نیروهای عراقی تاکنون مناطق مختلفی را از اشغال داعش آزاد کرده‌اند اما با وجود وعده های فراوان درباره قریب الوقوع بودن آزادسازی موصل، هنوز این نبرد شروع نشده است.به گزارش خبرگزاری مهر، داعش در ۱۱ژوئن ۲۰۱۴بر موصل مسلط شد و تکفیری ها تصمیم به شروع حرکت به سوی جنوب شهر موصل و یورش غافلگیرکننده گرفتند. بیش از ۲۰۰۰تکفیری در سه جبهه حرکت کردند. ۷۵۰نفر در تکریت و مناطق الدور و سامراء حدود ۱۵۰۰نفر و گروههای کوچکتر نیز عازم الشرقاط، بیجی و الصینیه شدند.
بیانه های ارتش عراق در آن زمان محتوایش این بود که آنچه در موصل و دیگر استان‌ها رخ داد خیانت هایی بود که شکست ارتش عراق در این مناطق و ورود داعش از سوریه را به دنبال داشت. برخی از عراقی ها و برخی سیاستمداران آنگونه که مقامات دولت عراق اعلام کردند به آنها کمک کردند. موصل سقوط کرد و به همراه آن سدش نیز سقوط کرد. سد موصل بازپس گرفته شد اما اقدامی برای ترمیم آن صورت نگرفت. دولت عراق اعلام کرد اقداماتی برای ترمیم سد به کمک یک شرکت ایتالیایی انجام شده است.سئوال مهمی که همواره مطرح می‌شود این است که موصل چگونه باید آزاد شود؟ به عبارت دیگر چه تدبیری باید اتخاذ شود که موصل دوباره به دست داعش پس از چند ماه نیافتد؟
موصل موقعیت خاصی دارد به گونه ای که از بغداد از نظر موقعیت جغرافیایی و فرهنگی دور است. این شهر در حدود ۲۰۰مایلی پایتخت عراق قرار دارد. موصل دومین شهر بزرگ عراق محسوب می شود. نزدیکترین پایگاه های نظامی عراق در بیجی در ۱۰۰مایلی موصل قرار دارد. موصل شهری است که طوایف و ادیان و نژادهای مختلف در آن زندگی می کنند. قبل از استیلای داعش بر آن در ژوئن ۲۰۱۴حدود ۶۵درصد از ساکنان آن را اهل سنت تشکیل می دانند.در نبرد آزادسازی موصل، نیروهای عراقی با شهری که اکثر ساکنان آن در داخل شهر مستقر هستند روبرو هستند.
بر خلاف شهرهای تکریت و فلوجه، داعش تلاش کرده است که ساکنان را در شهر نگه دارد. روش جنایتکارانه که داعش برای مجبور کردن ساکنان برای ماندن در موصل به کارگرفته این است که به ازای هر فردی که خارج شود و بازنگردد، سه نفر را به جای وی مجازات می کند.در واقع آزادسازی موصل، چالش جدی برای دولت عراق و شرکای بین‌المللی آن است. موصل شهری است که از آن می توان به عنوان پایتخت اهل سنت عراق یاد کرد.
نبرد موصل در بهترین شرایط به ۲۰تا۲۵هزار نظامی نیاز دارد. البته این در صورتی است که به موازات آن در داخل موصل انتفاضه علیه داعش رخ دهد و مردم تکفیری ها را از شهر بیرون کنند. البته داعش برای مقابله با چنین شرایطی اقدام به قلع و قمع شدید ساکنان کرده است و هر که دم از مخالفت با داعش بزند سرانجامی جز اعدام به شکل فجیع ندارد.
قدر مسلم آن است که نیروهای ارتش عراق به همراه عشایر محلی باید در داخل موصل عملیات انجام دهند و نیروهای حشد الشعبی در اطراف آن همانند نبرد فلوجه، داعش را در تنگنا قرار دهند.
در نبرد موصل باید از همه تاکتیک های جنگ هوشمندانه بهره گرفته شود و به طور مستقیم با مردم موصل ارتباط برقرار شود و به موازات آن مراکز اساسی مانند فرودگاه موصل و مراکز نظامی و پل‌های روی دجله از لوث داعش خیلی سریع آزاد شود.
