حسن رشوند 
 سال 1403 که توسط رهبر فرزانه انقلاب به سال «جهش تولید با مشارکت مردمی» نامگذاری شد‌، امید بود بخش زیادی از خلأ تولید کشور با مشارکت مردم برطرف شود و در پایان سال‌، با ارائه آمار خیره‌کننده در تولیدی که مردم یک پای جدی آن بودند شرایط تولید کشور آنچنان رونق پیدا کند که امروز با کمترین تعطیلی کارخانه‌ها و مراکز تولیدی مواجه بوده و شاهد یک اقتصاد «مردم پایه» که تکانه‌های بازار نتواند آن را دچار تزلزل کند‌، باشیم. اما افسوس که نه‌تنها از جهشی در این زمینه برخوردار نبودیم‌، بلکه شاهد کم‌تحرکی در حوزه اقتصاد و تولید بودیم و بزرگ‌ترین دلیل این ضعف‌، به باور نداشتن یا حداقل‌، بی‌توجهی به نقشی بود که رهبر انقلاب برای مردم در حوزه تولید و شکوفایی اقتصاد کشور قائل بودند. نامگذاری امسال به «سرمایه‌گذاری برای تولید» را باید در ادامه شعار سال گذشته و همان نقشی دانست که رهبر حکیم انقلاب برای مردم در جهش تولید برای سال 1403 در نظر داشتند. چراکه در هر اقتصادی‌، مردم عنصر اصلی سرمایه‌گذاری در تولید برای رونق اقتصادی محسوب می‌شوند.رهبر حکیم انقلاب در رابطه با شعار امسال فرمودند: «در سال گذشته ما شعار «جهش تولید با مشارکت مردم» را مطرح کردیم که این برای کشور لازم بود، بلکه به یک معنا حیاتی بود. حوادث گوناگون سال ۱۴۰۳ مانع از آن شد که این شعار به تمام معنا تحقّق پیدا بکند. البتّه تلاش‌های خوبی انجام گرفت؛ هم دولت، هم مردم، بخش خصوصی، سرمایه‌گذاران، کارآفرینندگان، اینها توانستند کارهای خوبی را انجام بدهند لکن آنچه اتّفاق افتاد با آنچه مورد انتظار بود فاصله داشت... یکی از مسائل مهمّ اقتصاد در کشور سرمایه‌گذاری‌های تولیدی است. تولید آن وقتی جهش پیدا می‌کند که سرمایه‌گذاری انجام بگیرد. البتّه سرمایه‌گذاری عمدتاً از سوی مردم باید انجام بگیرد - و دولت شیوه‌های مختلفش را برنامه‌ریزی کند - لکن در آنجایی که مردم یا انگیزه‌ای ندارند یا توانایی سرمایه‌گذاری ندارند، دولت هم می‌تواند در این میدان وارد بشود؛ نه به عنوان رقابت با مردم، بلکه به عنوان جایگزین مردم؛.... بنابراین شعار امسال «سرمایه‌گذاری برای تولید» است که این ان‌شاءالله مایه‌ گشایشی برای معیشت مردم خواهد شد و برنامه‌ریزی دولت با مشارکت مردم، در کنار یکدیگر ان‌شاءالله مشکل را برطرف خواهد کرد.»
سؤال این است که صرف‌نظر از حوادث تلخ سال گذشته که شهادت رئیس‌جمهور خستگی‌ناپذیر و پرتلاشمان حضرت آیت‌الله رئیسی عزیز در همان ابتدای سال 1403 که موجب خلأ در بسیاری از برنامه‌ریزی‌ها و هماهنگی‌ها برای تحقق شعار «جهش تولید» شد و یا حوادث ناگوار دیگری همچون تحولات منطقه و شهادت فرماندهان ارشد سپاه و جبهه مقاومت در لبنان و سوریه‌، آیا عوامل دیگری وجود داشت که موجب عدم تحقق شعار «جهش تولید با مشارکت مردمی» شده باشد؟ اگر ریشه‌ای‌تر به موضوع نگریسته شود قطعا به عامل دیگری برمی‌خوریم که پیش‌تر رهبر حکیم انقلاب بارها به آن تاکید داشته و در تبیین شعار امسال نیز بار دیگر توجه همه را به آن جلب کردند و آن «حضور مردم برای حل مشکل تولید و سرمایه‌گذاری در حوزه اقتصاد» است.
