(روزنامه اطلاعات ـ 1395/03/13 ـ شماره 26454 ـ صفحه 12)
بن‌بست در مذاکرات صلح افغانستان
گروه چهارجانبه متشکل از افغانستان، پاکستان، چين و آمريکا که در کمتر از شش ماه اخير تا کنون پنج نشست براي ترسيم نقشه راه صلح افغانستان و زمينه سازي برگزاري گفتگوهاي مستقيم ميان دولت کابل و طالبان افغانستان برگزار کرده است، اکنون با کشته شدن «ملا اختر منصور» سرکرده طالبان، بدون حصول نتيجه اي ملموس، به پايان راه رسيده است.
دولت افغانستان که از زمان تشديد حملات تروريستي در خاک آن کشور در ماه‌هاي اخير، عملا اميدش را به تلاش‌هاي گروه چهارجانبه از دست داده بود، با کاهش سطح حضور خود در پنجمين نشست اين گروه که به ميزباني اسلام آباد برگزار شد، بار ديگر نشان داد که ديگر اميدي برگزاري اين نشست‌ها و تلاش‌هاي چهارجانبه براي کمک به صلح در آن کشور ندارد.
عمر زاخيلوال سفير افغانستان در پاکستان، تنها نماينده دولت کابل در پنجمين دور نشست گروه چهارجانبه بود.با اين وجود، پاکستان همواره تاکيد داشته و دارد که تلاش‌ها براي کمک به از سر گرفته شدن مذاکرات صلح طالبان و دولت افغانستان بايد ادامه يابد.
اين درحالي است که افغانستان به شدت اعتماد خود را به پاکستان از دست داده و معتقد است که اسلام‌آباد با وجود اينکه از توانمندي، امکانات و ظرفيت‌هاي زيادي براي کمک به روند مذاکرات صلح افغانستان دارد، اما تا کنون به تعهداتي که در چارچوب نشست‌هاي چهارجانبه داده، عمل نکرده است و قول و عملش با هم يکي نيست.اما حالا که ملا اختر منصور سرکرده طالبان افغانستان کشته شده و علاوه بر آمريکا، افغانستان هم خبر کشته شدن اين شخص را تاييد کرده است، بسياري از تحليلگران پاکستاني و حتي برخي مقامات رسمي اين کشور معتقدند که گروه چهارجانبه عملا ديگر موضوعيت ندارد و به پايان راه رسيده است.
از همان روزهاي نخست تشکيل گروه چهارجانبه در سال گذشته هم بسياري از کارشناسان و ناظران سياسي آگاه به مسائل افغانستان و طالبان، معتقد بودند حضور طرف‌هاي فرامنطقه اي و غيبت بازيگران اصلي منطقه از جمله برخي همسايگان قدرتمند افغانستان در ترکيب اين گروه، بزرگترين نقص و اشکال کار گروه چهارجانبه است .
تحليلگران پاکستاني بر اين اعتقادند که کشته شدن سرکرده طالبان افغانستان بر اثر حمله پهپادهاي آمريکايي، به معناي از بين رفتن روزنه‌هاي اميد براي بازگشت طالبان به ميز مذاکرات صلح است و از اين پس هرگونه تلاش و برگزاري نشست از سوي گروه چهارجانبه، بدون ترديد اقدامي بيهوده خواهد بود.
طالبان افغانستان خواسته‌ها و شروطي براي انجام گفت و گوهاي صلح با دولت کابل دارد که اين خواسته‌ها از همان ابتداي تشکيل گروه چهارجانبه نيز با اهدافي که اين گروه دنبال مي کرد، کاملا مغاير بود. طالبان خواستار آزادي اعضاي اين گروه هستند که توسط آمريکايي‌ها در افغانستان زنداني شده اند. طالبان همچنين خواستار لغو شدن فهرست سياه تهيه شده از نام برخي اعضاي اين گروه است.
