وزیران خارجه شورای همکاری خلیج فارس در جریان یکصد‌وشصت‌و‌یکمین جلسه خود ضمن پرداختن به تحولات یمن، سوریه، فلسطین، لبنان و سودان، بار دیگر ادعا‌های واهی و بی‌اساس خود را در مورد جزایر سه‌گانه ایرانی و میدان گازی آرش مطرح کردند، اما این ادعا درباره جزایر سه‌گانه ایرانی (تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی) موضوع جدیدی نیست و چندین بار در گذشته نیز مطرح شده است. این جزایر از دیرباز به عنوان بخشی از خاک ایران شناخته می‌شوند، اما برخی از کشور‌های عضو این شورا، به‌ویژه امارات متحده عربی، به‌طور مداوم ادعا‌هایی مبنی بر تعلق این جزایر به امارات را مطرح کرده‌اند.
این ادعا‌ها به‌صورت دوره‌ای در بیانیه‌های مشترک یا نشست‌های شورای همکاری خلیج فارس تکرار شده‌اند به عنوان نمونه می‌توان یادآور شد:
سال ۲۰۱۸: در یکی از بیانیه‌های پایانی اجلاس شورای همکاری، این ادعا‌ها مطرح شد و از ایران خواسته شد که به ادعای امارات درباره جزایر تنب و ابوموسی پاسخ دهد.
سال ۲۰۱۹: در اجلاس دیگری، این موضوع مجدداً برجسته شد و کشور‌های عضو شورای همکاری، مالکیت امارات بر این جزایر را تکرار کردند.
سال ۲۰۲۲: در بیانیه پایانی نشست شورای همکاری، ادعا‌هایی مشابه بیان شد و از ایران خواسته شد که این مسئله را از طریق مذاکره یا محاکم بین‌المللی حل‌وفصل کند.پ
مستندات تاریخی ایران برای مالکیت جزایر سه‌گانه
با این همه ایران به‌طور مستمر این ادعا‌ها را بی‌اساس و نادرست خوانده و تأکید کرده است که جزایر سه‌گانه بخشی جدایی‌ناپذیر از خاک ایران هستند و این موضوع غیرقابل‌مذاکره است. ایران همچنین به مستندات تاریخی استناد می‌کند که حاکمیت ایران بر این جزایر را همواره تأیید می‌کنند.
در ارتباط با جزایر سه‌گانه تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی، جمهوری اسلامی ایران بر اساس مستندات تاریخی و حقوقی متعددی حاکمیت خود بر این جزایر را اثبات کرده است. برخی از مهم‌ترین اسنادی که ایران به آنها استناد می‌کند عبارتند از:
اسناد تاریخی قدیمی: نقشه‌ها و متون تاریخی متعددی از دوران پیش از میلاد تا دوره‌های پس از اسلام وجود دارد که حاکمیت ایران بر این جزایر را تأیید می‌کنند. این اسناد توسط محققان و مورخان ایرانی و خارجی به‌دقت بررسی و ثبت شده‌اند. به‌طور مثال، نقشه‌هایی از دوران صفویه و قاجار موجود است که نام این جزایر را به عنوان بخشی از ایران ذکر کرده‌اند.
معاهدات بین‌المللی: در معاهدات و تفاهم‌نامه‌هایی که بین ایران و بریتانیا (به عنوان قدرت استعماری منطقه در قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰) منعقد شده‌اند، مالکیت ایران بر جزایر سه‌گانه تصریح شده است. به‌ویژه پس از خروج بریتانیا از خلیج فارس در دهه ۱۹۷۰، این موضوع به‌طور رسمی مورد تأیید قرار گرفت.
بازگشت جزایر به ایران (۱۹۷۱): در سال ۱۹۷۱، پیش از خروج رسمی بریتانیا از منطقه خلیج فارس، مذاکراتی بین ایران و بریتانیا انجام شد که در نهایت منجر به بازگشت رسمی جزایر به ایران شد. در این مذاکرات، توافقنامه‌هایی نیز منعقد شد که این انتقال حاکمیت را تأیید کرد.