1- آنچه امروز در حوزه اقتصاد شاهد آن هستیم محصول بی‌توجهی‌هایی است که چند دهه است نسبت به یک اصل مهم قانون اساسی یعنی اصل 44 صورت گرفته است. اصل 44 قانون اساسی نظام اقتصادی جمهوری اسلامی ایران را بر پایه سه بخش دولتی، تعاونی و خصوصی با برنامه‌ریزی منظم و صحیح استوار کرده است. هرچند در نسبت سهم هر کدام از این بخش‌ها در اصل 44‌، سهم دولتی بسیار پررنگ و سهم بخش تعاونی‌ها و خصوصی کمرنگ دیده شده بود اما بعد‌ها با تعیین سیاست‌های اصل 44 که توسط رهبر معظم انقلاب ابلاغ شد تا حدودی تلاش گردید این ضعف برطرف شده و به تعاونی‌ها و بخش خصوصی اهمیت بیشتری داده شود. یکی از مهم‌ترین موانع تحقق شعار سال ۱۴۰۳، تصدی‌گری دولت در بخش‌های اقتصادی و عدم واگذاری واقعی به بخش خصوصی است. با وجود تأکید اصل ۴۴ قانون اساسی بر خصوصی‌سازی، هنوز بخش زیادی از فعالیت‌های اقتصادی و صنایع کلیدی در اختیار دولت و نهادهای شبه‌دولتی قرار دارد که فضای رقابت را محدود و بهره‌وری اقتصادی را کاهش داده است. این امر بارها مورد انتقاد رهبر انقلاب قرار گرفته است. 
2- بدون شک تعاونی‌های مورد تاکید در اصل 44 قانون اساسی یکی از الگوهای مطلوب رشد تولید با مشارکت مردم هستند. چراکه با ایجاد هماهنگی در فرآیندهای تولید و توزیع، تعاونی‌ها می‌توانند به بهره‌وری بیشتر در استفاده از منابع و کاهش هزینه‌ها کمک کنند. رهبر معظم انقلاب معتقدند تعاونی‌ها پدیده‌ بسیار مطلوبی برای اقتصاد ایران هستند؛ سرمایه‌های خُرد را جمع می‌کنند، تک‌تکِ افراد را توانمند می‌کنند، اشتغال فراوان ایجاد می‌کنند و اگر بشود این تعاونی‌ها را شبکه‌سازی کرد و در یک شبکه‌ای جمع کرد، یک مجموعه‌های عظیمی به‌وجود می‌آید. آنچه امروز به عنوان حلقه مفقوده در بخش تعاونی دیده می‌شود ضعف در قدرت شبکه‌سازی آنها برای تولید بیشتر و هدفمند و سرمایه‌گذاری در این بخش به عنوان عنصر اصلی کمک‌کننده به اقتصاد کشور است. جالب این است که بدانیم ایران جزو 5 کشور نخست (ایران، آمریکا، کانادا، استرالیا و بریتانیا) در ایجاد تعاونی‌ها و استفاده آنها در اقتصاد کشور است. جمهوری اسلامی ایران با 198 هزار تعاونی مقام نخست و آمریکا با حدود 40 هزار تعاونی در مقام دوم قرار دارند ولی سهم بخش تعاونی در اشتغال کشور ما حدود 9 درصد است و این در حالی است که سهم اشتغال کل دنیا با تعاونی‌ها بیش از 10 درصد است. این ملاحظه را هم باید در نظر داشته باشیم که اقتصاد دنیا با بخش خصوصی اداره می‌شود و تعاونی‌ها در این کشورها که اقتصاد آزاد دارند‌،کمک‌کننده اقتصاد بخش خصوصی هستند.
3- بسیار دردآور است که بگوییم از این تعداد تعاونی ثبت شده در کشور ۴۳ درصد آنها غیر‌فعال و راکد هستند. این آمار حاکی از آن است که مزیت‌های اقتصادی و اجتماعی تعاونی‌ها به‌درستی شناخته نشده و روند توسعه‌ آنها با برخی چالش‌ها مواجه است. مشکلات و آسیب‌های بخش تعاونی اعم از مسائل حقوقی و قضائی، مسائل روابط انسانی، بودجه، کمرنگ شدن روح تعاون و حضور افراد غیر تعاونگر در لوای تعاونی، همگی برخاسته از دو محور کلی شامل مسائل قانونی و باورهای ذهنی نامولد درباره تعاونی‌ها است که تاکنون نتوانسته به اقتصاد کشور شتاب دهد. آنچه مسلم است این است که صِرف تغییر نام یک وزارتخانه به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی» نمی‌تواند دلیلی بر اهمیت دادن به بخش تعاونی‌ها به عنوان رکن شتاب‌دهنده اقتصاد و بخش تولیدی کشور باشد.
کما اینکه تاکنون چنین نبوده است.
