کوله پشتی انتظارات بر شانه های امدادگران

بصیرت:این مردان، مردان روزهای بحران و حادثه هستند. تصورش را بکنید که هر بار پیامکی به گوشی تان ارسال می شود، با گفتن یا زهرا(س) شروع به خواندن کنید!
22فروردین 89، فاریاب ساعت 18 و 9دقیقه و 14ثانیه، سه و هشت دهم ریشتر. 23 فروردین 89، کاشمر ساعت 16و 26 دقیقه و 32ثانیه، چهار و سه دهم ریشتر.
به فاصله 5دقیقه از وقوع زلزله های بیش از 3ریشتر در هر نقطه از کشور خبر وقوع آن از طریق سازمان ژئوفیزیک به گوشی های رئیس سازمان امداد و نجات کشور و همه معاونینش ارسال می شود.
برخلاف یک ذهنیت خاکستری نسبت به کمیت و کیفیت امداد و نجات در بین مردم همچنان به قوت خود باقی است، اما این مردان سربازان تلاشگر و صبوری هستند که از چالش هایی چون انتظارات، توقعات و کمی امکانات هر روز عبور می کنند تا جان هموطنی را در میان امواج سیل، زبانه های آتش، در جنگل، دریا و صحرا و نیز از زیرآوار نجات دهند. آیا این ها مردان شجاع و بی ادعا و جهادگرانی عاشق نیستند؟
برخلاف نظر عمومی که می پندارند عملکرد سازمان امداد و نجات تنها معطوف به امدادرسانی در حوادث بزرگ طبیعی است، این سازمان در سال گذشته توانست با اجرای طرح های نوروزی، تابستانی و نیز اسکان اضطراری 180هزار نفر سیل زده، کارنامه پرباری را برجا بگذارد. تقدیم دو شهید امدادگر به مردم ایران اسلامی در طرح نوروزی سال88 گواه این ادعا است که مردان امداد و نجات تا سرحد جان در سنگر امدادرسانی استقامت می ورزند. این دو امدادگر بعد از اتمام موفقیت آمیز امداد جاده ای براساس بی احتیاطی یک راننده کامیون به شهادت رسیدند. به قول بهداد رئیس روابط عمومی سازمان لحظه ای نیست که فکرمان درگیر مسئله امدادرسانی و پشتیبانی امکانات رفاهی نباشد. وی با خنده می گوید: «همین دیروز بعدازظهر پیامکی از زلزله فاریاب کرمان به گوشی ام ارسال شد. بنده در حال استراحت بودم که ناگهان همسرم از آشپزخانه درجه زلزله را بدلیل جابجا شدن اعداد در پیامک 3/8 ریشتر خواند. خدا می داند با آنچنان حالتی از خواب پریدم که گویی چنین حادثه تلخی برای خانواده خودم اتفاق افتاده است. بعداً که متوجه درجه خفیف زلزله 8/3 ریشتر شدم، آب سردی برآتش وجودم ریخته شد. زندگی ما امدادگران حقیقتا برای خودمان نیست، با این حال لبخند رضایت مردم لذت بخش ترین هدیه ای است که از طرف خداوند دریافت می کنیم.»
امکانات محدود، مأموریت های بی شمار
با توجه به تقسیمات سازمان امداد و نجات 30استان کشور به نه قطب تقسیم بندی شده است، این قطب ها عبارتند از: تهران، اصفهان، مازندران، فارس، تبریز، خوزستان، کرمان، کرمانشاه و خراسان رضوی.
در این نه استان با همکاری استانداری ها زمین هایی برای ساخت پایگاه هوایی امداد و نجات خریداری و بسیاری از آنها راه اندازی شده اند و برخی نیز تا پایان امسال راه اندازی خواهند شد، به جز استان اصفهان که از پایگاه هوایی همدان بهره می برد. در هر پایگاه یک فروند بالگرد مجهز آشیانه دارد. بنابراین در شرایط فعلی 13 بالگرد امداد و نجات در کل کشور فعال هستند. تعدادی از این بالگردها در فرودگاه استان ها مستقرند که به محض ساخته شدن پایگاه ویژه امداد و نجات، به آشیانه اصلی انتقال داده می شوند، تهران دارای دوبالگرد ویژه امداد و نجات است.