مستندات سازمان ملل و مجامع بین‌المللی: ایران بار‌ها مسئله جزایر سه‌گانه را به مراجع بین‌المللی مانند سازمان ملل متحد ارجاع داده و حاکمیت خود را اثبات کرده است. این اسناد مورد بررسی قرار گرفته و کشور‌های مختلفی نیز در این زمینه از موضع ایران حمایت کرده‌اند.
استناد به کنوانسیون‌های بین‌المللی: ایران بر اساس اصول حقوق بین‌الملل، از جمله کنوانسیون‌های دریایی و منشور سازمان ملل متحد، به حاکمیت خود بر این جزایر تأکید دارد. بر اساس این اصول، مرز‌های سرزمینی و مالکیت جزایر به کشور‌هایی تعلق دارند که به‌طور مداوم و تاریخی بر آنها حاکمیت داشته‌اند.
بنابراین، اسناد و شواهد تاریخی، معاهدات بین‌المللی، و مستندات سازمان ملل متحد از جمله مهم‌ترین ابزار‌های ایران برای اثبات حاکمیت خود بر جزایر سه‌گانه هستند.
دلیل ادعای واهی شورای حکام در مورد جزایر سه‌گانه ایرانی
این در حالیست که طرح مجدد ادعا‌ها درباره جزایر سه‌گانه توسط شورای همکاری خلیج فارس (شورای حکام) با وجود مستندات تاریخی و حقوقی که به نفع ایران است، دلایل متعددی دارد که عمدتاً به مسائل سیاسی و ژئوپلیتیکی منطقه برمی‌گردد. برخی از این دلایل عبارتند از:
تلاش برای فشار سیاسی به ایران
کشور‌های عضو شورای همکاری خلیج فارس، به‌ویژه امارات متحده عربی، ممکن است با طرح مجدد این مسئله سعی کنند فشار سیاسی بر ایران وارد کنند. این کشور‌ها گاهی از این موضوع به‌عنوان ابزاری برای تأثیرگذاری بر مذاکرات و مناسبات منطقه‌ای و بین‌المللی استفاده می‌کنند. طرح این موضوع می‌تواند بخشی از راهبرد کلی فشار بر ایران در دیگر حوزه‌ها مانند برنامه هسته‌ای و نفوذ منطقه‌ای باشد.
تقویت همبستگی داخلی شورای همکاری خلیج فارس
طرح مجدد مسئله جزایر سه‌گانه می‌تواند به عنوان ابزاری برای تقویت همبستگی و اتحاد میان کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس استفاده شود. با توجه به تنش‌های داخلی و اختلافات میان برخی از اعضای این شورا، مسائلی مانند جزایر سه‌گانه بهانه‌ای برای تقویت موضع مشترک و ایجاد یک جبهه متحد در برابر ایران می‌شود.
تأثیر روابط بین‌المللی و قدرت‌های خارجی
قدرت‌های خارجی که در منطقه خلیج فارس منافع دارند (به‌ویژه کشور‌های غربی مانند ایالات متحده و بریتانیا) ممکن است از طرح مجدد این ادعا‌ها حمایت کنند تا نفوذ خود را در منطقه تقویت کنند و به ایران فشار وارد کنند. این کشور‌ها گاهی از این تنش‌ها برای حفظ حضور نظامی و اقتصادی خود در منطقه بهره می‌برند.
روابط منطقه‌ای و رقابت‌های ژئوپلیتیکی
رقابت‌های ژئوپلیتیکی میان ایران و کشور‌های عرب منطقه (به‌ویژه عربستان سعودی و امارات) می‌تواند یکی از عوامل اصلی باشد. ایران و این کشور‌ها بر سر مسائل مختلفی مانند نفوذ منطقه‌ای، رقابت بر سر منابع انرژی، و مسائل امنیتی خلیج فارس اختلاف دارند. طرح مجدد این ادعا‌ها ممکن است بخشی از این رقابت باشد و برای تضعیف نفوذ ایران در منطقه و تقویت نقش خودشان باشد.