طالباني‌ها با حضور بيگانگان در افغانستان هم به شدت مخالف اند و خواستار تعيين جدول زماني مشخص براي خروج آنان از خاک افغانستان هستند. اين موارد تنها بخشي از خواسته‌هاي طالبان است. اختلاف‌هاي اساسي طالبان با دولت افغانستان نيز يک مسئله جدي است.اعلام خبر ناگهاني و غافلگير کننده مرگ ملاعمر رهبر پيشين طالبان در تابستان گذشته موجب متوقف شدن گفت و گوهاي صلح طالبان و دولت افغانستان در همان پله اول شد. اکنون با کشته شدن جانشين ملاعمر، نه تنها کوچک ترين روزنه‌هاي اميدها براي از سرگرفته شدن مذاکرات صلح از بين رفته است، بلکه انتظار مي رود طالبان خشمگين از اين پس حملات خود در خاک افغانستان به ويژه عليه نيروهاي بيگانه را با هدف انتقام گيري، به مراتب افزايش دهند.
در همين راستا،عطامحمد نور استاندار بلخ افغانستان گفته است: گروه طالبان براي اينکه مرگ ملا «اختر محمد منصور» رهبر خود را کم ارزش جلوه دهد، تلاش مي کند حملات خود را شدت بخشد .اما «صديق صديقي» سخنگوي وزارت کشور افغانستان در اظهاراتي گفته است که مرگ ملا اختر منصور تأثير منفي بسياري بر روحيه طالبان خواهد گذاشت و نيروهاي دولت افغانستان نيز فشار خود را براي شکست اين گروه افزايش مي‌دهند.اما پاکستان در اين ميان، هنوز زير بار تاييد خبر کشته شدن مرگ ملا اختر منصور نرفته است.
اسلام آباد که به شدت از حمله هواپيماهاي بدون سرنشين آمريکا که گفته مي شود موجب کشته شدن ملا اختر منصور در خاک پاکستان شده است، به شدت خشمگين است و سفير آمريکا را در اعتراض به اين اقدام احضار کرد.
پاکستان مدعي شده است که فرد کشته شده در اين حمله، يه تبعه پاکستاني به نام محمد ولي است و به همين دليل فعلا نمي تواند کشته شدن سرکرده طالبان را تاييد کند .ناظران آگاه به مسائل طالبان مي گويند اين گروه مشورت و رايزني درون گروهي را براي تعيين جانشين اختر منصور آغاز کرده و هروقت درباره انتخاب رهبر جديد خود به اجماع برسند، آن وقت کشته شدن اختر منصور را رسما تاييد خواهند کرد.
چه کسي ملا منصور را کشت؟
پايگاه اينترنتي ديپلماسي ايراني در يادداشت خود نوشت:ايالات متحده چطور و با کمک چه کساني ملا اخترمحمد منصور، رهبر طالبان را کشت؟ به اعتقاد ناظران بعيد است که آمريکايي‌ها به تنهايي و با استفاده از منابع و امکانات خود، ملا منصور را شناسايي کرده و سپس به دستور شخص باراک اوباما وي را جايي در خاک پاکستان هدف قرار داده باشند.
در اين يادداشت آمده است: اما اين تنها مساله اي نيست که ذهن کارشناسان را به خود مشغول کرده است. سرنوشت طالبان پس از مرگ ملا منصور، آن هم تنها 11 ماه پس از مرگ ملا عمر، فرايند مذاکرات صلح افغانستان و رابطه «اسلام آباد ـ واشنگتن» نيز از جمله موضوعاتي است که گمانه زني‌ها درباره آن بالا گرفته است. ملا منصور در زمان حياتش يکي از پرنفوذترين و پرجنجال ترين چهره ميان رهبري طالبان شمرده مي شد. پس از اعلام مرگ ملا عمر او توانست بي درنگ خلاء رهبري سياسي و نظامي گروه طالبان را پر کند.
او از يک سو رهبري اين گروه را به عهده گرفت و از سوي ديگر با راه اندازي حملات بي سابقه امنيت کشور و روند صلح افغانستان را مختل کرد.