4- به این اعتراف وزیر تعاون‌، کار و رفاه اجتماعی در خطبه‌های نماز جمعه توجه کنید. «احمد میدری» با بیان اینکه سهم تعاونی‌ها در اقتصاد باید ۲۵ درصد باشد، گفت: تعاونی‌ها اکنون فقط5 درصد در اقتصاد کشور سهم دارند. این یعنی تقریبا سرمایه‌گذاری در بخش تعاونی‌ها برای رونق اقتصادی و تولید کشور نزدیک به صفر است و اگر هم اتفاقی افتاده در همین یکی دو سال اخیر 1401 و 1402 که شهید رئیسی همه همت خود را به خرج داد تا کارخانه‌های تعطیل و نیمه‌تعطیل را به چرخه تولید کشور بازگرداند و نقش مردم در اقتصاد را پررنگ‌تر کند، بوده است. برخی آمارهای منتشر شده حکایت از واقعیت در این دو سال دارد. از ابتدای سال ۱۴۰۱ تا ۱۴۰۲، میزان صادرات بخش تعاون از مرز یک‌میلیارد و  ۷۰۰‌ میلیون دلار گذشته است. این میزان، رشد ۲۹ درصدی شرکت‌های تعاونی را نشان می‌دهد. بر اساس اعلام سامانه گمرک، میزان صادرات غیرنفتی تعاونی‌ها در سال ۱۴۰۱، رشدی بالغ بر ۲۰ درصد نسبت به سال ۱۴۰۰ بوده است. در دولت سیزدهم تقریباً معادل ۶ هزار و ۶۰۰ تعاونی تشکیل شد که با این حساب تا پایان سال 1402‌، ۱۰۴ هزار تعاونی در کشور فعال بودند. از همین‌رو، این تعاونی‌ها توانسته‌اند با سرمایه‌گذاری ۳۳۱ میلیارد تومانی برای بیشتر از ۲ میلیون نفر فرصت شغلی ایجاد کنند.
 5- با توجه به اینکه انواعی از سرمایه‌گذاری‌ها اعم از خصوصی، تعاونی و دولتی در ایران وجود دارد که در راستای رشد اقتصادی انجام می‌شود، یکی از مهم‌ترین دغدغه‌‌های کشورمان‌، بیکاری‌های آشکار و پنهان موجود در کشور است. از مهم‌ترین دلیل‌های این امر، رشد هندسی جمعیت و عدم‌ هماهنگی بخش مولد و اشتغال‌زا با نیاز‌های جامعه در پرورش نیروی ماهر است. انواع تعاونی‌ها از تولیدی تا خدماتی در این شرایط می‌توانند به اقتصاد کشور‌ها کمک بزرگی کنند. چراکه تعاونی‌ها با افزایش اشتغال، می‌توانند تولید و رشد اقتصادی را با کمک تسهیلات و جمع‌آوری سرمایه شتاب دهند و در این زمینه به جذب سرمایه‌های راکد و سرگردان برای استفاده از طرح‌های عمرانی و اقتصادی اقدام کنند و باعث ایجاد اشتغال در جامعه و بالا رفتن سطح تولید داخلی و افزایش درآمد ملی ‌شود. بنابراین‌، به عنوان یک راه‌حل مناسب برای برون‌رفت از مشکل سرمایه‌گذاری در بخش تولید که از نگرانی‌های جدی مقام معظم رهبری در اقتصاد کشور است و بیش از یک دهه است که شعار سال مستقیما به موضوع اقتصاد اختصاص یافته، سرمایه‌گذاری مردم در اقتصاد و تولیدکمک کند. 
 6- مسئولان کشور همان‌گونه که رهبر حکیم و فرزانه انقلاب بر این باورند که «حضور مردم در همه‌ مسائل، حل‌کننده مشکلات است و حضور مردم هیچ جایگزین دیگری ندارد»، به این باور برسند که مشکلات کشور با دست پرتوان مردم قابل حل است‌، یقینا مشکلات یکی پس از دیگری حل خواهد شد. تولید با سرمایه‌گذاری انجام می‌شود و سرمایه‌گذاری صورت نمی‌گیرد مگر با اطمینان‌بخشی حاکمیت به مردم در سرمایه‌گذاری‌هایی که انجام می‌شود. امروز کشور نه مشکل قوانین برای سرمایه‌گذاری دارد و نه کمبود سرمایه. اگر آمارهای منتشر شده در تعداد تعاونی‌های فعال در کشور را بپذیریم که در حال حاضر بیش از 104 هزار تعاونی در بخش‌های مختلف تولیدی و خدماتی فعال هستند و اراده‌ای برای شبکه‌سازی این تعاونی‌ها در برنامه‌ریزی‌های دولت در سال جدید وجود داشته باشد، حتما شعار سال یعنی «سرمایه‌گذاری برای تولید» و به تبع آن «جهش تولید» دست‌یافتنی خواهد بود. 

