«اتحاد ملی» در دوران دفاع مقدس یکی از عوامل کلیدی مقاومت و پیروزی ملت ایران بود؛ نقطه‌ای که نشان داد هنگامی که مردم در کنار رهبری شایسته و نیرو‌های مسلح قرار می‌گیرند، هیچ تهدیدی نمی‌تواند اراده جمعی و امنیت کشور را تضعیف کند. تجربه دفاع مقدس، فراتر از جبهه‌های نبرد، الگویی است برای همبستگی اجتماعی و اعتماد متقابل میان ملت و حاکمیت که امروز نیز ارزش و کارکرد خود را حفظ کرده است.
در این مصاحبه، «دکتر عباس سلیمی‌نمین» کارشناس سیاسی و تاریخ، نقش اتحاد ملی در دفاع مقدس و استمرار آن در شرایط امروز ایران را بررسی می‌کند. او نشان می‌دهد که چگونه اعتماد مردم به رهبری، ایثار و متانت اجتماعی، ستون اصلی قدرت ملی ایران را تشکیل می‌دهد و می‌تواند چراغ راهی برای مواجهه با تهدید‌های داخلی و خارجی در دوران کنونی باشد. در ادامه مشروح این گفتوگو را می‌خوانید.
چرا اتحاد ملی در دفاع مقدس تا این اندازه تعیین‌کننده بود؟
اتحاد ملی در دفاع مقدس به این دلیل شکل گرفت که مردم اهداف دشمن را از زبان خودش شنیدند. صدام وقتی قرارداد الجزایر را پاره کرد، موضوع تجزیه خوزستان و جزایر سه‌گانه را مطرح کرد. این مسئله برای ملت ایران بسیار سنگین و تحقیرآمیز بود؛ اینکه متجاوزی با تحریک آمریکا خواهان تجزیه ایران شود.
مردم با تمام وجود به میدان آمدند. همه اقشار جامعه به یک اندازه پای کار نبودند؛ برخی برای فرار از سربازی یا حفظ رفاه، از کشور خارج شدند یا از حضور در جبهه سر باز زدند؛ اما بخش بزرگی از جامعه که غیرت ملی داشت، جنگ را هم از نظر مادی و هم از نظر انسانی اداره کرد. نیرو‌های مسلح به تنهایی نمی‌توانستند در برابر ارتشی بایستند که از آمریکا و اروپا اطلاعات می‌گرفت، تسلیحات پیشرفته از فرانسه دریافت می‌کرد و حمایت مالی کشور‌های عربی را داشت.
در این شرایط، هر فردی نقش خود را ایفا کرد: روستایی که نان می‌پخت، جوانی که سلاح برمی‌داشت، خانواده‌ای که فرزندان خود را فدای کشور می‌کرد و مردمی که منابع مالی، مواد اولیه و امکانات خود را در اختیار جنگ می‌گذاشتند. این وحدت و ایثار، شامل همه اقشار جامعه شد و نشان داد ملت ایران می‌تواند در شرایط بحرانی کنار هم قرار گیرد و جنگ را مدیریت کند. این سرمایه اجتماعی، درسی شد برای بدخواهان ایران و برای سال‌ها امنیت کشور را تضمین کرد.
آیا متجاوز تنها عامل شکل‌گیری اتحاد ملی بود؟
تجربه تاریخی نشان می‌دهد وقتی دشمن به صراحت اعلام می‌کند برای تجزیه ایران آمده، واکنش ملت طبیعی است. گذشته ایران، از دوران قاجار تا پهلوی، تجربه تلخ از دست دادن بخشی از خاک کشور داشت؛ اما این بار مردم اعتماد داشتند؛ اعتماد به رهبری امام خمینی (ره) و نیرو‌های مسلح.