به گفته منابع افغان، ملا منصور منابع مالي فراوان در اختيار داشت. او در شهر دبي امارات متحده عرب پول ذخيره کرده بود و با استفاده از همين امکانات مالي توانسته بود پس لرزه‌هاي افشا شدن خبر مرگ ملا عمر و انشعاب در رهبري و صفوف طالبان را کنترل کند. همچنين اين امکانات مالي اين توان را به ملا منصور داده بود تا فرماندهان جنگي طالبان را در داخل افغانستان تامين مالي کرده و از لغزش آنان به سوي مخالفان درون سازماني اش جلوگيري کند. به همين دليل با مرگ او احتمالا اختلاف‌هاي درون سازماني طالبان بيش از پيش خواهد شد.
مخالفان داخلي ملا منصور؛ از ملا‌رسول تا حقاني
گذشته از پهپادهاي آمريکايي که همه جا به دنبال ردي از ملا منصور بودند، رهبر طالبان در داخل سازمان خود نيز دشمنان جدي بسياري داشته است. روزنامه هشت صبح افغانستان نوشته، ملا منصور پول داشت اما در ميان اعضاي رهبري طالبان محبوبيت نداشت و شماري از فرماندهان طالبان او را به دست داشتن در قتل ملا عمر متهم مي کردند. همچنين رهبري ملا منصور مخالفت‌هاي جدي را در ميان شماري از فرماندهان بلندپايه اين گروه برانگيخته بود.
به طوري که گروهي به رهبري ملا رسول، که داعيه رهبري طالبان را در سر دارد، از بدنه طالبان جدا شده و وارد درگيري‌هاي خونيني با ملا منصور شدند. البته اين تمام ماجرا نيست. يک مقام دولتي افغانستان که خواست نامش فاش نشود، نيز به آسوشيتدپرس گفته است که ملا منصور يک امپراتوري مالي را که در نتيجه توليد و قاچاق مواد مخدر در جنوب افغانستان ايجاد شده بود، کنترل مي کرد و همين مساله خود عامل درگيري‌هاي شديدي ميان گروه‌هاي مختلف طالبان شده بود.
رابطه ملا منصور با سراج الدين حقاني، معاونش و سرکرده شبکه حقاني که رابطه نزديکي با القاعده دارد، نيز در ماه‌هاي اخير به شدت متشنج شده بود. گفته شده، ملا منصور در يک سال اخير ظاهرا از دولت پاکستان و شبکه حقاني انتقادهاي تندي کرده بود.به نظر مي‌رسد که مخالفت‌هاي داخلي طالبان با ملا منصور به اندازه اي بوده که برخي افراد و گروه‌هاي طالبان را به همکاري مقطعي با ايالات متحده و افشاي اطلاعات مربوط به محل استقرار وي ترغيب کرده است.
نقش احتمالي پاکستان در قتل ملا منصور
پاکستان نيز يکي از گزينه‌هاي احتمالي همکاري با ايالات متحده در قتل ملا منصور است. در يکي از نخستين واکنش‌ها به مرگ رهبر طالبان، زلماي خليل زاد، سفير پيشين ايالات متحده آمريکا در افغانستان، گفته است: «بايد ديد با مرگ ملا منصور آيا سازمان اطلاعات (آي اس آي) و رهبري نظامي پاکستان به اين نتيجه خواهند رسيد که بازي (با برگ طالبان عليه افغانستان) برايشان خطرناک تر از گذشته شده است يا خير؟»گرچه چهره‌هايي چون خليل زاد، اسلام آباد را به حمايت از ملا منصور متهم مي کنند اما مايکل سمپل، نويسنده و ديپلمات سابق ايرلندي به بي بي سي گفته پس از کشته شدن ملا منصور شمار زيادي از طالبان احتمالاً به اين نتيجه خواهند رسيد که پاکستان در کشته شدن رهبر آنها دست داشته است.به گفته مايکل، پاکستان چندين بار ملا منصور را دعوت کرد تا در روند گفت وگوهاي صلح افغانستان شرکت کند، اما او همواره دعوت پاکستان را رد مي کرد، از اين رو بعيد نيست که پاکستان از او انتقام گرفته باشد.روزنامه هشت صبح افغانستان نوشته است: «احتمال همکاري سازمان اطلاعات پاکستان در قتل ملا منصور زياد است. آمريکايي‌ها در گذشته هم تاييد کرده اند که بيشتر حمله‌هاي پهپاد‌ها به اهدافي در خاک پاکستان، در هماهنگي با مقام‌هاي پاکستاني انجام مي شود.