همزمانی لفاظی‌ها و تهدیدات مقامات رژیم صهیونیستی و امریکایی علیه جمهوری اسلامی ایران و برخی تحرکات و تقویت یگان‌های نظامی مستقر در منطقه یا نزدیک به منطقه و همچنین نشست‌های فرماندهان امریکایی با فرماندهان رژیم صهیونیستی و انجام تمرین‌های مشترک عملیاتی آنها که با اقدامات روانی سران کاخ سفید برای القای دوگانه مذاکره یا جنگ، همراه شده است، از سوی برخی ناظران و تحلیلگران سیاسی و نظامی به معنای فراهم شدن زمینه جنگ و اقدام نظامی علیه ایران به حساب می‌آید. 
گرچه در نقطه مقابل، اوضاع به هم ریخته داخلی در امریکا و اراضی اشغالی فلسطین، ورود ترامپ به چالش‌ها و تنش‌های چندجانبه در چندین جبهه مختلف اقتصادی، سیاسی و امنیتی و تقابل با دوستان، شرکا و متحدان قبلی که آنان را به رقبای جدید تبدیل و مستعد منازعه نیز ساخته و همچنین ناکام ماندن امریکا و رژیم صهیونیستی در برابر مقاومت کشور یمن، نیز حاکی از وجود ابهام نسبت به آمادگی آنان در ورود به جنگی گسترده علیه جمهوری اسلامی است که پیامدهایی، چون عدم کنترل ابعاد و محدوده جنگ احتمالی و آثار چندجانبه آن به ویژه بر قیمت انرژی و به خطر افتادن سرنوشت بسیاری از پایگاه‌های راهبردی امریکا در منطقه غرب آسیا و فراتر از آن، احتمال ورود امریکا به جنگ علیه ایران را با سؤالات و تردید‌های جدی مواجه می‌سازد. به‌ویژه اینکه در چنین شرایطی که اقدام جنگی امریکا علیه ایران می‌تواند زمینه‌ساز جنگ جهانی سوم شود، امکان تشکیل ائتلاف توسط امریکا با کشور‌های غربی هم، در سایه رقابت‌های اقتصادی و جنگ تعرفه‌ها قرار گرفته و به شدت سخت شده است و تشکیل ائتلاف و ورود به جنگ به صورت دسته‌جمعی یکی از الزامات راهبردی و دائمی جنگ برای کشور‌های غربی به حساب می‌آید. 
از این رو شاید اصلی‌ترین عامل شکل‌گیری حمله احتمالی علیه ایران، اصرار رژیم صهیونیستی باشد که با تصور جبران یا رفع بحران موجودیتی که پس از حمله حماس به اراضی اشغالی در اکتبر سال ۲۰۲۳ دامنگیر رژیم شده، چنین اقدامی را دنبال نماید. با توجه به همین احساس تهدید موجودیت از یکسو و تصور غلط ناشی از قرار داشتن ایران در موقعیت آسیب ضربه‌پذیری از سوی دیگر است که رژیم صهیونی را به توهم انتقامجویی علیه ایران و قدرت‌نمایی برای ترمیم بازدارندگی خود در برابر مقاومت اسلامی انداخته است. 
در همین حال روی کار آمدن ترامپ و نیاز او به توافقی با ایران برای مانور قدرت، و سابقه حمایت همه جانبه‌اش از رژیم صهیونیستی، این طمع را در سران رژیم برای کشاندن امریکا به جنگ علیه ایران تقویت کرده است. 
در مواجهه با چنین شرایطی، ایران اسلامی با وجود اینکه به دنبال اجتناب از جنگ و درگیری است ولی چاره‌ای جز آمادگی برای پاسخ به شرارت احتمالی نداشته و گرچه احتمال ورود امریکا به جنگ خیلی هم متصور نیست، اما با نگاه به رفتار غیرقابل پیش‌بینی ترامپ و همچنین رفتار هیستریک و عصبی رژیم صهیونیستی، خود را برای هرگونه درگیری احتمالی آماده نماید. 
برخورداری ایران اسلامی از ظرفیت‌ها، مقدورات و توانمندی‌های راهبردی هم در ایجاد بازدارندگی از جنگ و پاسخ به شرارت احتمالی دشمن در جنگی محدود و نقطه‌ای تا گسترده و طولانی و هم در حفظ دارایی‌های راهبردی کشور کارایی و اثربخشی بالایی دارد. 
این مجموعه ظرفیت‌ها وتوانمندی‌ها که حاصل تجربه هشت سال دفاع مقدس، رصد تغییرات و تحولات در تهدید‌های دشمن و برخی وقایع و رخداد‌های پندآموز مثل حمله امریکا به افغانستان و عراق، تجاوزات رژیم صهیونیستی علیه لبنان، سوریه و یمن است، در ابعاد سخت‌افزارانه و نرم‌افزارانه شرایط قابل قبولی را برای پدافند و آفند در برابر شرارت‌های دشمنان فراهم آورده که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از: 
۱- نیروی انسانی کارآزموده، جهادی و شهادت‌طلب و شجاع که علاوه بر آموزش‌های متداول در نیرو‌های مسلح، تجربه هشت سال دفاع مقدس، مقابله با تروریست‌های تکفیری و شناخت ضدانقلاب و برانداز داخلی را نیز در کارنامه درخشان خویش دارد و دارای عقبه مردمی و داخلی به عمق بسیج مردمی و حتی شهروندان غیرتمند عادی است که در طول تاریخ در برابر دشمن متجاوز بیرونی سدی آهنین و محکم را تشکیل داده و از کیان ملی خود دفاع کرده‌اند.
