌سازی پهپاد‌ها حرکت کرد.
پهپاد شاهد ۱۲۹ (که در سال ۱۳۹۱ رونمایی شد با قابلیت حمل بمب و موشک هدایت شونده)
توسعه پهپاد‌های رزمی دوربرد با الهام از پهپاد‌های آمریکایی مانند (۱-mQ-۹ MQ)
ـ مرحله چهارم (دهه ۹۰ به بعد) یکپارچهسازی یگان پهپادی در سپاه و بهره‌گیری از هوش مصنوعی، سامانه‌های جنگ الکترونیک و عملیات فرامنطقه‌ای
سپاه با مهندسی معکوس پهپاد‌های آمریکایی که در ایران به غنمیت گرفته شد مانند (۱۷۰-RQ) به یک جهش فناورانه رسید.

پهپاد‌های جدید نظیر:

شاهد ۱۸۱ و شاهد ۱۹۱ پهپاد‌های رزمی‌ـ تهاجمی بسیار پرکاربرد، کم هزینه در جنگ‌های نیرو‌های مقاومت و مورد توجه رسانه‌ها.
غزه، شاهد ۱۴۹ با توان پرواز‌های طولانی و حمل موشک‌های هوشمند که مربوط به این دهه می‌باشد.

ـ نمونه‌های عملیاتی و تأثیر منطقه‌ای:
یگان پهپادی نیروی هوافضای سپاه در سال‌های اخیر در مأموریت‌های مختلفی از جمله شناسایی مواضع دشمن حملات نقطه‌ای و عملیات انتحاری در مناطق بحرانی مانند سوریه، عراق و یمن به کار گرفته شده‌اند این توانمندی‌ها موجب شده ایران در زمره پنج کشور برتر جهان در حوزه پهپاد‌های نظامی قرار گیرد.

ب ـ جنگ نامتقارن با هزینه پایین و تحمیل هزینه سنگین به رژیم صهیونی و پشتیبانی‌کنندگان آن در جنگ دوازده روزه توسط یگان پهپادی نیروی هوافضای سپاه:
جنگ دوازده روزه میان جمهوری اسلامی ایران و رژیم صهیونیستی، نمونه برجسته از یک نبرد نامتقارن بود. نبردی که در آن علاوه بر یگان‌های موشکی، یگان‌های پهپادی نیروی هوافضای سپاه توانست با بهره‌گیری از فناوری بومی و ابزار‌های کم هزینه مانند پهپاد‌های انتحاری ساختار دفاعی و حتی روانی رژیم صهیونی را به چالش بکشد. جنگ نامتقارن به نبرد‌های گفته می‌شود که طرف‌های درگیر در آن از توانایی نظامی یکسانی برخوردار نیستند و بر خلاف جنگ‌های کلاسیک فرمول مشخصی برای موقعیت‌های خاص نظامی ندارند، بلکه از عملیات گوناگون، معمولا از عامل غافلگیری، برای ضربه زدن به یکدیگر استفاده می‌کنند و فرماندهی پهپاد نیروی هوافضا در جنگ دوازده روزه دقیقا همین الگو را با موفقیت اجرا کرد. 

ب‌ـ۱ـ استفاده از پهپاد‌های ارزان قیمت با اثر بخشی بالا:
پهپاد‌های نیروی هوافضای سپاه مانند پهپاد‌های انتحاری شاهد ۱۰۷، ۲۳۶، ۱۳۶ و همچنین پهپاد‌های رزمی شاهد ۱۹۷ و ۱۲۹ با هزینه ساخت پایین و کارایی بسیار مؤثر توانستند به عمق سرزمین‌های اشغالی نفوذ کرده و مراکز حساس را هدف قرار دهند در حالی که هر پهپاد نیروی هوافضای سپاه کمتر از چند هزار دلار هزینه داشت. رژیم صهیونی برای مقابله با آنها مجبور به فعال‌سازی سامانه‌های زمین پایه، هواپایه و دریا پایه اعم از جنگده اف ـ۱۶، بالگرد آپاچی، سامانه‌های زمینی فلاخن داود، گنبد آهنین و ... با هزینه‌های میلیون دلاری شد. برای مثال هر شلیک سامانه گنبد آهنین حدود ۷۰ هزار دلار هزینه دارد در حالی که پهپاد‌های انتحاری نیروی هوافضای سپاه کمتر از ۴۰ هزار دلار توانستند این سامانه‌ها را به چالش بکشند که هر موشک گنبد آهنین حدود ۷۰ هزار دلار که هزینه یک روز استفاده عملیاتی از این سامانه ۳۵ میلیون دلار است. یک نمونه دیگر طبق اظهارات مقامات اسرائیل تعداد ۲۵ موشک (باراک با قیمت پایه ۲.۵ میلیون دلار) از طریق دریا پایه برای رهگیری پهپاد‌ها شلیک شده است که با احتساب اعداد و ارقام قیمت هر عدد ۲.۵ میلیون دلار در مجموع تقریبا ۶۲ میلیون دلار برآورد می‌شود. در حالی که اگر فرض کنیم ۲۵ فروند پهپاد انهدامی به سمت سرزمین‌های اشغالی رژیم صهیونی شلیک شده باشد و همه این ۲۵ فروند پهپاد هم توسط سامانه‌های فوق رهگیری شده باشند با احتساب هر فروند ۴۰ هزار دلار مجموع هزینه کرد.