پس اين احتمال وجود دارد که پاکستان اين بار هم با آمريکا همکاري کرده باشد. به ويژه اين که در اعلاميه پنتاگون به مناسب کشته شدن رهبر طالبان آمده است که ملا منصور مانع از آن مي شد که رهبران طالبان با کابل مذاکره کنند. در اين اعلاميه تلويحا گفته شده که وي به دليل اين که مخالف مذاکره با کابل بود، هدف قرار گرفته است .»
اما مساله اي که گمانه زني همکاري پاکستان با ايالات متحده در کشته شدن ملا منصور را تقويت مي کند، نحوه پوشش اين مساله در رسانه‌هاي پاکستاني است. گفته مي شود، اين رسانه‌هاي مشهور و معتبر پاکستان بودند که اولين بار خبر حمله به رهبر طالبان را منتشر کردند. رسانه‌هاي پاکستاني ساعت‌ها پيش از انتشار بيانيه پنتاگون درباره مرگ احتمالي ملا منصور از کشته شدن وي خبر داده بودند. هشت صبح افغانستان مي نويسد:روشن است که منبع رسانه‌هاي معتبر پاکستاني سازمان اطلاعات يا منابع ديگري در ارتش پاکستان بوده است.
چرايي همکاري احتمالي پاکستان با آمريکا
هشت صبح افغانستان مي‌نويسد، در اين ترديدي نيست که سرکردگان طالبان متحدان پاکستان هستند و چهره‌هاي معروف پاکستاني، از طالبان به عنوان دارايي راهبردي شان نام برده اند، اما در کنار اين، پاکستان آن دسته از رهبران طالبان را که خلاف منافع اسلام آباد عمل کنند، از سر راه بر مي دارد.ملا منصور در ماه‌هاي اخير، به گونه‌اي عمل کرد که اعتبار اسلام آباد خدشه دار شد. ملا منصور پس از چهار نوبت نشست‌هاي چهارجانبه ميان نمايند گان آمريکا، افغانستان، چين و پاکستان، اعلام کرد که پاي ميز مذاکره حاضر نمي‌شود و به مبارزه ادامه خواهد داد.اين اعلاميه ملا منصور در وضعيتي صادر شد که پاکستان، به دنيا اطمينان داده بود که رهبران طالبان را پاي ميز مذاکره مي‌آورد. سرتاج عزيز، مشاور سياست خارجي نخست وزير پاکستان در يک سخنراني مفصل اعلام کرد که رهبران طالبان در پاکستان زندگي مي کنند و اسلام آباد اهرم‌هاي فشاري دارد که مي‌تواند با استفاده از آن، سران طالبان را پاي ميز مذاکره بياورد. اما ملا منصور پاي ميز مذاکره نيامد و اين مساله فشارهاي بين المللي بر اسلام آباد را افزايش داد. بنابراين بعيد نيست که پاکستان براي کاستن از فشارها ملا منصور را قرباني کرده باشد.خبر مرگ ملا منصور در شرايطي منتشر شده که چهار کشور افغانستان، چين، پاکستان و ايالات متحده تلاش مي‌کنند تا بار ديگر روند صلح را به جريان بيندازند.