۲- توان طراحی عملیات و فرماندهی مستقل، بومی و ابتکاری متکی بر تجربه و تمرین میدانی و اعتماد به نفس متکی بر باور‌های دینی، انقلابی و میهنی که در شیوه و روش نیز می‌تواند به شکل ترکیبی عمل کرده و در شرایط جنگ نامتقارن دشمن را با شرایط ابهام و گیجی راهبردی مواجه و خالق معادلات و موازنه‌های جدید و شناخته نشده باشد.۳- برخورداری از طیفی از سلاح‌ها و جنگ‌افزار‌های راهبردی، به‌ویژه ذخایر سنگین و بالای موشک و پهپاد و آن هم در شهر‌های موشکی زیرزمینی، پراکنده و طیفی از شناور‌های آشکار و پنهان جنگی و سامانه‌های انبوه و متنوع پدافند ضدهوایی که در پیوند با اراده به کارگیری آن به صورت مستقل، امکان پاسخ به هر نوع تجاوز و شرارت را در هر شرایطی و موقعیت به نیرو‌های مسلح می‌دهد.
۴- برخورداری از عمق منطقه‌ای و داخلی با حمایت اضلاع مقاومت اسلامی در منطقه از ایران و حضور نیرو‌های بسیج مردمی در طول و عرض جغرافیایی کشور که هم فضای منطقه را می‌تواند برای دشمنان ناامن سازد و هم در داخل با هرگونه شرارت و ناامنی داخلی مقابله کند.
۵- قرار داشتن ولی‌فقیه در جایگاه فرماندهی کل قوا که نه تنها مشروعیت‌بخش هرگونه اقدام و عمل نظامی است، اجرای فرامین نظامی او با اشتیاق درونی نیرو‌های جهادی درهم آمیخته و تاب‌آوری و استقامت را با سرعت و چابکی برای پیشبرد فرامین به شوق ادای تکلیف و کسب پاداش رقم زده و زمینه نبرد‌های عاشورایی و حماسی را فراهم می‌آورد.
وجود این ظرفیت‌ها نه تنها امکان دفاع و پاسخ به شرارت در مرزها، بلکه کشاندن جنگ به فراتر از مرز‌ها و ایجاد هزینه‌های سنگین برای دشمن و هر کشوری که به او کمک کرده یا فضا داده باشد، فراهم کرده و احتمال تبدیل جنگ محدود و نقطه‌ای در نظر دشمن را به جنگی گسترده و پرشدت و خارج از قدرت و کنترل متصور می‌سازد. به عبارتی با برخورداری ایران اسلامی از این ظرفیت‌ها و توانمندی‌ها، شاید دشمن بتواند جنگی را با تصور دستیابی به هدف یا اهدافی مشخص شروع کند، اما مسلماً پایان دادن به آن و کنترل پیامد‌ها و ابعاد خسارت‌بار آن برای خود، منطقه و حتی جهان ناتوان خواهد بود و در این صورت علاوه بر اینکه پاسخ شرارت خود را از ایران خواهد گرفت باید پاسخگوی سطوح دیگری از کشور‌ها و قدرت‌هایی که متضرر این جنگ احتمالی خواهند بود نیز باشد.

احمد فاضل‌‎زاده

احمد نقیب‌زاده، استاد بازنشسته علوم سیاسی دانشگاه تهران، در گفت‌وگویی که اخیرا در رسانه‌ها منتشر شده، چشم‌اندازی عجیب برای جمهوری اسلامی ترسیم کرده و از احتمال حمله نظامی قریب‌الوقوع، «فروپاشی شبیه شوروی» و امثال آن سخن گفته است. او در اظهارنظری بر نقش روسیه در تحولات ایران و تعیین سرنوشت مناسبات با غرب تأکید کرده و مدعی شده کلیت تصمیم‌گیری جمهوری اسلامی، مرعوب یا وابسته نفوذ مسکو است(!) و نوعی تصلب فکری و کینه شخصی مانع از ایجاد اصلاحات ضروری یا مذاکرات سازنده با غرب شده است. این یادداشت در پی آن است گزاره‌های مطرح‌شده در آن مصاحبه را از جنبه‌های گوناگون نقد و ارزیابی کند تا نشان دهد بسیاری از نکاتی که وی مطرح کرده‌، نه‌تنها مستند و متقن نیست، بلکه حاصل پیش‌فرض‌های تأییدنشده و تحلیل یک‌جانبه‌ است که هم از جهت منطقی و هم از جهت انطباق با واقعیت‌های میدانی، پرت و مخدوش به نظر می‌رسد. 
