(روزنامه اطلاعات ـ 1396/11/19 ـ شماره 26937 ـ صفحه 12)
محتواي گفت وگوي تلفني روساي جمهوري فرانسه و آمريکا هر چند به مذاق ترامپ خوش نيامد و به نوشته رسانه‌ها، رييس جمهوري آمريکا را به خشم آورد اما بر موضع گيري روز بعد ترامپ بي تاثير نبود. در يکسالي که از عمر دولت ترامپ مي گذرد، رييس جمهوري امريکا هميشه مورد خطاب حاميان برجام بوده و کشورهاي 1+5 در قالب نشست‌هاي برجامي و همچنين به صورت جداگانه به عواقب تصميم نسنجيده و يکجانبه گرايي ترامپ هشدار داده اند.
خواب ترامپ براي 120 روز آينده
تاکنون رييس جمهوري ايالات متحده سه بار به تمديد تعليق تحريم‌هاي هسته اي ايران اقدام کرده اما هر بار بيشترين تلاش خود را براي شانه خالي کردن از امضاي آن به کار گرفته است. چند ماه پيش که وي با اکراه براي دومين بار پايبندي واشنگتن را به توافق هسته‌اي اعلام کرد، به مشاوران خود در کاخ سفيد دستور داد تا راهي قانوني و موجه به منظور پايان دادن به تعهدات آمريکا بيابند.طرح بند «تي» برجام، تحريم ايران به بهانه آزمايش موشکي و حقوق بشر، مطرح کردن ناآرامي‌هاي اخير کشور ما در شوراي امنيت سازمان ملل، مقصر جلوه دادن تهران در حمله انصارالله يمن به عربستان سعودي و ... تنها چند مورد از کوشش‌هاي نافرجام کاخ سفيد و کنگره براي تحت تاثير قرار دادن برجام و در نتيجه، امتناع از تاييد پايبندي ايران به توافق هسته اي بوده است.به نظر مي رسد که برجام در چهار ماه آينده هم از کارشکني‌هاي کاخ سفيد و طيف جمهوريخواه در امان نماند. همان طور که برخي از مقامات کاخ سفيد به نقل از ترامپ اعلام کردند که وي براي آخرين بار است که تعليق تحريم‌هاي هسته‌اي عليه ايران را تمديد مي کند.وي در اين مدت، «مذاکره مجدد» و به قول خود «اصلاح برجام» را پيگيري مي کند؛ اصلاح توافقي که از نگاه ترامپ به طور کامل به ضرر ايالات متحده و به سود ايران بوده است.ترامپ با اين هدف پيش از امضاي پايبندي ايران به برجام، چهار شرط تعيين کرد؛ شروطي که بيش از لازم الاجرا بودن، جنبه نمادين دارد و به عبارتي برنامه ضد برجامي آمريکا را مشخص مي کند. اجازه بازرسي فوري از همه سايت‌هاي مورد درخواست آژانس، عدم تلاش ايران براي ساخت و کاربرد سلاح‌هاي هسته اي، تعيين تکليف فعاليت‌هاي موشکي و همچنين دايمي شدن محدوديت‌هاي زماني بر فعاليت‌هاي هسته‌اي و غيرهسته اي کشور ما از جمله شروط چهارگانه ترامپ بودند.