اعتماد مردم به فرماندهی امام، که فرمانده کل قوا بود، سرمایه‌ای بزرگ بود. در شهریور ۱۳۲۰، وقتی دشمن به ایران حمله کرد، مردم و حتی نیرو‌های مسلح هیچ مقاومتی نکردند، چون اعتماد به فرماندهان وجود نداشت. اما در دفاع مقدس شرایط متفاوت بود؛ مردم می‌دانستند امام (ره) صلاحیت پیش‌قراولی دارند و با همه توان به صحنه آمدند.
این اعتماد سبب شد تا مردم با اطمینان کامل در کنار نیرو‌های مسلح بایستند، امکانات خود را به میدان بیاورند و حتی با وجود خطرات مستقیم، از کشور دفاع کنند. بدون این اعتماد و رهبری، چنین اتحاد ملی و موفقیتی امکان‌پذیر نبود.
مردم در شکل‌گیری اتحاد ملی چه نقشی داشتند؟
مردم با متانت و ایثار خود، هم در جبهه و هم در پشت جبهه مشارکت کردند. هر فردی هر توان و امکانی داشت، به میدان آورد؛ یکی نان می‌پخت، دیگری منابع مالی یا امکانات خود را در اختیار جنگ می‌گذاشت و برخی هم فرزندان خود را فدای کشور می‌کرد.
این حضور گسترده و متنوع شامل همه اقشار جامعه بود؛ از کشاورز و کارگر گرفته تا استاد دانشگاه و پزشک. حتی کسانی که مستقیم در جبهه نبودند، با تأمین مایحتاج رزمندگان، مدیریت بحران‌های شهری و کمک به آسیب‌دیدگان نقش داشتند. این اتحاد نشان داد که ملت ایران می‌تواند در وضعیت بحرانی کنار هم قرار گیرد و جنگ را مدیریت کند و این حضور همیشگی و مستمر مردم باعث شد که فشار‌های دشمن بی‌اثر شود.
تجربه تاریخی اتحاد ملی چه درس‌هایی برای شرایط امروز دارد؟
اعتماد مردم به رهبری و نیرو‌های مسلح، سرمایه‌ای بزرگ است که هنوز در وضعیت کنونی کارکرد دارد. امروز، ملت ایران بدون ترس و اضطراب به میدان آمده، نظم جامعه را حفظ می‌کند، به آسیب‌دیدگان کمک می‌رساند و مانع ایجاد تشویش و آشوب می‌شود.
مردم با متانت و هوشمندی حتی در مواقع بحران، مانند تحریم‌ها یا تهدید‌های اقتصادی، نشان داده‌اند که می‌توانند از سیاست‌های دشمن تأثیر نپذیرند. آنها با رفتار مسئولانه خود اجازه نمی‌دهند تهدید‌های دشمن به تضعیف اعتماد عمومی بینجامد. این سرمایه اجتماعی به حاکمیت کشور قدرت می‌دهد تا بدون ایجاد هرج‌ومرج، تصمیمات مهم را اتخاذ کند و در برابر فشار‌های داخلی و خارجی مقاومت داشته باشد.
آیا می‌توان گفت اتحاد ملی همچنان یکی از مهم‌ترین ابزار‌های قدرت ایران است؟
قطعاً. اتحاد ملی، با گذشت بیش از چهار دهه، هنوز ابزار اصلی قدرت ایران است. ملت با ایثار و متانت خود، پایه‌های قدرت کشور را حفظ کرده و حتی جریان‌های سیاسی، چه در مجلس و چه خارج از آن، نمی‌توانند بدون کنترل نظام اقدام کنند.
متأسفانه گاهی برخی نمایندگان یا گروه‌ها با سخنان ناپخته یا فرصت‌طلبانه تلاش می‌کنند مردم را عصبی کنند و وحدت ملی را تحت تأثیر قرار دهند، اما مردم با هوشمندی و رعایت مصالح ملی، این تهدید‌ها را مدیریت می‌کنند. حضور هوشیار و مسئولانه مردم در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، و مشارکت فعال در حل مشکلات کشور، تضمین‌کننده استمرار این اتحاد ملی است.