افزایش حساسیت به منابع انرژی
مسئله منابع انرژی مانند میدان گازی آرش (الدُره) که در نزدیکی جزایر قرار دارد، یکی از عوامل دیگر است. دسترسی به منابع طبیعی خلیج فارس همواره موضوعی حساس بوده و اختلافات درباره این منابع می‌تواند باعث طرح مجدد ادعا‌ها شود. کشور‌های عضو شورای همکاری خلیج فارس ممکن است از این مسئله به‌عنوان ابزاری برای تقویت جایگاه خود در مذاکرات مربوط به انرژی استفاده کنند.
استفاده از فضای بین‌المللی
گاهی اوقات کشور‌های عربی خلیج فارس از فضای بین‌المللی و تحولات جهانی (مانند تغییرات در سیاست‌های قدرت‌های بزرگ یا بحران‌های منطقه‌ای) برای طرح مجدد این ادعا‌ها بهره‌برداری می‌کنند. با طرح این موضوعات در مجامع بین‌المللی، آنها تلاش می‌کنند توجه جهانی را به این مسئله جلب کنند و شاید حمایت‌های بین‌المللی را به‌دست آورند.
در نهایت می‌توان چنین گفت که این موضوع عمدتاً به مسائل سیاسی و ژئوپلیتیکی مرتبط است و به‌عنوان ابزاری برای فشار بر ایران در منطقه و تقویت مواضع سیاسی کشور‌های عضو شورای همکاری خلیج فارس به‌کار می‌رود.
دلایل حمایت روسیه از این ادعا
در این راستا باید به موضوع مهمی اشاره کرد و آن واکنش روسیه به مسئله جزایر سه‌گانه و حمایت از شورای همکاری خلیج فارس (یا برخی از اعضای آن) پیچیده و تحت تأثیر روابط ژئوپلیتیکی و منافع اقتصادی است. روسیه معمولاً رویکردی محتاطانه در قبال اختلافات منطقه‌ای در خلیج فارس اتخاذ می‌کند و سیاست آن در این زمینه متأثر از چند عامل کلیدی است:
منافع اقتصادی و انرژی
روسیه به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان نفت و گاز، روابط اقتصادی نزدیکی با کشور‌های عضو شورای همکاری خلیج فارس، به‌ویژه عربستان سعودی و امارات متحده عربی، دارد. همکاری این کشور‌ها در حوزه انرژی، از جمله در قالب اوپک‌پلاس برای روسیه بسیار مهم است. هر گونه اختلال در روابط با این کشور‌ها می‌تواند تأثیرات اقتصادی منفی بر این کشور داشته باشد. بنابراین، روسیه تمایل دارد روابط خوبی با این کشور‌ها حفظ کند و به همین دلیل ممکن است در برخی موارد از مواضع آنها حمایت کند.
تلاش برای حفظ توازن در روابط منطقه‌ای
روسیه در عین حال که روابط نزدیکی با ایران دارد، به‌دنبال حفظ توازن در سیاست خارجی خود در خاورمیانه و خلیج فارس است. این کشور سعی می‌کند به‌عنوان یک قدرت بی‌طرف عمل کند و از یک طرف به دنبال روابط اقتصادی و استراتژیک با کشور‌های عربی خلیج فارس است و از طرف دیگر نمی‌خواهد روابط خود با ایران را قربانی کند. به همین دلیل، روسیه در مسائل حساس مانند ادعای جزایر سه‌گانه معمولاً مواضع صریح و تند اتخاذ نمی‌کند و سعی دارد از ورود مستقیم به این اختلافات اجتناب کند.