پهپادها، یک میلیون دلار برآورد میشود که در مقابل ۶۲ میلیون دلار یعنی تحمیل هزینه گزاف به رژیم صهیونی در جنگ دوازده روزه.

جدول شماره ۳: هزینه انجام شده برای تولید هر یک از این سامانه‌ها را مشاهده می‌کنید:

ب ـ۲‌ـ حملات موجی و اشباع‌سازی دفاع هوایی:
یگان پهپادی نیروی هوا فضا در ایام جنگ ۱۲ روزه با طراحی حملات موجی و همزمان از چند محور، توانست سامانه‌های دفاعی اسرائیل را دچار اختلال کند. این تاکتیک که در جنگ‌های نامتقارن بسیار مؤثر است باعث شد سامانه‌های پدافندی نتوانند همه اهداف را رهگیری کنند و نتیجه آن نفوذ موفق پهپاد‌ها و حتی موشک‌ها به مراکز حیاتی بود.

ب ـ۳ـ بهره‌گیری از اطلاعات دقیق و هدف‌گذاری هوشمند:
در جنگ کلاسیک، هزینه اطلاعاتی و شناسایی بسیار بالاست، اما یگان پهپادی نیروی هوافضای سپاه با استفاده از شبکه‌های اطلاعاتی منطقه‌ای و فناوری بومی توانست مختصات دقیق مراکز نظامی، امنیتی و دولتی رژیم صهیونی را استخراج کند. این اطلاعات پایه‌گذار حملات دقیق و کم هزینه شد و اثر بخشی آنها چند برابر بود.

ب‌ـ۴ـ روان‌پریشی دشمن صهیونی با ابزار‌های ساده:
یکی از ویژگی‌های جنگ نامتقارن تأثیر روانی آن بر طرف مقابل است پهپاد‌های نیروی هوافضای سپاه با صدای خاص، مسیر‌های غیر منتظره و گا‌ها حملات شبانه باعث ایجاد اضطراب و بی‌اعتمادی در میان شهروندان و نظامیان اسرائیلی شدند. این تأثیر روانی با هزینه‌های بسیار پایین حاصل شد و، اما پیامد‌های آن در سطح سیاسی و اجتماعی رژیم بسیار سنگین بود.

ب‌ـ۵ـ اثبات اثبات کارآمدی مدل بومی در برابر فناوری غربی:
یگان پهپادی نیروی یروی هوافضای سپاه در جنگ دوازده روزه و با تقدیم ۲۲ شهید و رشادت غیور مردانی همچون شهید سردار محمدباقر طاهرپور و شهید سردار محمد امینپور جودکی و دیگر همرزمانشان، نشان داد که مدل بومی پهپاد‌های ایرانی در طراحی و تولید و به کارگیری نه نه تنها قابل رقابت با فناوری‌های غربی است بلکه در برخی موارد از نظر تطبیق‌پذیری و هزینه برتر نیز هست. این موفقیت، الگویی از جنگ نامتقارن را به نمایش گذاشت که می‌تواند در آینده بازدارندگی منطقه‌ای تولید کند.

پ ـ اختلال در تمرکززدایی سامانه‌های دفاع هوایی رژیم صهیونیستی:
پهپاد‌های نیروی هوافضای سپاه در جنگ دوازده روزه علاوه بر تحمیل هزینه‌های بالا با پرواز در ارتفاع پایین، مسیر‌های غیر منتظره و حملات هم زمان، توانستند تمرکز سامانه‌های دفاعی رژیم را مختل کنند. این اختلال نه تنها باعث نفوذ موفق به عمق سرزمین‌های اشغالی دشمن شده، بلکه ناکارآمدی ساختار دفاعی رژیم صهیونی را به وضوح آشکار کرد. در واقع یگان پهپادی نیروی هوافضای سپاه با طراحی هوشمندانه حملات «تمرکززدایی دفاعی» دشمن را به «آشفتگی عملیاتی» تبدیل کرد پهپاد‌ها با ایجاد اختلال در تمرکز سامانه‌های دفاعی هوایی رژیم صهیونی، مسیر نفوذ موشک‌های هوافضا را هموار کردند و ساختار دفاعی دشمن را دچار فروپاشی عملکردی نمودند.

پ‌ـ۱ـ اشباع‌سازی سامانه‌های دفاعی رژیم صهیونی با حملات موجی پهپاد‌ها
پهپاد‌های نیروی هوافضای سپاه در جنگ دوازده روزه در دسته‌های متعدد و از جهات مختلف به پرواز درآمدند این حملات موجی، سامانه‌های دفاعی اسرائیل را مجبور به واکنش هم زمان در چند محور کرد. نتیجه این فشار عملیاتی کاهش تمرکز و افت شدید در نرخ رهگیری بود. پهپاد‌ها عملا سامانه‌های دفاعی را درگیر کرده و ظرفیت آنها را اشباع کردند.