در مجموع، آنچه که از سخنان ترامپ برمي آيد تکرار ادعاهايي از مذاکره مجدد و توافق ثانويه است که در ماه‌هاي گذشته نيز بارها از سوي دولتمردان آمريکا مورد تاکيد قرار گرفت؛ خواسته گزاف و غيرقابل قبولي که با واکنش ديگر اعضاي توافق رو به رو شد. پس از رسانه اي شدن ادعاي ترامپ، وزير امور خارجه ايران در پيام توييتري نوشت: سياست ترامپ و بيانيه وي تلاش‌هاي مذبوحانه اي براي خدشه دار کردن يک توافق محکم چندجانبه است که همزمان بندهاي 26، 28 و 29 آن توافق را نيز به شکل مغرضانه‌اي نقض مي‌نمايد. برجام قابل مذاکره مجدد نيست: بجاي تکرار لفاظي‌هاي کهنه، آمريکا بايد مانند ايران به تعهداتش در برجام عمل نمايد.در همين ارتباط چندي پيش «هلگا اشميد» دبيرکل سرويس اقدام خارجي اتحاديه اروپا که در صدر يک هيات عاليرتبه و به منظور شرکت در سومين دور گفت‌وگوهاي سياسي بين ايران و اتحاديه اروپا به تهران سفر کرده بود، تاکيد کرد من از طرف خانم موگريني خيلي واضح مي‌گويم که امکان مذاکره مجدد براي برجام وجود ندارد و براي همه طرفها برجام الزام آور است.بنابراين، تلاش‌هاي ترامپ براي زيرپا گذاشتن برجام که يک توافق معتبر و چندجانبه بين‌المللي با پشتوانه قطعنامه شوراي امنيت است، راه به جايي نبرد. حال موضوع مذاکره مجدد در راهبرد جديد وي ملموس است تا بلکه با انتخاب اين راه بينابيني، هم به خواسته زياده خواهانه خود دست يابد و هم همراهي ديگر اعضاي 1+5 را با خود تسهيل کند. در حالي که پايه‌هاي برجام با پيشينه مذاکرات 13 ساله، محکم تر از آن است که تغيير جناح حاکم بر يک کشور به سست شدن آن منجر شود. همين موضوع باعث شد که ترامپ به برخلاف ميل باطني به ناچار براي بار سوم هم پايبندي ايران به توافق هسته‌اي را تاييد و تعليق تحريم‌هاي هسته‌اي ضد ايراني را تمديد کند.
تحريم‌هاي تازه و تقلاي ترامپ در تخطي از توافق هسته‌اي
رييس جمهوري آمريکا در يک سال گذشته کوشيده است تا ناکامي خروج از برجام را از طريق وضع تحريم‌هاي مکرر عليه ايران و تخطي از اهداف و محتواي توافق هسته‌اي جبران کند.
«دونالد ترامپ» رييس جمهوري آمريکا شامگاه بيست و دوم دي ماه پس از کش و قوس‌هاي فراوان و براي بار سوم تن به امضاي حکم تعليق تحريم‌هاي هسته اي ايران داد .رييس جمهوري آمريکا سه ماه پيش با خودداري از تاييد تعليق تحريم‌هاي هسته اي، کوشيد مسئوليت تصميم گيري درباره برجام را بر دوش کنگره بياندازد اما با پايان موعد 60 روزه اعلام نظر و ابتکار عمل کنگره، بار ديگر ترامپ موظف شد تا به رغم لفاظي‌هاي پيشين برجام را تاييد کند.آنچه طي سه ماه گذشته در فضاي سياسي آمريکا و بين قانونگذاران و ساکنان کاخ سفيد رخ داد نوعي پاسکاري مسئوليت در زمينه تاييد يا رد برجام بود. به عبارتي هم دولت و هم کنگره آمريکا با اکثريت جمهوريخواه حاضر نشدند هزينه‌هاي خروج ايالات متحده از توافق هسته‌اي را متقبل شوند. در کنار مخالفت افکارعمومي و بسياري از نخبگان سياسي آمريکا با لغو توافق هسته‌اي و همچنين فشار کشورهاي اروپايي، چين و روسيه بر ترامپ براي پايبندي به توافقات بين المللي، متن حقوقي برجام نيز خود از عواملي بوده که نقشي بازدارنده در برابر اقدامات مخرب رييس جمهوري آمريکا داشته است؛ متني که تنظيم آن با توجه به پافشاري، هوشمندي و دقت نظر تيم ديپلماسي جمهوري اسلامي ايران و در راس آن وزير امور خارجه سبب پيچيدگي و طولاني شدن مذاکرات هسته اي شد. در مذاکرات هسته‌اي ايران و 5+1 که پس از روي کارآمدن دولت يازدهم، حدفاصل مهرماه 92 تا تير 94 جريان داشت هيات ديپلماتيک ايران کوشيد توافقي به نگارش درآيد که ضمن تامين حقوق و مطالبات جمهوري اسلامي ايران، با رويکردي آينده نگرانه و منطقي مانع از زياده خواهي احتمالي هر يک از طرفين توافق گردد. با اين حال رييس جمهوري آمريکا از زمان ورود به کاخ سفيد تلاشي بي وقفه و در عين حال غيرمتعارف و تعجب‌برانگيز را براي ويران کردن پايه‌هاي توافق هسته‌اي به کار بسته است.