ادريس رحماني، کارشناس مسايل سياسي و امنيتي مقيم در ايالات متحده، معتقد است از آنجايي که گلبدين حکمتيار براي پيوستن به روند صلح توافق کرده، مرگ ملا منصور مي تواند طالبان را براي از سرگيري مذاکرات صلح با حکومت افغانستان ترغيب کند، چرا که اگر سران طالبان احساس کنند که هيچ جايي در پاکستان براي آنان امن نيست، تحول مهمي رخ خواهد داد و رويکرد خود را تغيير خواهند داد. اما همه چون ادريس رحماني خوش‌بين نيستند. برخي نيز معتقدند که مرگ ملا منصور با تشديد اختلافات داخلي و چند دستگي ميان طالبان، روند صلح را بيش از پيش پيچيده‌تر خواهد کرد.
ملا اختر منصور؛ از مهاجرت به پاکستان تا رهبري طالبان
ملا منصور اهل قندهار از اعضاي قبيله «اسحاق زي» بود و زماني که رياست طالبان را به عهده گرفت سنش به 50 سال مي‌رسيد.به گزارش خبرنگار خبرگزاري فارس در اسلام‌آباد،«ملا اختر منصور» در جولاي سال 2015 بعد از مرگ ملا عمر رهبر قبلي طالبان رياست اين گروه را به عهده گرفت.ملا اختر محمد منصور،در سال 1968 در «بند تيمور» در روستايي در منطقه «ميوند» ولايت قندهار به دنيا آمد.ملا منصور اهل قندهار و از اعضاي قبيله «اسحاق زي» بود و زماني که رياست طالبان را به عهده گرفت سنش به 50 سال مي‌رسيد .اختر منصور بعد از مهاجرت به پاکستان در کمپ مهاجران در منطقه «جلوزئي» از توابع شهرستان «نوشهره» واقع در ايالت «خيبرپختونخواه» به تعليم علوم ديني پرداخت.ملا اختر منصور در جنگ با شوروي سابق شرکت داشت و از فرماندهان برجسته طالبان در دهه 90 بود. زماني که ملا عمر گروه طالبان را بنيان‌گذاري کرد اختر منصور نيز جزو اعضاي شوراي طالبان و از افراد نزديک به ملا عمر بود.در سال‌هاي 1996 الي 2001 ملا منصور به عنوان يکي از وزراي طالبان تعيين شد و به مرور پيشرفت کرد.
وي يکي از فرماندهان طالبان در قندهار بود که نقش مهمي در حفظ وحدت بين اعضاي اين گروه داشت. ملا منصور در جمع نخستين گروه طالبان بود که در سال 1994 ولايت قندهار را تصرف کردند و در دو سال پس از آن، گروه‌هاي مخالف را به جز «اتحاد شمال» از ميان برداشتند.ملا منصور بعد از اينکه طالبان در سال 1996 کابل را اشغال کردند مسئوليت شرکت هوايي آريانا را به عهده گرفت و سپس وزير هوانوردي طالبان شد.ملا منصور فرمانده نيروي هوايي طالبان شد اما حتي قطعات لازم براي بازسازي جنگنده‌ها را در اختيار نداشت.او متهم است که با سوءاستفاده از موقعيت خود در رهبري طالبان از پول مواد مخدر براي خود در کشورهاي عربي خليج فارس سرمايه گذاري کرده است.
بعد از سقوط رژيم طالبان و حمله پهپادهاي آمريکاي عليه رهبران طالبان افغانستان در سال 2001 ملا منصور نيز مانند ساير رهبران طالب در مکان نامعلومي مخفي شد.چند سال بعد که طالبان خود را بازسازي کرد ملا منصور والي قندهار شد که نشان دهنده موقعيت بالاي وي در طالبان بود.ملا منصور بعد‌ها يکي از اعضاي مهم شوراي طالبان موسوم به شوراي کويته شد و موقعيت استراتژيک در بين رهبران طالبان به دست آورد.قبل از اينکه ملا برادر، مسئول نظامي طالبان در سال 2007، از سوي پاکستان به زندان بيافتد، ملا منصور يکي از دو معاون وي بود.