نفوذ و رقابت با غرب
روسیه در تلاش است تا نفوذ خود را در خلیج فارس و خاورمیانه گسترش دهد و از این طریق با نفوذ غرب، به‌ویژه ایالات متحده، رقابت کند. روابط خوب با کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس می‌تواند به این هدف کمک کند. این کشور‌ها به‌عنوان شرکای کلیدی غرب در منطقه، نقش مهمی در معادلات بین‌المللی دارند و روسیه با تقویت روابط خود با آنها، به دنبال تضعیف نفوذ غرب و افزایش قدرت چانه‌زنی خود است.
همکاری نظامی و امنیتی
روسیه در سال‌های اخیر تلاش کرده است تا همکاری‌های نظامی و امنیتی خود را با کشور‌های خلیج فارس افزایش دهد. فروش تسلیحات و تکنولوژی‌های نظامی به کشور‌های عربی خلیج فارس، یکی از منابع مهم درآمدی برای روسیه است. بنابراین، حمایت از مواضع این کشور‌ها در برخی مسائل می‌تواند منافع اقتصادی و استراتژیک برای مسکو به همراه داشته باشد.
سیاست چندجانبه‌گرایی و عدم تقابل مستقیم با ایران
روسیه با توجه به سیاست چندجانبه‌گرایی خود در منطقه، تلاش می‌کند تا وارد تقابل مستقیم با ایران نشود. این کشور در برخی موارد از مواضع کشور‌های عربی حمایت می‌کند، اما معمولاً تلاش می‌کند که روابط خود با ایران را نیز حفظ کند و از به‌هم خوردن توازن میان این دو جبهه اجتناب کند. حمایت ضمنی از شورای همکاری خلیج فارس به‌معنای تقابل مستقیم با ایران نیست، بلکه بیشتر در جهت حفظ روابط با کشور‌های عربی و اجتناب از تنش‌های منطقه‌ای است؛ بنابراین حمایت روسیه از شورای همکاری خلیج فارس در موضوعات مختلف، از جمله موضوع جزایر سه‌گانه، به‌دلیل منافع اقتصادی، سیاسی و امنیتی است. این کشور تلاش می‌کند که روابط خود را با هر دو طرف (ایران و کشور‌های عربی) متعادل نگه دارد و از ورود به تقابل مستقیم اجتناب کند. حمایت از شورای همکاری بیشتر در زمینه‌های اقتصادی و سیاسی است و به‌صورت مستقیم علیه ایران موضع‌گیری نمی‌کند.
موضع ایران همواره چه بوده است؟
ایران در پاسخ به ادعا‌های شورای همکاری خلیج فارس در خصوص جزایر سه‌گانه (تنب بزرگ، تنب کوچک، و ابوموسی) همواره موضعی قاطع و ثابت داشته و این جزایر را بخش جدایی‌ناپذیر از خاک خود می‌داند. مواضع رسمی جمهوری اسلامی ایران بر چند اصل کلیدی استوار است:
مالکیت تاریخی و حقوقی جزایر
ایران با استناد به مستندات تاریخی و حقوقی ادعا می‌کند که جزایر سه‌گانه از زمان‌های گذشته بخشی از سرزمین ایران بوده و مالکیت آن بر این جزایر به‌صورت مستمر وجود داشته است. این جزایر از نظر تاریخی همواره بخشی از حاکمیت ایران بوده‌اند و هیچ‌گاه به امارات متحده عربی تعلق نداشته‌اند.
عدم مذاکره بر سر حاکمیت
موضع ایران این است که حاکمیت بر جزایر سه‌گانه امری غیرقابل‌مذاکره است و هیچ‌گونه مذاکره‌ای بر سر مالکیت این جزایر انجام نخواهد داد. مقامات ایرانی بار‌ها تأکید کرده‌اند که ادعا‌های امارات و شورای همکاری خلیج فارس بی‌اساس و غیرقانونی است و تهران به هیچ‌وجه آمادگی ندارد درباره تمامیت ارضی خود مذاکره کند.
