(روزنامه آسمان آبي ـ 1396/06/30 ـ شماره 69 ـ صفحه 7)
بااین‌حال، اصلاحطلبان به‌عنوان نیروهای مترقی سیاست ایران در این زمینه گام‌های بلندتری برداشته‌اند. زمانی که به پیشنهاد آیت‌الله اکبر هاشمی‌رفسنجانی، مرکز تحقیقات استراتژیک نهاد ریاست‌جمهوری به ریاست شخص رئیس‌جمهوری شکل گرفت، سیدمحمد موسوی‌خوئینی‌ها، از روحانیون چپ متنفذ، ریاست آن را برعهده گرفت. در این دوران، چهره‌های نزدیک به خوئینی‌ها همچون عباس عبدی، سعید حجاریان، محسن کدیور، الهه کولایی و... در این مرکز تحقیقات خود را آغاز کردند. سعید حجاریان به‌عنوان معاون سیاسی موسوی‌خوئینی‌ها پروژه توسعه سیاسی و جامعه مدنی را کلید زد. بسیاری بر این باورند که بخشی از شالوده دوم خرداد 76 از همین مرکز شکل گرفت.
پس از قدرت‌گرفتن جناح راست، موسوی‌خوئینی‌ها از ریاست این مجموعه کنار گذاشته شد و حسن روحانی بر مسند ریاست تکیه زد. پس از اتمام ریاست‌جمهوری هاشمی‌رفسنجانی و روی‌کارآمدن دولت اصلاحات به پیشنهاد هاشمی‌رفسنجانی، مرکز تحقیقات به زیرمجموعه‌ای از مجمع تشخیص مصلحت نظام تبدیل شد. ازسویی، جریان چپ که روزگاری از بانیان تشکیل چنین مرکز تحقیقاتی بودند، در نهاد ریاست‌جمهوری دولت هفتم مرکز تحقیقات استراتژیک نهاد ریاست‌جمهوری را با هدف ارائه راهبرد به دولت مستقر شکل دادند. محمدرضا تاجیک هم به‌عنوان اولین رئیس این نهاد تحقیقاتی انتخاب شد.پس از پایان دولت اصلاحات و در دوران روی‌کارآمدن اصول‌گرایان، کارکرد تحقیقاتی این مرکز کمرنگ شد. تاجیک از ریاست استعفا داد و نیروهای نزدیک به اصلاحطلبان هم از این مرکز رفتند. با این عقبه می‌توان مدعی شد که جریان چپ پیش از سال 76 یا جریان اصلاحطلب پس از دوم خرداد، در تشکیل و اداره مراکز تحقیقاتی و اتاق های فکر ملی پیشگام بودند. بااین‌حال، پس از روی‌کارآمدن دولت نهم و بعد از حوادث انتخابات 88 که دوران عسرت اصلاحطلبان آغاز شد، این ایده و شرایط تحقق آن به محاق رفت. از همین رو، اصلاحطلبان از دهه 80 تا اوایل دهه 90، بازگشتی به اتاق‌های فکر سنتی داشتند؛ اتاق‌های فکری که بیش از هر چیز به گعده‌های اوان انقلاب شباهت داشت؛ البته پس از سال 88 این جلسات محدودتر و گاهی تعطیل شد.
دهه 90 و پس از اتمام دوران ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد، تیم‌های فکری و احزاب اصلاحطلب امید تازه‌ای یافتند و دست به کار شدند، اما این روزها اصلاحطلبان بعد از یک دوره پوست‌اندازی چه حلقه‌های فکری و سیاسی تشکیل می‌دهند؟روز گذشته محمود میرلوحی، از اعضــای شــورای شــهر پنجـــم و عضو شورایعالی سیاست‌گذاری اصلاحطلبان در گفتوگو با «ایلنا» به سوالی درباره این‌که آیا شورایعالی سیاست‌گذاری اصلاحطلبان به اتاق‌فکر نیازی دارد پاسخ داده است: «از ۴۰نفر اعضای شورایعالی سیاست‌گذاری اصلاحطلبان، ۲۴نفر از اعضای آن، از دبیران کل احزاب هستند. هر حزب نیز دارای اتاق‌های فکر، دفاتر سیاسی و شورای مرکزی است. از سویی، برخی از آن‌ها مانند آقای عارف و موسوی‌لاری شوراهای مشورتی و ساختار دارند. از طرف دیگر، مشاهده می‌کنیم در ذیل شورایعالی سیاست‌گذاری اصلاحطلبان، کارگروه‌ها و کمیته‌هایی در حال فعالیت هستند. این مسائل موجب می‌شود تا بگوییم عملا حدود ۳۰ اتاق‌فکر در قالب‌های کوچک و بزرگ در ذیل مجموعه شورایعالی سیاست‌گذاری اصلاحطلبان فعالیت دارند و پشتیبان ما هستند.»