بعد از دستگير شدن ملا برادر در پاکستان، ملا منصور به‌عنوان فرد شماره دو طالبان رهبري اين گروه را به عهده گرفت.ملا منصور در غياب ملا عمر، سرپرستي تمام فعاليت‌هاي سياسي، نظامي و تبليغاتي طالبان را به عهده داشت و خط مشي طالبان را تعيين مي‌کرد .وي براي حفظ موقعيت خود خبر مرگ ملا عمر را پنهان کرد و از اين طريق طالبان را رهبري مي‌کرد.ملا اختر منصور بعد از مرگ ملا عمر در جولاي 2015 رهبري طالبان را به عهده گرفت اما رهبران اين گروه دچار اختلاف شده بودند و هر يک تلاش مي‌کردند رهبري بخشي از طالبان را به عهده گرفته و به صورت مستقل فعاليت کنند.
سرکرده جديد طالبان
سخنگوي جنبش طالبان افغانستان اعلام کرد «هيبت‌الله آخوندزاده» به عنوان رهبر جديد طالبان انتخاب و «سراج‌الدين حقاني» به عنوان معاون وي تعيين شد.به گزارش ايسنا، سخنگوي جنبش طالبان افغانستان در اعلاميه‌اي از تعيين هيبت‌الله آخوندزاده به عنوان رهبر جديد طالبان و جانشين ملا اختر منصور خبر داد.
همچنين در اين اعلاميه آمده سراج‌الدين حقاني که پيش از اين به عنوان محتمل‌ترين گزينه براي جانشيني ملااختر منصور شناخته مي‌شد به عنوان معاون رهبر جديد طالبان تعيين شده است. ملا محمد يعقوب، فرزند ملا عمر نيز به عنوان يکي ديگر از معاونان رهبر جديد معرفي شده است.هيبت‌الله آخوندزاده پيش از اين از جمله معاونان ملا اختر محمد منصور بود.
اين اطلاعيه طالبان حکايت از آن دارد که جنبش طالبان مرگ ملااختر منصور در حمله هوايي آمريکا را تاييد مي‌کند.در اعلاميه رسمي طالبان که از سوي قاري يوسف احمدي، سخنگوي اين گروه به رسانه‌ها فرستاده شده، آمده است که ملا منصور در روز اول خرداد در منطقه مرزي بين قندهار افغانستان و بلوچستان پاکستان موسوم به «نوشکي» کشته شد.منطقه نوشکي در داخل خاک پاکستان واقع است.گروه طالبان همچنين در اعلاميه خود بار ديگر بر ادامه جنگ در افغانستان تاکيد ورزيده است.
در اين اعلاميه آمده که ملا منصور در شرايط سختي به سر مي‌برد و پيشنهادهاي «تحميلي و تزويري» را از جانب هيچ کسي نپذيرفت. احتمالا اشاره اين اعلاميه به پيشنهادهاي «تحميلي و تزويري» مذاکره با دولت افغانستان است.در روزهاي گذشته اعلام شده بود که شوراي رهبري طالبان افغانستان در شهر کويته پاکستان تشکيل جلسه داده تا جانشين ملا اختر منصور را که روز شنبه در حمله پهپادي آمريکا در خاک پاکستان و در نزديکي مرز افغانستان کشته شد، تعيين کند.
ملا اختر منصور در اواسط 2015 در نشست شوراي رهبري پيشين که در شهر کويته، مرکز ايالت بلوچستان پاکستان برگزار شده بود، انتخاب شد. وي جايگزين ملا عمر شد که در سال 2013 مرد.کويته و منطقه بلوچستان به عنوان قطب فعاليت‌هاي شوراي طالبان محسوب مي‌شود. با وجود کشته شدن ملا اختر منصور، کارشناسان معتقدند که اين گروه شبه‌نظامي همانند «هيولاي چند سر» است که با اين اقدام تنها موقتا لطمه مي‌بيند.
ش.د9500640