احترام به حسن همجواری
در عین حال، ایران همیشه اعلام کرده که تمایل به حفظ روابط حسن همجواری با کشور‌های منطقه، از جمله امارات متحده عربی و اعضای شورای همکاری خلیج فارس، دارد. ایران بر لزوم حل‌وفصل اختلافات منطقه‌ای از طریق گفتگو و راه‌حل‌های مسالمت‌آمیز تأکید کرده و از کشور‌های همسایه خواسته است تا به اصول حسن همجواری و احترام به حاکمیت کشور‌ها پایبند باشند.
رزمایش‌های نظامی و تقویت دفاعی
ایران به‌طور مرتب در جزایر سه‌گانه و آب‌های اطراف آنها رزمایش‌های نظامی برگزار می‌کند و این اقدامات را بخشی از تقویت توان دفاعی خود می‌داند. تهران تأکید می‌کند که این رزمایش‌ها در چارچوب قوانین بین‌المللی و در سرزمین‌های خود برگزار می‌شود و هیچ‌گونه تهدیدی برای کشور‌های همسایه نیست. برگزاری این رزمایش‌ها همچنین پیامی به مخالفان حاکمیت ایران بر جزایر است که نشان دهد ایران از دفاع از این مناطق استراتژیک دریغ نخواهد کرد.
پاسخ به ادعا‌های امارات
ایران همواره ادعا‌های امارات متحده عربی و شورای همکاری خلیج فارس را به‌شدت رد کرده و آنها را به‌عنوان تلاش‌هایی برای دخالت در امور داخلی خود محکوم کرده است. از نظر ایران، این ادعا‌ها فاقد هرگونه پایه حقوقی و مستندات معتبر هستند و تهران بار‌ها از این کشور‌ها خواسته است تا از طرح مسائل بی‌اساس و تحریک‌آمیز خودداری کنند.
حمایت از همکاری‌های منطقه‌ای
با وجود اختلافات بر سر جزایر سه‌گانه، ایران همواره خواهان همکاری‌های منطقه‌ای و تقویت امنیت جمعی در خلیج فارس بوده است. تهران بار‌ها اعلام کرده که آماده است برای حفظ ثبات و امنیت منطقه‌ای با کشور‌های همسایه همکاری کند و تأکید کرده که تهدیدات خارجی و دخالت قدرت‌های خارجی نباید بر امنیت و منافع مشترک کشور‌های منطقه تأثیر بگذارد.
پاسخ به اتهامات در خصوص میدان گازی آرش
در موضوع میدان گازی آرش (که در عربی به نام الدره شناخته می‌شود)، ایران بار‌ها تأکید کرده که این میدان منابع مشترکی بین ایران و کشور‌های همسایه (عربستان و کویت) دارد و ایران حق بهره‌برداری از این منابع را براساس قوانین بین‌المللی دارد. هرگونه ادعای یک‌جانبه از سوی کویت و عربستان را ایران رد کرده و بر لزوم همکاری سه‌جانبه برای بهره‌برداری از این منابع تأکید کرده است.
نتیجه‌گیری
موضع ایران درباره جزایر سه‌گانه و میدان گازی آرش همواره با ثبات و قاطع بوده است. ایران این مناطق را جزء لاینفک خاک خود می‌داند و هیچ‌گونه مذاکره‌ای بر سر آنها را نمی‌پذیرد. در عین حال، ایران خواهان حفظ روابط حسن همجواری با کشور‌های منطقه و حل مسائل از طریق گفتگو‌های سازنده است. تأثیرات دیپلماتیک بیانیه شورای همکاری خلیج فارس بر روابط میان ایران و کشور‌های شورا، امنیت و ثبات منطقه‌ای، همکاری‌های بین‌المللی و پیام‌های درونی و خارجی، می‌تواند به پیچیدگی‌های بیشتری منجر شود. این تأثیرات نیازمند نظارت دقیق و تحلیل مستمر برای درک بهتر از دینامیک‌های منطقه‌ای و بین‌المللی و یافتن راه‌حل‌های ممکن برای کاهش تنش‌ها و ایجاد ثبات است.