بااین‌حال، این کمیته‌ها و کارگروه‌ها هیچ‌یک به‌صورت آکادمیک به سیاست‌گذاری‌های بلندمدت برای اصلاحطلبان نمی‌پردازند و کارکردشان بیش از هرچیز تصمیم‌گیری‌های انتخاباتی است. از سویی، اصلاحطلبان نه اتاق‌فکر بلکه همچنان حلقه‌های فکری خود را حفظ کرده‌اند و جلسات‌شان کم‌وبیش برگزار می‌شود.
حلقه اصلی
پس از اتمام دولت اصلاحات، رئیس دولت هفتم و هشتم نشست‌های مشترکی با برخی از وزرا، معاونان و نزدیکان دولت اصلاحات برگزار می‌کرد؛ شیوه‌ای مرسوم و مألوف که در محفل اغلب رؤسای‌جمهوری جاری است.این جلسات در دوره انتخاب احمدی‌نژاد برای ریاست قوه مجریه کمرنگ شد، اما همچنان تداوم داشت. پس از حوادث انتخابات ریاست‌جمهوری سال 1388 فضای حاکم گعده‌های اصلاحطلبان را تحت‌تاثیر قرار داد و رفت‌و‌آمدها را سخت‌تر کرد.
یک سال پیش از برگزاری انتخابات، فضای حاکم تا حدی تغییر کرد؛ تغییری که گسترده و ملموس نبود. اسحاق جهانگیری، ازجمله اصلاح‌طلبانی که در تمام مدت دولت دوم احمدی‌نژاد هم رابطه خود را با حاکمیت حفظ کرده بود، بهمن سال 91 همراه با عبدالواحد موسوی‌لاری و مجید انصاری، به‌نمایندگی از جریان اصلاحات با مقام‌معظم‌رهبری دیدار کردند؛ دیداری که جزئیات چندانی از آن منتشر نشد و تنها جهانگیری روز ۲۵اسفند سال ۱۳۹۱ در یک برنامه تلویزیونی درباره آن گفت که مقام‌معظم‌رهبری در آن دیدار خطاب به این سه چهره اصلاحطلب فرموده‌اند: «کسانی که جمهوری اسلامی را قبول ندارند از خودتان دور کنید.»اصلاحطلبان از این پس در مسیر ترمیم رابطه با حاکمیت قرار گرفتند و کورسوی امید انتخابات سال 92 آن‌ها را بر آن داشت تا گعده محدود رئیس دولت اصلاحات را که به شورای مشورتی معروف بود گسترده کنند. بعد از آن علاوه بر اشخاص حقیقی که جزو حلقه یاران رئیس دولت اصلاحات بودند، اشخاص حقوقی در کسوت دبیران کل احزاب اصلاحطلب هم به این جمع افزوده شدند.یک سال مانده به انتخابات ریاست‌جمهوری سال 92 این جلسات سازماندهی شد و جلسات منظم‌تری با محوریت انتخابات خرداد 92 تشکیل داد. خروجی این جلسات درنهایت به تصمیم برای انصراف محمدرضا عارف و ائتلاف با اعتدال‌گرایان با محوریت رئیس دولت اصلاحات، آیت‌الله اکبر هاشمی‌رفسنجانی و سیدحسن خمینی شکل گرفت و حسن روحانی را به کاخ ریاست‌جمهوری رساند.پس از اتمام کار انتخاباتی، دفتر رئیس دولت اصلاحات در سه‌راه یاسر میزبان مشاوران و برخی چهره‌های حزبی بود. در همین نشست‌های پساانتخاباتی، ادامه کار شورای مشورتی که بزرگتر از حلقه یاران رئیس دولت هفتم و هشتم بود به رأی گذاشته شد. بعد از این تصمیم، ساختار شورای مشورتی باز هم گسترده‌تر و تلفیقی از اعضای حقیقی و حقوقی اصلاحطلب شد؛ درنهایت، نخستین جلسه رسمی شورای مشورتی اصلاحطلبان در سال 93 عصر روز شنبه 23 فروردین در حضور رئیس دولت اصلاحات تشکیل و تصمیم نهایی گرفته شد.