* جمهوری اسلامی ایران تحت سلطه هیچ کشوری نیست
یکی از محورهای اصلی بحث نقیب‌زاده، این است که جمهوری اسلامی کاملا در چنبره روسیه قرار دارد، به ‌گونه‌ای که هیچ سیاست و تصمیم عمده‌ای در ایران بدون اجازه یا چراغ سبز مسکو شکل نمی‌گیرد و حتی روسیه در حذف افراد موثر یا چهره‌های متمایل به مذاکره با غرب، نقش فعال دارد. استنادهای او به ماجراهایی مانند انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی یا حذف برخی شخصیت‌های سیاسی پس از انقلاب، همه صرفا نوعی حدس و گمان است که نیازمند اسناد و مدارک روشنی برای اثبات است. وانگهی اگر چنین نفوذ تمام‌عیاری وجود داشت، چگونه ایران توانست در طول دهه‌های گذشته، بارها در مذاکرات پیچیده و سخت بین‌المللی، تصمیم‌ها و ابتکار عمل‌هایی بر خلاف خواسته‌های قدرت‌های شرق و غرب بگیرد؟ از جمله نمونه‌های نقض این ادعا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
توافق برجام: جمهوری اسلامی ایران سال ۱۳۹۴ طی مذاکراتی با چند کشور مهم جهانی (از جمله روسیه) درباره برجام توافق کرد. این توافق فارغ از ضعف‌ها و قدرت‌هایش، محصول گفت‌وگویی چندجانبه بود که نشان می‌داد تهران نه مقلد محض مسکو است و نه بی‌اعتنا به ملاحظات خود. اگر تهران کاملا تابع روسیه بود، باید نقاط کلیدی برجام، همگی در راستای منافع مسکو پیش می‌رفت که چنین نبود.
تعامل با چین و سایر کشورها: روابط راهبردی ایران با چین در حالی شکل گرفت که این تعامل، الزاما بر وفق مراد روسیه نبود و گاه اتفاقا به رقابتی پنهان میان چین و روسیه در حوزه انرژی و پروژه‌های زیرساختی ایران انجامید. اگر ادعای نقیب‌زاده صحیح بود، روسیه مانعی جدی بر سر چنین قراردادهایی می‌شد تا جای پای رقیب خود را در ایران تضعیف کند اما تهران مسیرهای متعدد همکاری با چین و کشورهای دیگر را گسترش داد.
دفاع مقدس و رفتار شوروی: در دوره جنگ تحمیلی، اتحاد جماهیر شوروی، بر خلاف تصویر آرمانی که برخی می‌کوشند از نفوذ شوروی در ایران ارائه دهند، نه‌تنها هیچ حمایتی از ایران نکرد، بلکه بارها با حمایت‌های نظامی از رژیم بعث عراق، کفه جنگ را به ضرر جمهوری اسلامی سنگین‌ کرد. اگر از همان ابتدا روسیه می‌توانست دستورالعمل به جمهوری اسلامی بدهد، چرا در طول جنگ، تهران در نهایت به سمت ساختار بومی دفاعی، دستاوردهای داخلی و اتکا به نیروهای خودی رفت؟ همین داده‌ها آشکار می‌کند رویکرد مستقل جمهوری اسلامی در سیاست خارجی، همواره اصلی بنیادی بوده و اتهام «دنباله‌روی از روسیه» را باطل می‌کند. پس این دعوی که «روسیه می‌تواند هرگاه بخواهد حتی بخشی از نیروهای نظامی را به خیابان‌ها بکشاند» نه تنها شواهد تاریخی را نادیده می‌گیرد، بلکه از حیث منطقی در تضاد با عملکرد چند دهه اخیر جمهوری اسلامی است که مسیرهای متنوعی از همکاری و تقابل با شرق و غرب را بسته به منافع ملی خود پیموده است.