از نیروهای پلیس برای ثبات منطقه استفاده شود.این در حالی است که،برخی ناظران امور بر این باورند که نبرد موصل به ۸۰هزار نیرو نیاز دارد. آنگونه که برخی فرماندهان عراقی گفته اند، حدود ۴۵هزار نیروی مشترک عراقی، ۱۰هزار پیشمرگه، ۱۵هزار از حشد الشعبی، ۱۰هزار عشایر نینوا و اقلیت های موجود مانند ترکمن و الشبک و دیگر گروه‌ها در نبرد مشارکت خواهند کرد.
موانع رفع نشده است
به نظر می رسد که هنوز موانع برای عملیات آزادسازی موصل رفع نشده است و برخی حتی احتمال می دهند که در سال ۲۰۱۶این نبرد شروع نشود.
از زمان آزادسازی تکریت و تشکیل اتاق عملیات موصل در آوریل ۲۰۱۵و سفر حیدر العبادی نخست‌وزیر عراق به اربیل هنوز اتفاق نظری میان اربیل و بغداد صورت نگرفته است تا موصل همچنان در انتظار نبرد آزادسازی باقی بماند.به هر حال موصل مرکز داعش محسوب می‌شود. تنها بخش‌های محدودی در استان نینوا از اشغال داعش آزاد شده است اما همچنان تکفیری های داعش در این شهر حکمرانی می کنند. در عین حال که درباره آمادگی ارتش عراق برای ورود به چنین نبردی اما و اگرهای زیادی وجود دارد، نبرد نیز دشوار است.
هنوز درباره طرح‌های آزادسازی توافق کلی وجود ندارد، هر چند که مسئولان عراقی اعم از خالد العبیدی وزیر دفاع، فرماندهی عملیات نینوا و نیز حیدر العبادی نخست وزیر از آغاز قریب الوقوع عملیات آزادسازی سخن می گویند و اینکه محورهای عملیات از سنجار و جنوب نینوا و اقلیم کردستان خواهد بود.آمریکایی ها هم از ورود نیروهای ویژه به عراق برای آزادسازی عملیات موصل سخن می گویند. آنها به دنبال این هستند که نیروهای عراقی را از جنوب و پیشمرگان را از شمال وارد موصل کنند اما در عین حال عملیات را سریع و آسان نمی دانند.هر چند که پیش درآمد حمله به موصل در مخمور و القیاره و شرق نینوا در مناطق خازر، انجام و شرایط برای حمله به شهر فراهم شده اما هنوز ساعت صفر مشخص نیست. علت این موضوع را در موارد ذیل می توان جستجو کرد؛
- موصل اولین منطقه‌ای که داعش در عراق بر آن دست انداخت. جدای از آن گروههای موسوم به جیش الاسلامی، نقشبندیه و بازمانده‌های بعث در کنار داعش حضور دارند.
- در این شهر سرکرده های نهادهای امنیتی و استخباراتی رژیم صدام حضور دارند. بیشتر آنها پس از ۲۰۰۳راهی به ارتش عراق نیافتند و داعش از تجربیات امنیتی، نظامی و استخباراتی آن بهره های فراوان برده است. با وجود این افراد که تخصص های فراوانی دارند نبرد سخت خواهد بود.
- در موصل مسیحیان، صابئین، شیعیان، اهل سنت و کُردها وجود دارند. همه خود را بازنده می دانند. ایزیدی در معرض قتل و ذبح و به کنیزی رفتن زنان در سنجار قرار گرفته اند و انگیزه زیادی برای انتقام‌گیری دارند. مسیحیان رانده شده‌اند. ترکمن‌های شیعی از تلعفر رانده شدند و کشته شدند. اهل سنت مخالف داعش به ویژه عشایر الجبور نیز کشته شدند اما بقیه به سلطه داعش تن دادند. این ویژگی عملیات آزادسازی را سخت می کند.
- تعداد طرفهای نظامی که تمایل دارند در آزادسازی موصل شرکت کنند از ارتش و پلیس گرفته تا پیشمرگه. نگرانی هایی درباره مشارکت نیروهای پیشمرگه در عملیات آزاد سازی موصل وجود دارد. به ویژه که مناطق مورد کشمکش میان دولت مرکزی و اقلیم کردستان به قوت خود باقی است و دولت مرکزی نمی خواهد که در موصل این نیز این وضعیت تکرار شود و نیروهای پیشمرگه پس از عملیات در برخی مناطق بمانند و حاضر به ترک این مناطق نشوند.