در آستانه اعلام نظر ترامپ درباره برجام بود که وزارت خزانه داري آمريکا تحريم‌هاي تازه‌اي را عليه جمهوري اسلامي ايران اعلام کرد؛ تحريم‌هايي که چند شخص و نهاد از جمله رياست قوه قضاييه، شوراي عالي فضاي مجازي و مرکز ملي فضاي مجازي ايران، زندان رجايي شهر و ... را هدف قرار داده است .تحريم‌هاي اخير و نسخه‌هاي پيشين آن که به بهانه تهديدزايي اقدامات مشروع دفاعي جمهوري اسلامي ايران از سوي آمريکا وضع شده، نمود صريح تداوم و تشديد سياست‌هاي خصمانه واشنگتن بوده است چنانکه از ديد برخي صاحبنظران، کاخ سفيد با حمايت تندروهاي اين کشور در سنا و مجلس نمايندگان آمريکا در شرايط کنوني نيز از فلسفه برجام عبور کرده و کوشيده ناکامي در بازگرداندن تحريم‌هاي هسته اي را با ديگر اقدامات خصمانه جبران کند.همزمان با تصويب قانون موسوم به «مقابله با دشمنان آمريکا از طريق تحريم‌ها» که اواسط تابستان سال جاري در کنگره آمريکا صورت گرفت و سه کشور ايران، کره شمالي و روسيه را هدف تحريم‌هايي تازه قرار داد، «سيدعباس عراقچي» معاون وزير امور خارجه و رييس ستاد پيگيري اجراي برجام از نقض برخي مفاد و بندهاي توافق هسته‌اي خبر داد، از جمله بندهاي 26، 28 و 29 برجام که به گفته عراقچي پس از امضاي ترامپ پاي مصوبه مذکور کنگره، آشکارا ناديده انگاشته شد.بند بيست و ششم برجام تصريح مي دارد که دولت واشنگتن موظف است تا نهايت تلاش خود را به کار گيرد تا توافق هسته اي و اجراي آن تداوم يابد و جمهوري اسلامي ايران از فرايند لغو تحريم‌هاي مشخص شده در توافق بهره مند شود. بر اساس همين بند و در چارچوب اختيارات قانوني رييس جمهوري و کنگره، حتي در صورت بروز اختلاف بين طرف‌هاي برجام تا زمان مشخص شدن نتيجه حل و فصل اين اختلافات، هرگونه اقدام مقامات آمريکايي براي بازگرداندن تحريم‌هاي پيشين يا اعمال تحريم‌هاي جديد ممنوع اعلام شده است.
همچنين تصريح شده در صورت وضع تحريم‌هاي تازه يا بازگرداندن تحريم‌هاي پيشين، ايران مي تواند اين اقدام را به منزله مبنايي براي توقف کلي يا جزيي اجراي تعهدات خود به شمار آورد. بر اساس بند بيست و هشتم، مقامات کشورهاي طرف توافق هسته‌اي ايران و 1+5 موظفند اين توافق را با حسن نيت و در فضايي سازنده و نيز بر مبناي احترام متقابل اجرا کنند و از هرگونه اقدام مغاير با متن صريح، روح و اهداف برجام بپرهيزند. در اين بند حتي موضع گيري‌هاي عمومي طرف‌هاي توافق عليه برجام در حکم نقض غرض فلسفه توافق اعلام شده است. بند بيست و نهم نيز تاکيد دارد هرگونه اخلالگري مستقيم يا غيرمستقيم در فرايند عادي سازي تجارت و روابط اقتصادي با ايران ممنوع بوده و به منزله نقض تعهد خواهد بود. ترامپ به عنوان چهره اي که عملا بي اعتقادي و خصومت خود را با برجام علني ساخته، برخلاف نص توافق هسته اي در جهت متضاد با حسن نيت و احترام متقابل گام برداشته و از همه اختيارات خود براي خروج از توافق سود جسته است.رييس جمهوري آمريکا ضمن زير پا گذاشتن تعهدات اين کشور در بند بيست و ششم و بيست و هشتم، با اعمال فشار بر شرکت‌هاي آمريکايي و ديگر کشورها اصلي ترين موانع را پيش روي عادي سازي روابط تجاري و مالي جمهوري اسلامي ايران قرار داده است.وضع تحريم‌هاي تازه نيز در عمل بيان تداوم دشمني رهبران کاخ سفيد با ايران و توافق هسته اي است که مشخصا به واسطه استيصال ترامپ و همراهانش به تاييد مجدد رسيده اما تمامي محتوا و اهداف برجام را آماج انواع حملات قرار داده و آشکارا بخش قابل توجهي از آن را ناديده گرفته است.