* ساده‌سازی و ساده‌انگاری؛ مصیبت امروز نخبگان 
نقیب‌زاده با اشاره به آنچه «ضعف در پایگاه‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی» می‌خواند، از قطعی بودن حمله آمریکا یا اسرائیل سخن می‌گوید و ادعا دارد حکومت ایران «ترجیح می‌دهد در جنگ شکست بخورد تا اینکه پای میز مذاکره بنشیند». این تصویرسازی، چند نقد جدی را برمی‌انگیزد؛ کمتر سالی در ۴ دهه گذشته بوده که دشمنان خارجی یا برخی رسانه‌های بین‌المللی مدعی حمله قریب‌الوقوع به ایران نباشند. ده‌ها بار سناریوهای مختلف مطرح شده ولی آنچه در عمل مشاهده شد، نوعی بازدارندگی موثر و توازن قوا بوده که موجب شده آمریکا و متحدانش، از جمله اسرائیل به هر قیمتی وارد نبرد مستقیم با ایران نشوند، چرا که منافع‌شان اینگونه اقتضا نمی‌کند و ساختار قدرت منطقه‌ای هم پیچیده‌تر از آن است که نقیب‌زاده با زدن برچسب «توهم قدرت در ایران» آن را تمام‌شده بداند. در بیانات مسؤولان جمهوری اسلامی، تأکید بر آن است که ایران آغازگر جنگ نخواهد بود و ترجیح اصلی، صیانت از مرزهای خود و بازدارندگی هوشمند است اما در عین حال هشدار داده‌اند در برابر هرگونه تعرض یا تهدید حیاتی، با قدرت واکنش نشان خواهند داد. اصرار بر اینکه حاکمیت «دوست دارد جنگی رخ دهد تا مثلا شکست بخورد اما پای میز مذاکره نرود» نوعی تقلیل تحلیل سیاسی به آرزو یا حدس‌ و گمان است. در معادلات پرهزینه جنگ، هر نظام سیاسی عاقلی، از جمله جمهوری اسلامی تلاش دارد ضمن افزایش قدرت دفاعی، پیش از ورود به هر جنگی، منافع و هزینه‌ها را سبک‌سنگین کند. نقیب‌زاده به زعم خود از «ضربات بی‌سابقه به گروه‌های نیابتی ایران» سخن می‌گوید اما باید به شواهد میدانی نیز توجه کرد، نه فقط القائات رسانه‌های معاند. اگرچه طیف وسیعی از تحولات در منطقه (مثلا در سوریه، لبنان یا عراق) پیچیدگی‌ها و فراز و نشیب‌های خاص خود را دارد اما تاکنون، ساختار کلان این همپیمانی‌ها به شکلی نهادینه باقی مانده و همچنان بخشی از بازدارندگی منطقه‌ای جمهوری اسلامی را تأمین می‌کند. نقیب‌زاده اشاره کرده آمریکا یا اسرائیل می‌توانند با یکی دو بمباران مراکز نفتی یا ترور چهره‌های برجسته، «سر مار را در تهران بزنند». این ساده‌انگاری در تحلیل قدرت نظامی و امنیتی جمهوری اسلامی، همه ابعاد ماجرا را نادیده می‌گیرد. حمله مستقیم می‌تواند تبعات گسترده‌ داشته و فضای انتقام جدی‌ای را در منطقه به راه اندازد؛ چیزی که حتی محاسبات واقعی بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای را دچار تزلزل می‌کند. اگر اینقدر ساده بود، چرا تاکنون محقق نشده و همواره با تهدید به حمله‌های محدود، بدون اقدام عملی وسیع روبه‌رو بوده‌ایم؟ پیچیدگی‌های ژئوپلیتیک خاورمیانه و قدرت بازدارندگی ایران، مانع از تحقق این سناریوهای ساده‌انگارانه است.
* جمهوری اسلامی، شوروی نیست!
نقیب‌زاده اصرار دارد که «فروپاشی جمهوری اسلامی به شکل شوروی قطعی است» و تنها مانع موجود، حضور یک «آیت‌الله گورباچف» بوده که روسیه مانع ظهورش می‌شود. این قیاس را از ۲ منظر می‌توان نقد کرد.
تفاوت ساختار ایدئولوژیک و اجتماعی: شوروی نظامی کمونیستی داشت که در آن، حزب کمونیست تقریبا تمام ارکان سیاسی، اقتصادی و فرهنگی را یکدست در اختیار داشت و تضادهای داخلی‌اش عمیق و تاریخی بود اما جمهوری اسلامی ساختاری دارد که جریان‌های متنوع سیاسی در آن فعالند، نهادهای انتخابی و انتصابی هرکدام میدان و اقتدار مشخص خود را دارند و جامعه مدنی، رسانه‌ها و فضای عمومی هرگز شبیه ‌نظام تک‌حزبی شوروی نبوده است. تنوع نهادها و کنشگران سبب می‌شود هرگونه تحول یا تغییر مسیر، پیچیده و متأثر از درهم‌تنیدگی منافع بازیگران متعدد باشد.