در آستانه انتخابات مجلس دهم، اصلاحطلبان که در دو سال دولت روحانی جانی تازه‌ای گرفته بودند به فکر تاسیس تشکیلاتی دموکراتیک به‌عنوان سازوکار انتخاباتی افتادند. خروجی این تصمیمات و رایزنی‌ها شکل‌گیری شورایعالی سیاست‌گذاری اصلاحطلبان بود که نقش پررنگی در انتخابات مجلس دهم ایفا کرد و موفق شد حدود 110نماینده امید را راهی مجلس کند.اصلاحطلبان برای تداوم کار شورای سیاست‌گذاری اصلاحطلبان بار دیگر رأی‌گیری کردند؛ درنهایت، بیشتر اعضا به تداوم کار شورا رأی مثبت دادند و این‌بار هم تنها ساختار و کمیته‌ها تغییر کرد تا شورایعالی خود را برای انتخابات شورای شهر و ریاست‌جمهوری آماده کند.جلسات این تشکیلات معمولا در دفتر محمدرضا عارف، در بنیاد امید ایرانیان برگزار می‌شود. ساختار شورایعالی متشکل از رئیس و نایب‌رئیس است که در حال حاضر عارف در جایگاه ریاست و ژاله فرامرزیان در مقام نایب‌رئیس در شورا حضور دارند.همچنین در شورایعالی کمیته‌هایی چون تعامل، ارزیابی کمیته سیاست‌گذاری و تعیین راهبردها و... تشکیل شده است که عمدتا فعالیت انتخاباتی داشته‌اند.
چندی پیش حسین مرعشی پیشنهاد داد که نهاد بالادستی برای شورایعالی تشکیل و ساماندهی شود، اما پس از آن سیدعبدالواحد موسوی‌لاری به «فارس» گفت: «اصلاحطلبان تشکیلات ائتلافی زیادی دارند و بنا نیست در کنار شورای سیاست‌گذاری اصلاحطلبان سازوکار و تشکیلات جدیدی تاسیس شود. بنا داریم نواقص و معایب شورایعالی سیاست‌گذاری اصلاحطلبان را بررسی کنیم و در قالب همین شورا به ادامه فعالیت بپردازیم.»
حلقه‌ای در حاشیه
یکی از حلقه‌های فکری اصلاحطلبان حلقه شیخ عبدالله نوری است. بنا بر رسمی قدیمی، سال‌هاست که هر دو هفته یک‌بار نزدیکان و همراهان نوری چهارشنبه‌ها راهی منزل او می‌شوند تا در معیت او روزهای سیاسی ایران را تجزیه و تحلیل کنند. گعده شیخ پرده‌نشین اصلاحات اغلب بنا به عادتی مألوف تشکیل می‌شود و کارکرد مشاوره‌ای چندانی برای تعیین‌تکلیف جریان اصلاحات ندارد، اما به‌هرحال خانه نوری هم مدت‌هاست محلی برای هم‌اندیشی‌های اصلاح‌طلبانه است.گرچه نوری نسبت‌به رئیس دولت اصلاحات در میان افکار عمومی کاریزمای کمتری دارد و آن‌قدر در این سال‌ها در حلقه نزدیکانش محصور و از رسانه‌ها و نسل جدید دوری گزیده که چهره ملموسی برای نسل جدید سمپات‌های اصلاحات نیست.البته در جریان انتخابات سال 96، زمانی که زمزمه‌هایی از محوریت عبدالله نوری شنیده می‌شد، محمد عطریانفر، از اعضای حزب کارگزاران سازندگی، در گفت‌و‌گویی با هفته‌نامه «مثلث» گفته بود: «آقای محتشمی‌پور به‌طور کلی اساسا خودشان را از فعالیت سیاسی فارغ کرد. حتی زندگی خودشان را به‌طور جدی از ایران به نجف منتقل کرده و عموم فرصت‌های خودش را در آن کشور می‌گذراند و یک زندگی بسیار فقیرانه و طلبه‌وار دارد. تعریف‌شان این است که بالاخره وارد دهه 80 عمر شده است؛ از این‌رو هر فعالیت‌های فرهنگی، حوزوی و اسلامی خود را در نجف انجام می‌دهد؛ بنابراین آقای محتشمی نقش کلیدی در این قضیه برای خودشان تعریف نکرده‌اند. آقای عبدالله نوری فعال و جزو شخصیت‌های انگشت‌شماری است که نقش موثری در هدایت افکار عمومی اصلاحطلبان دارد. جلسات همفکری، ارتباطات سیاسی خودش را دارد. به‌هرحال... آقای نوری صاحب‌اثر است و همان تفکر را نمایندگی می‌کند. درواقع، نقش او رسمی است و نگاه او بسیار معتدل است و شاید اگر این بیاناتی که در این گفتوگو عرض کردم، بیان اعتدالی به حساب بیاوریم؛ نگاه آقای نوری و گفتمان سیاسی او از مواضعی که من دارم معتدل‌تر و راهگشا‌تر است.»