بحث نیروهای موسوم به حشد‌الوطنی تحت هدایت اثیل‌النجیفی استاندار سابق نینوا که وی از تمایل برای مشارکت سخن می گوید اما دولت مرکزی و برخی گروههای حشدالشعبی شدیدا مخالف هستند و این نیروها را مورد حمایت برخی کشورهای حوزه خلیج فارس و هدف از تحرکات آنها را سیاسی می دانند. از آن گذشته این نیروها تحت لوای دولت عراق هم نیستند و وابسته به خارج هستند.
در طرف دیگر مسیحیان، صابئین و ایزیدی که نیروی نظامی تشکیل داده اند خواستار مشارکت هستند. درباره حضورحشد الشعبی(نیروهای داوطلب مردمی) نیز بحثهای زیادی دارد. با وجود اینکه این نیروها بخشی از بدنه رسمی هستند اما هنوز مشکلاتی وجود دارد. در حالی که برخی مشارکت حشدالشعبی را حساسیت زا می دانند اما نیروهای مردمی از عزم برای شرکت در این عملیات به ویژه آزادسازی منطقه تلعفر شیعیه نشین سخن می گویند و حضور نیروهای مردمی به مذاق آمریکا خوش نمی آید.
- عوامل خارجی: ائتلاف بین‌المللی به رهبری آمریکا شروط و طرح‌هایی برای بازپس گیری شهر دارد. ائتلاف تحت سرکردگی سعودی‌ها نیز مخفیانه خیال‌هایی در سر دارد که در حمایت از عشایر سنی در شهر نقش داشته باشد به ویژه که اخباری درباره درخواست اثیل النجیفی از ائتلاف مذکور برای ورود به جنگ بدون موافقت یا آگاهی بغداد مخابره شده است.
- غنایم سیاسی:طرف‌ها به دنبال بهره برداری سیاسی هستند تا پس از اینکه کار داعش تمام شد به اهداف خود برسند. کُردها سهم خواهی می‌کنند و خواهان تداوم حفظ نفوذ خود در برخی مناطق تحت نفوذ خود هستند. عشایر سنی از جمله عشیره الجبور نیز خواسته و شروطی دارند. ترکیه و اردوگاه اثیل النجیفی نیز به دنبال بهره برداری سیاسی هستند.
- فشارهایی که به حیدرالعبادی از سوی برخی طرفهای سنی تاثیرگذار در زمینه این عملیات می شود.
- بحث آوارگان: با شروع هر عملیاتی در موصل تکلیف جمعیت آن همانطور که گفته شد بر خلاف دیگر مناطق در آن مانده اند مشخص نمی شود.
- نقش نیروهای ترکیه: نیروهای ترکیه در بعشیقه نینوا مستقر هستند. دولت عراق بارها حضور این نیروها را غیر قانونی دانسته و خواستار خروج آنها شده است. جدای از تمایل آنکارا برای ایفای نقش در موصل و آزادسازی آن، برخی درخواست‌های مشکوک که عمدتا از سوی برادران النجیفی مطرح می شود، در زمینه شرکت دادن نظامیان ترکیه ای در نبرد موصل مطرح می شود. این در حالی است که حامیان حضور نظامیان ترکیه، مخالف شرکت نیروهای بسیج مردمی هستند.
با این تفاسیر دولت عراق به دنبال حل مشکلاتی فوق قبل از شروع عملیات است و گفته می شود که این عملیات قبل از پایان سال جاری خواهد بود. آنچه تاکنون در زمینه موصل انجام شده است آزادسازی برخی مناطق از جمله القیاره در جنوب موصل از سوی نیروهای عراقی و برخی مناطق در شرق استان نینوا از سوی نیروهای پیشمرگه است.اما نبرد با وجود استحکامات داعش و اینکه این گروهک موصل را مهمترین دژ خود می داند سخت و دشوار است و چنین نبردی بیش از هر عاملی به وحدت و هماهنگی بالا نیاز دارد.
دولت مرکزی و اربیل باید در این زمینه کاملا هماهنگ باشند. نیروهای حشدالشعبی لیاقت و شایستگی خود را در نبردهای قبلی ضد داعش نشان داده اند و باید در کنار نیروهای ارتش، پلیس و ضد تروریسم و دیگر واحدهای نظامی عراق در جنگ مشارکت داشته باشند.ماموریت اصلی شکست دادن داعش است و اینکه چه نیروی در کدام مرحله از عملیات مشارکت داشته باشد اهمیت چندانی ندارد.هماهنگی قوی، تاکتیک‌های ویژه و حمایت قوی توپخانه ای و هوایی در درهم شکستن استحکامات داعش در مرحله اولیه موثر است و به کارگیری نیروهای کار آزموده در داخل موصل که توان جنگ خیابانی داشته باشند و غیرنظامیان را از آسیب داعش در امان بدارند و پس از آن نابودی شبکه های زیر زمینی داعش و در نهایت حفظ اراضی می تواند در نبرد سرنوشت ساز موصل موثر باشد.