سیر تحول شوروی در بستر جنگ سرد: فروپاشی شوروی نتیجه ترکیبی از عوامل بود؛ رقابت تسلیحاتی سنگین با غرب، بحران اقتصادی و ناکارآمدی مزمن، درگیری‌های قومی در جمهوری‌های مختلف و ظهور رهبرانی که عملا اصلاحات ساختاری را به گونه‌ای پیش بردند که انسجام و اتحاد را از هم گسست. این مجموعه شرایط خاص، در ایران امروز قابل مشاهده نیست. با وجود مشکلات اقتصادی و تحریم‌های شدید، ایران بنیه اجتماعی و تاریخی عمیقی دارد که در مقاطع بحرانی - نظیر جنگ تحمیلی یا تحریم‌های حداکثری‌- توانسته با سازوکارهای داخلی بر فشار خارجی غلبه یا دست‌کم آن را مهار کند. بر این اساس، گفتن اینکه ساختار جمهوری اسلامی مانند شوروی سقوط خواهد کرد یا ظهور «گورباچف ایرانی» در گرو رفع نفوذ روسیه است، بیشتر شبیه شعار یا مثال استعاری است تا یک تحلیل مبتنی بر تطبیق واقعیات.
* تحلیل‌های غیردانشگاهی یک استاد دانشگاه!
آقای نقیب‌زاده به ‌گونه‌ای سخن می‌گوید که گویا یک نفر در ایران یعنی شخص رهبر معظم انقلاب مانع اصلی مذاکره است و همه ارکان سیاسی دیگر، مشتاقانه در پی رابطه بدون قید و شرط با آمریکا هستند. این ادعا هم از چند جهت مخدوش است: اول اینکه سیاست خارجی ایران زیر نظر نهادهای گوناگون و با هماهنگی شورای عالی امنیت ملی و تأیید رهبر انقلاب اسلامی شکل می‌گیرد. اینکه ایران بارها پای میز مذاکره رفته، از جمله در مذاکرات برجام  و حتی در برهه‌هایی پیام تبریک رؤسای جمهور آمریکا را پاسخ داده است، نشان می‌دهد شخص رهبر معظم انقلاب یا دیگران در کشور، بسته به شرایط زمانی و منافع ملی، از امکان گفت‌وگو کوتاه نیامده‌اند. همان سند برجام با همه فراز و نشیب‌هایی که داشت، نشان داد چطور عالی‌ترین مقام جمهوری اسلامی هم در صورت رعایت خطوط قرمز ملی و تأمین منافع اساسی، مذاکره را نفی مطلق نمی‌کند.
دوم، خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌های سخت‌تر، آن هم زمانی که ایران به تعهدات خود عمل کرده بود، دست حاکمیت ایران را در مذاکره مجدد بسته‌تر کرد، زیرا افکار عمومی داخلی، بدرستی معترض بود که «در مذاکره چه داده و چه گرفته‌ایم؟» از این رو، گره در مذاکره کنونی با آمریکا، نتیجه بی‌اعتمادی فزاینده‌ای است که ناشی از بدعهدی آمریکا و نادیده‌انگاری حقوق ایران توسط قدرت‌های غربی است.
سوم، در کشور، مجموعه بزرگی از تصمیم‌سازان، نخبگان، دستگاه‌های امنیتی و سیاسی و افکار عمومی وجود دارند که هر کدام ملاحظات خود را در زمینه مذاکره با آمریکا دارند. نمی‌توان با یک تفسیر شخصی همه پیچیدگی‌های ناشی از تاریخ روابط ایران و آمریکا، تحریم‌های گسترده، تجربه کودتای ۲۸ مرداد و مانند آن را ندیده گرفت و گفت چون «یک نفر نمی‌خواهد»، پس مذاکره تعطیل است. این نگاهی ساده‌شده به صحنه سیاست است که عمق اختلافات و ریشه‌های تاریخی تقابل تهران و واشنگتن را نادیده می‌انگارد.
اظهارات نقیب‌زاده، به قدری عجیب است که می‌توان گفت احتمالا ریشه در دغدغه‌ها یا ناراحتی‌های شخصی او دارد. تحلیل این استاد دانشگاه، بیشتر به پیشگویی‌های کلی و تعمیم‌یافته شبیه است تا یک واکاوی موثق با اسناد تاریخی و داده‌های موثق میدانی. سیاست خارجی ایران مبتنی بر «استقلال» و شعار بنیادین «نه شرقی، نه غربی» شکل گرفت و اگرچه در گذر زمان با پیچیدگی‌های زیادی روبه‌رو شد اما ظرفیت‌ها و دستاوردهای قابل قبولی در حوزه دیپلماسی، توسعه صنایع دفاعی و نفوذ منطقه‌ای پیدا کرد. این دستاوردها نشان می‌دهد نه رابطه با روسیه یا چین مانع تعامل با غرب بوده و نه اساسا تقابل با آمریکا صرفا بر مبنای سلایق شخصی است، بلکه انبوهی از محاسبات ملی، امنیتی، تاریخی و دیپلماتیک در این تصمیمات نقش دارد و مسیر تحولات آینده نیز امری تک‌بعدی نخواهد بود که بسادگی در قالب گزاره‌های سطحی چون «حمله حتمی» یا «فروپاشی قطعی» قرار گیرد.