پ‌ـ۲ـ ایجاد حفره در لایه‌های پدافندی:
رژیم صهیونی به سامانه‌های چند لایه مانند گنبد آهنین، آرو و پاترویت منکی بود پهپاد‌های نیروی هوافضای سپاه با پرواز در ارتفاع پایین، مسیر‌های غیر خطی و سرعت متغیر، توانستند از لایه‌های پدافندی عبور کرده و حفره‌هایی در ساختار دفاعی ایجاد کنند. این حفره‌ها مسیر ورود موشک‌های نیرو را باز کردند و اثر بخشی آنها را افزایش دادند.

پ‌ـ۳ـ تسهیل مانور موشک‌ها با حملات پهپادی در جنگ دوازده روزه:
با درگیر شدن سامانه‌های دفاعی در رهگیری پهپادها، موشک‌های نیروی هوافضا توانستند با آزادی عمل بیشتری مانور دهند. بسیاری بسیاری از موشک‌ها به اهداف برخورد کردند و بخشی از این موفقیت، مستقیما ناشی از عملکرد پهپاد‌ها در اختلال دفاعی رژیم صهیونی در جنگ دوازده روزه بود.

پ‌ـ۴ـ حملات ترکیبی و جنگ الکترونیک:
زمانه برخی از پهپاد‌های نیروی هوافضای سپاه مجهز به سامانه‌های اختلال الکترونیکی بودند که توانستند ارتباط میان سامانه‌های دفاعی رژیم را مختل کنند. این حملات ترکیبی باعث تأخیر در واکنش دفاعی و افزایش نفوذپذیری موشک‌ها بودند. 

ت ـ تغییر معادلات منطقه‌ای با نقش ایثار، تخصص و شهادت برخی از نیرو‌های یگان پهپادی‌:
جنگ دوازده روزه میان جمهوری اسلامی ایران و رژیم صهیونی صرفا یک درگیری نظامی نبود، بلکه نقطه عطفی در باز تعریف جایگاه ایران در معادلات امنیتی و راهبردی منطقه بود. در این تحول بر یگان موشکی، یگان پهپادی نیروی هوافضای سپاه نقشی فراتر از یک واحد عملیاتی ایفا کرد. نقشی که با ایثار، تخصص و شهادت برخی از نیروهایش به نماد بازدارندگی نوین جمهوری اسلامی تبدیل شد.

ت‌ـ۱‌ـ یگان پهپادی نیروی هوافضا، از فناوری تا فداکاری:
یگان پهپادی نیروی هوافضای سپاه متشکل از نیرو‌های متخصص، جوانان مؤمن و انقلابی و فرماندهانی با تجربه همچون شهید سردار محمدباقر طاهرپور و سردار شهید محمد امینپورجودکی و بیست شهید از این یگان در این نبرد دوازده روزه، نه تنها فناوری را به میدان آورد، بلکه روحیه ایثار و مقاومت را نیز در دل عملیات‌ها جاری ساخت که باید در دفتری جداگانه به آن پرداخته شود. برخی از اعضاء این یگان در جریان آماده‌سازی و اجرای عملیات‌های پیچیده به شهادت رسیدند، اما مأموریت آنها با موفقیت کامل اجرا شد و مسیر نفوذ به عمق سرزمینی دشمن را گشود شهادت این نیرو‌ها نه تنها بعد انسانی و ارزشی عملیات را برجسته کرد، بلکه پیام روشتی به دشمنان منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای داد: قدرت ایران تنها به تجهیزات نیست بلکه در ایمان و اراده‌ای است که پشت آن ایستاده است.

ت‌ـ۲ـ واکنش رژیم صهیونی از حیرت تا نگرانی از یگان پهپادی نیروی هوافضای سپاه در جنگ دوازده روزه:
رسانه‌های اسرائیلی از پیشرفت پهپاد‌های نیروی هوافضای سپاه در زمینه فناوری پهپادی به عنوان تهدیدی استراتژیک یاد کرده‌اند آنها به ویژه از توانایی یگان پهپادی نیروی هوافضای سپاه در تولید پهپاد‌هایی با برد بالا و قدرت تخریبی قابل توجه ابراز نگرانی کرده‌اند این واکنش‌ها نشان می‌دهد که اسرائیل با وجود برتری‌های نظامی خود در برابر فناوری جدید و کم هزینه نیروی هوافضای سپاه احساس آسیبپذیری می‌کند.

کارشناسان رژیم صهیونی همچنین اذعان دارند که سامانه‌های دفاع هوایی این رژیم، از جمله گنبد آهنین ممکن است در برابر حجم بالای حملات پهپاد دچار ضعف شوند. این مسئله باعث شده تا تل‌آویو به دنبال تقویت سامانه‌های پدافندی خود و افزایش همکاری اطلاعاتی با آمریکا و دیگر متحدانش باشد.