نوری که با کارگزارانی‌ها ارتباط خوب و نزدیکی دارد، عمدتا در جلسات شورای مشورتی شرکت نمی‌کند. گرچه اصلاحطلبان معتقدند رئیس دولت اصلاحات بارها علاقه خود به حضور نوری در جلسات مشورتی را ابراز کرده است.نوری آخرین‌بار برای پیش از انتخابات 96 یک‌بار برای حمایت از حسن روحانی در ورزشگاه حیدرنیای تهران سخنرانی کرد.
گعده‌ای برای روحانیون
مجمع روحانیون مبارز، تشکیلات فکری-مذهبی اصلاحطلبان تا پیش از انتخابات مجلس چهارم به لیدری رئیس مجلس ششم نقش پررنگی در سیاست داشت، اما پس از این‌که نظارت استصوابی به سبک و سیاق امروزی به منصه ظهور گذاشته شد، این تشکل روحانی چپ‌گرا و منشعب از جامعه روحانیت مبارز حضور محدودتری در انتخابات داشت. گعده‌های این روحانیون سن و سال‌دار مجمع روحانیون مبارز همچنان پابرجاست؛ هر دوشنبه در یکی از فرعی‌های بلوار کاوه، دفتر این مجمع میزبان روحانیون سیاستمداری است که گردهم می‌آیند و شاید همچنان به سبک و سیاق حوزه بحث می‌کنند.رئیس دولت اصلاحات به‌عنوان رئیس شورای مرکزی و محمد موسوی‌خوئینی‌ها به‌عنوان دبیرکل این مجموعه را هدایت می‌کنند؛ البته این مجمع به‌صورت اختصاصی تصمیمات ویژه‌ای ندارد و درواقع ذیل تصمیمات شورای مشورتی حرکت می‌کند.می‌توان گفت لیدر اصلاحات برای مشورت‌گرفتن در مدیریت این جریان فکری و سیاسی با دوستان هم‌لباس خود گعده می‌کند تا پس از آن این موضوع را با شورای مشورتی خود در میان بگذارد.در کنار این تشکل، تشکیلات روحانی دیگری همچون مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم وجود دارند که اصلاحطلبان روحانی به ریاست موسوی‌تبریزی و بیشتر در قم فعالیت می‌کنند.فضای انتخاباتی اصلاحطلبان از سمت و سویی دیگر مدیریت می‌شود، اما موسوی‌خوئینی‌ها همچنان چهره تاثیرگذار این جریان است تا جایی که شهریور 95 خبری منتشر شد که براساس این زمزمه‌های سیاسی، موسوی‌خوئینی‌ها با روحانی به‌صورت خصوصی و در خانه رئیس‌جمهوری با یکدیگر دیدار کردند؛ دیداری که محور آن ابراز نگرانی سران اصلاحات بود. همان زمان در این‌باره عبدالله ناصری به‌روزنامه «آرمان» گفته است: «برخی از بزرگان جریان اصلاحات در دیدارهای مستقیم با آقای روحانی هشدارها و نگرانی‌های خود را درباره انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۹۶ به آقای روحانی اعلام کرده‌اند؛ برای نمونه، یکی از بزرگان جریان اصلاحات به‌صراحت به آقای روحانی عنوان کرده که اگر همین مسیر خود را در آینده نیز ادامه بدهد، ممکن است پایگاه رأی خود را از دست داده و سال ۹۶ در پاستور نباشد.»
این چهره برجسته جریان اصلاحات همچنین به آقای روحانی ضرورت تغییر در برخی نگرش‌ها و مدیریت‌های دولت را گوشزد کرده است. برخی از حامیان آقای روحانی تلاش می‌کنند به ایشان القا کنند که دارای سازمان رأی مستقلی جدا از اصلاحطلبان است. این مسئله نیز در جلسه آقای روحانی با یکی از بزرگان جریان اصلاحات مطرح شده است.
گعده مؤتلفان اصلاحات
در آستانه انتخابات 92 زمانی که تصمیم بر آن شد که اصلاحطلبان با اعتدال‌گرایان ائتلاف کنند، آیت‌الله اکبر هاشمی‌رفسنجانی و سیدحسن خمینی پرچمداری این جریان را برعهده گرفتند. هم آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی و هم بیت سیدحسن خمینی گعده‌های ویژه خود را تشکیل می‌دادند که خروجی آن‌ها هم همراهی با اصلاحطلبان بود.
https://asemandaily.ir/post/2592
ش.د9602530