اگر ترامپ از توافق خارج شود، اما اروپايي‌ها بمانند و از صنايع خود در برابر تحريم‌هاي آمريکا دفاع کنند، اين وضعيت بلاتکليفي عوض خواهد شد؛ اين، اظهارات يکي از چند تحليلگري است که خبرگزاري فرانسه در گزارش خود، نقطه نظرات آن‌ها درخصوص آينده اقتصاد ايران را جويا شد.
رئيس جمهوري آمريکا روز جمعه معافيت ايران از تحريم‌هاي هسته‌اي را تمديد و در عين حال تهديد کرد که چنانچه ظرف 120 روز تفاهمي براي دستيابي به توافق ديگري برسر مسائلي از جمله برنامه موشکي ايران صورت نگيرد، برجام را يکطرفه لغو خواهد کرد؛ اقدامي که از ديد برخي تحليلگران، مي‌تواند با پايان دادن به شبهه‌هاي موجود، نتيجه مطلوبي براي اقتصاد ايران داشته باشد.«اريک راندولف» خبرنگار خبرگزاري فرانسه مي‌نويسد: به گفته ديپلمات‌هاي اروپايي، در پشت پرده، وقايع بسياري در جريان است. طي 2 سال گذشته و به آرامي، توافق‌هايي در زمينه‌هاي مختلف همچون تجهيزات صنعتي، نيروگاه‌هاي خورشيدي و زراعت لبني صورت گرفته است.يک ديپلمات اروپايي در همين رابطه مي‌گويد: بسياري شرکت‌ها آنقدر در ايران سرمايه‌گذاري کرده‌اند که نمي‌توانند عقب بکشند. ترامپ هر تصميمي که بگيرد، آن‌ها راهي پيدا خواهند کرد.گرچه رئيس جمهوري آمريکا در يکسال گذشته پيوسته بر طبل ايران هراسي کوبيده، «توتال» غول نفتي فرانسوي، اخيرا قراردادي به ارزش 5 ميليارد دلار با ايران امضا کرد. درست چند روز قبل از سخنراني اخير ترامپ هم ايتاليا يک خط اعتباري 6 ميليارد دلاري براي پروژه‌هاي توسعه در ايران اختصاص داد.يک مقام غربي مي‌گويد: در سکوت کامل خبري، توافق‌هايي در حال شکل گرفتن است که علني کردن آن‌ها فايده خاصي ندارد. بسياري از اين شرکت‌ها، يا منافعي در آمريکا دارند يا تعدادي از سرمايه‌گذارهاي آن‌ها آمريکايي است و نمي خواهند مورد توجه قرار گيرند.در فهم چرايي تداوم جذب سرمايه خارجي با وجود نقض عهد مکرر آمريکا در برجام، «فريد دهديلاني» مشاور امور بين‌المللي سازمان خصوصي سازي ايران به خبرگزاري فرانسه مي‌گويد: شکاف ايجاد شده بين آمريکا و اروپا در حال گسترش است. بيش از يک سال از تلاش‌هاي ترامپ براي تضعيف برجام مي‌گذرد و او اساسا موفق به چنين کاري نشده است .با اين حال عده ديگري از تحليلگران ديدگاه متفاوتي دارند. «نويد کلهر» تحليلگر امور اقتصادي با اشاره به برخي اعتراض‌هاي شکل گرفته در خصوص مسائل معيشتي در ايران معتقد است: ما به شرکاي تجاري بهتر و قابل اعتمادتر و دسترسي بيشتر به بازارهاي جهاني نياز داريم. از بين بردن بوروکراسي غيرضروري، تسهيل در سرمايه‌گذاري خارجي و مديريت صحيح منابع از جمله عناصري است که از ديد تحليلگران، مي‌تواند تضمين کننده موفقيت برجام حتي درصورت خروج آمريکا از آن باشد.
ش.د9605010