باکو؛ ایستگاه اول گفت‌وگوها در قفقاز

سفر سید عباس عراقچی به باکو نقطه عطفی در دیپلماسی تهران نسبت به قفقاز به شمار می‌آید و آغاز نگاهی نو و مواضع مبتنی بر عزت ملی در مسیر سیاست همسایگی است که تهران پیش‌تر بر اهمیت آن تأکید کرده بود. وزیر امور خارجه کشورمان که در رأس هیاتی عالی‌رتبه عصر یک‌شنبه وارد باکو شد، در همان ابتدا با رئیس‌جمهور آذربایجان دیدار کرد؛ دیداری که فراتر از تشریفات، این پیام را منتقل کرد که ایران آمادگی دارد روابط خود با همسایگان شمال‌غربی را بر پایه تفاهم و منافع مشترک بازسازی کند.

در گفت‌وگوهای عراقچی با «جیحون بایرام‌اف»، وزیر خارجه آذربایجان نیز دو طرف بر گسترش همکاری در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و منطقه‌ای تأکید کردند. محور اصلی این دیدار بر این نکته استوار بود که روابط دوجانبه نباید تنها به جلسات دیپلماتیک محدود بماند و لازم است روند همکاری‌ها در عرصه‌های گوناگون پیوسته تقویت شود.

از منظر اقتصادی نیز ابعاد همکاری روشن است. بر اساس آمارها، در سال ۲۰۲۳، حجم تجارت بین دو کشور به ۴۸۷ میلیون دلار رسید که ایران ۴۷۳ میلیون دلار به آذربایجان صادر و ۱۴ میلیون دلار واردات داشته است. در ۱۱ ماه اول سال ۲۰۲۴، تجارت دوجانبه به ۵۸۳ میلیون دلار افزایش یافت که صادرات ایران به آذربایجان ۵۷۰ میلیون دلار و واردات آن ۱۲.۹ میلیون دلار بوده است و این تعاملات اقتصادی در سال کنونی نیز مستمر بوده و رشد قابل توجهی داشته است. همچنین در سطح راهبردی نیز اهمیت آذربایجان قابل توجه است؛ همسایه‌ای با مرز مشترک و پیوندهای تاریخی، فرهنگی و اقتصادی که نقشی تعیین‌کننده در امنیت شمال‌غرب کشور و مسیرهای ترانزیتی دارد. عراقچی در این دیدار با اشاره به ضرورت حفظ استقلال تصمیم‌گیری ایران و نقش موثر آن در تحولات این منطقه،  تأکید کرد: «جمهوری اسلامی ایران همواره  برای ایجاد امنیت و ثبات پایدار در این منطقه تلاش کرده و هر دو کشور ارمنستان و آذربایجان را ترغیب به نهایی کردن تفاهم صلح نموده است و در این راستا چارچوب ۳+۳ را همچنان سکویی مفید برای مشارکت کشورهای منطقه در صیانت از صلح و ثبات در قفقاز بدون دخالت هیچ طرف خارجی می‌داند.» این رویکرد بیانگر اساس بنیادین معماری سیاست خارجی در سیاست همسایگی ایران است که بر دیپلماسی‌ مبتنی بر احترام متقابل و ثبات منطقه‌ای تکیه دارد.گرچه روابط ایران و آذربایجان هنوز در سطح مشارکت راهبردی قرار نگرفته، این سفر آغاز فصلی تازه‌ از تعاملات منطقه‌ای تلقی می‌شود. انتخاب باکو به‌عنوان مقصد نخست، بیانگر آن است که ایران قصد دارد مناسبات خود با کشورهای قفقاز را با اولویت آذربایجان گام‌به‌گام بازسازی کرده و ارتقا دهد. همچنین برنامه‌ریزی برای سفرهای بعدی به روسیه و بلاروس حاکی از تلاش برای تقویت جایگاه ایران در معادلات قفقاز و اوراسیای شمالی است.

به طور کلی این سفر نشان‌دهنده عزم تهران برای توسعه همکاری در زمینه‌های مختلف است، ضمن آنکه توجه به حساسیت‌های امنیتی دو کشور و رعایت کامل مرزهای قانونی طرفین در دستور کار قرار گرفت و همه این موارد گواه عزم جدی ایران برای ایفای نقش مؤثر و سازنده در ثبات و امنیت منطقه است.