از طرفی،آزادسازی موصل هدفی است که دولتمردان و بسیاری از مردم به عنوان پایانی بر اشغالگری تروریست ها در عراق به آن چشم دوخته اند، حال آنکه پس از آزادسازی این شهر نیز بایسته هایی جدی پیش روی عراقی ها وجود دارد تا مانع از سربرآوردن دوباره افراطی های مسلح شوند.طی روزهای گذشته خبرهایی درباره احتمال شروع زودهنگام عملیات آزادسازی شهر موصل منتشر شده است. هر چند دولت عراق هنوز تاریخ دقیق شروع عملیات را اعلام نکرده است اما تجمع گسترده ای از نیروهای نظامی در مناطق جنوبی موصل شکل گرفته است.
عراق از سال 2014 میلادی با تهاجم گسترده گروه تروریستی داعش روبرو شد و بخش های گسترده ای از خاک این کشور به اشغال تروریست ها درآمد. نیروهای عراقی اما در یک سال گذشته مناطقی در شمال و غرب این کشور از جمله «الرمادی»، «هیت»، «فلوجه» و همچنین مناطقی در شمال استان «صلاح الدین» را از عناصر داعش پاکسازی کردند و همانطور که پیش‌بینی می‌شد، پس از آزادسازی فلوجه، اکنون نوبت به پاکسازی موصل مرکز استان «نینوا» رسیده است.موصل پس از بغداد، دومین شهر بزرگ عراق است که اکنون بزرگترین پایگاه گروه تروریستی داعش در این کشور به شمار می‌رود.
موصل از اوایل اوجگیری داعش زیر سیطره این گروه تروریستی درآمد. به گفته «کریستوفر گارور» سخنگوی ائتلاف بین‌المللی ضد‌داعش، پیش‌بینی می‌شود که شمار تروریست ها در موصل بین پنج تا 10 هزار نفر باشد. همچنین 500 هزار تا یک میلیون غیرنظامی نیز در شهر سکونت دارند. سرلشکر «نجم الجبوری» فرمانده عملیات نینوا با تاکید بر اینکه عملیات آزادسازی موصل به زودی از شهر «القیاره»، واقع در 60 کیلومتری جنوب موصل شروع خواهد شد، از مردم خواست در خانه های خود بمانند و در طول عملیات از مناطق پرخطر دوری کنند.در روزهای گذشته نیز ستاد تبلیغات فرماندهی مشترک نیروهای عراقی اعلام کرد که هواپیماهای عراقی میلیون ها نسخه اعلامیه و بروشور هشداردهنده روی 2 شهر «الشرقاط» (در شمال استان صلاح الدین) و موصل پخش کرده اند.
این اعلامیه ها از اهالی و غیرنظامیان می خواهد با نیروهای عراقی همکاری کنند و از مقرها و پایگاه های گروه تروریستی داعش که جزو اهداف هوایی است، فاصله بگیرند.با این حال، همچنان در فضای سیاسی عراق بر سر چگونگی شروع و انجام این عملیات و از همه مهم‌تر نیروهای شرکت کننده در آن، بحث و اختلاف نظر فراوان است. در این میان، بازار اختلاف بر سر مشارکت نیروهای پیشمرگه کرد و «حشد الشعبی» یعنی نیروهای بسیج مردمی داغتر است.در این پیوند، «خالد العبیدی» وزیر دفاع عراق اعلام کرد نیروهای پیشمرگه در آزادسازی موصل نقشی نخواهند داشت. این در حالی است که پیشتر «نچیروان بارزانی» نخست وزیر اقلیم کردستان عراق در مصاحبه ای از حضور حتمی نیروهای پیشمرگه کرد در این عملیات و نقش اساسی آنان خبر داده بود.به نظر می رسد، عملیات آزادسازی موصل برای رهبران اقلیم کردستان بسیار مهم است. موصل شهری است که به «اربیل» (پایتخت اقلیم) و «دهوک» نزدیک است و تحولات آن تا اندازه زیادی بر «کرکوک» هم تاثیر دارد.
برخی تحلیلگران بر این باورند که پشت پرده پافشاری دولت اقلیم کردستان برای مشارکت در عملیات نینوا، دو هدف احتمالی وجود دارد؛ نخستین هدف که تحقق آن دور از ذهن است و با موانع بسیاری همراه خواهد بود، پیوستن موصل پس از آزادسازی به اقلیم کردستان عراق است.
پرواضح است که هم دولت عراق و هم جامعه بین المللی این مساله را تایید نخواهند کرد. افزون بر این، اکثریت جمعیت سنی شهر موصل مهمترین مانع بر سر راه پیوستن احتمالی این شهر به یک اقلیم کردی است.اما هدف دوم که واقعبینانه تر به نظرمی رسد این است که دولت اقلیم خودمختار کردستان قصد دارد برگزیدگان سیاسی و مسئولان آینده موصل با مواضع رهبران کرد همسو باشند.
این احتمال را پناه دادن اقلیم کردستان به مقام های پیشین، شیوخ قبایل و رهبران عرب سنی پس از اشغال موصل، تقویت می کند.مشارکت نیروهای حشد الشعبی در عملیات نینوا نیز دیگر مساله موجود است. در این پیوند، شماری از رسانه‌های وابسته به کشورهای عربی منطقه با راه اندازی جنگ تبلیغاتی علیه نیروهای بسیج مردمی هدف جلوگیری از مشارکت این گروه در عملیات آزادسازی موصل را دنبال کرده اند.
این در حالی است که، «حیدر العبادی» نخست وزیر عراق از حضور و همراهی نیروهای بسیج مردمی در کنار نیروهای مسلح عراقی و دیگر نیروهای نظامی خبر داد.
بسیاری بر این باورند که رسانه‌های حامی جریان های تکفیری از جمله رسانه های سعودی با حمله به نیروهای حشد الشعبی، جز راه‌انداختن جنگ طایفه ای و مذهبی، ضربه زدن به این عملیات و در کل اخلال در روند مبارزه با داعش را هدف دیگری ندارند.
در این میان، اگرچه هسته اولیه و شمار زیادی از نیروهای بسیج مردمی را داوطلبان شیعه تشکیل می دهند اما آنان هیچگاه نام شیعیان را بر این گروه نگذاشتند تا در مسیر پیوستن دیگر داوطلبان مانعی ایجاد نشود. هم اکنون نیز شمار زیادی از اهل سنت، ایزدی‌ها، آشوری ها و مسیحیان، زیر پرچم عراق واحد، دوشادوش هموطنان شیعه خود در گروه حشدالشعبی با داعش پیکار می کنند.
با توجه به این مسایل و همچنین با درنظرگرفتن پیشروی های اخیر برای به عقب راندن داعش، اکنون دیگر تردیدی نیست که این خلافت خودخوانده در مسیر سقوط قرار گرفته است و با آزادی موصل، این گروه تروریستی دیگر سرزمینی در خاک عراق نخواهد داشت.در این میان، مساله مهم حفظ و حراست از دستاوردهای این عملیات نظامی است.
تروریست ها پس از بیرون رانده شدن از موصل نباید پس از مدتی با تجهیز قوای خود از شهر دیگری سر برآورند.به نظر می رسد، یکی از مهمترین چالش ها و موانع بر سر راه ماندگاری موفقیت در برابر داعش، نبود روند سیاسی کارآمد در عراق است که زمینه و بستر فعالیت گروه‌هایی چون داعش را فراهم می‌سازد. تشدید اختلاف های سیاسی، شکاف های مذهبی و نبود درک متقابل بین دولت و مردم، اصلی‌ترین عامل برای قدرت‌گیری گروه های افراطی و تروریستی است.
آنان همیشه روی موج نارضایتی سوار می شوند و اهداف شوم خود را پی می گیرند. در برابر، افزایش مشارکت و رضایت شهروندان و اقوام، پشتیبانی گسترده از دولت مرکزی را به همراه خواهد داشت و مانع رشد افراطی گری و پا گرفتن گروه های تروریستی و سلفی می‌شود. مبارزه با داعش تنها از راه نظامی گری امکان پذیر نخواهد بود بلکه باید همراه با اصلاحات سیاسی به نبرد با افراطی گری رفت.دیر یا زود نیروهای مبارز، پرچم عراق را در مرکز شهر موصل به اهتزاز در خواهند آورد اما مرحله دشوارتر پس از آزادسازی است که آن هم نیازمند حفظ وحدت و کنار نهادن اختلاف ها و کشمکش های سیاسی و قومی در عراق است. ادامه دارد...
ش.د9502710