کاپیتان حسن سهیلی قهرودی مسئول یگان هوایی سازمان امداد و نجات کشور توضیح می دهد: «ما به گونه ای برنامه ریزی کرده ایم که انتظار داریم درپی این نه استان، شش استان دیگر از جمله یزد، گلستان، بوشهر و غیره نیز به بالگردهای امداد و نجات مجهز شوند. این روند تا جایی ادامه پیدا می کند که هر استان حداقل یک بالگرد امداد و نجات داشته باشد.»
علی رغم این که مأموریت اصلی امداد هوایی برای حوادث بزرگ غیرمترقبه تعریف شده است، اما بالگردهای امداد و نجات در شرایط فعلی برای عملیات در حوادث محلی، کوهستان و گاها حوادث جاده ای نیز با همکاری بالگردهای اورژانس کشور فعالیت دارند. کاپیتان سهیلی با اشاره به این که سرفصل عملیات ها اجرای طرح نوروزی در سراسر کشور بود، می گوید: «در طرح نوروزی 89 بیست و پنج استان را پوشش هوایی دادیم. جمعا 262 ساعت و 20دقیقه پرواز صورت گرفت. 314 سورتی پرواز- هر بار نشستن و برخاستن بالگرد یک سورتی پرواز به حساب می آید- 1281 امدادگر انتقال و 850 کیلوبار جابه جا شد. تنها در بحث امداد هوایی توانستیم 4نفر تصادفی شدید در تبریز و 6نفر در همدان را به زندگی بازگردانیم.»
اما سؤال اصلی اینجاست که بالگردهای امداد و نجات تحت چه شرایطی پرواز می کنند؟ این کارشناس امداد هوایی توضیح می دهد: «معمولا امداد هوایی زمانی وارد عملیات می شود که از طریق آمبولانس های زمینی بدلیل ترافیک شدید جاده امکان امدادرسانی به موقع وجود نداشته باشد و یا در کوهستان به جهت صعب العبور بودن، نیروهای زمینی نتوانند خود را به موقع به محل حادثه برسانند. خلبان های ما که 95 نفر خلبان
آموزش دیده فنی هستند، در برخی از عملیات ها تا آخرین قطره بنزین باک اضافی پرواز داشته اند. پنج ساعت مداوم پرواز اگرچه فشار بالایی را به خلبان و پرسنل بالگرد اعمال می کند، اما با همین شیوه توانستیم تعداد زیادی از سیل زدگان را در بهار 88 نجات دهیم.»
خیلی از مردم به دلیل عدم آگاهی نه تنها فعالیت های سازمان امداد و نجات را نمی شناسند، بلکه تصورشان این است که در شرایطی مثل حوادث کوهستانی باید خود را حذف شده و بی پناه فرض کنند.
کاپیتان می گوید: «در آخرین مورد حادثه کوهستانی، یک پیرمرد که در کوهستان دماوند با نقص اتومبیل روبرو شده و در دل شب اتومبیل را رها کرده و با حرکت به سمت نقطه ای نامعلوم در کوهستان گم شده بود، توسط بالگرد امداد و نجات ردیابی شد. اما متأسفانه جسد بی جان وی را انتقال دادیم. شاید اگر این هموطن در لحظه گرفتاری خونسردانه و با تأمل در کنار اتومبیل منتظر می ماند، الان زنده بود.»
یگان هوایی امداد، پرهزینه اما خدمت رسان
به همراه کاپیتان به سمت آشیانه دو بالگرد امداد شهر تهران حرکت می کنیم. در فضای داخلی بالگرد یک مخزن زردرنگ دیده می شود که باک بنزین اضافه است. داخل بالگرد به اندازه دوازده برانکارد افقی که پهلو به پهلو هم قرار بگیرند جا دارد. یگان هوایی سازمان امداد و نجات پرخرج و هزینه بالایی دارد. البته اگر منصفانه بنگریم این امدادگران هوایی با نجات جان ده ها نفر آسیب دیده جبران این هزینه ها را دارند. هر بالگرد به تنهایی 7میلیارد تومان قیمتش است و سالیانه
یک میلیارد و سیصدمیلیون تومان پول بیمه بالگردهاست. حداقل باید 5/2 تا 4میلیون تومان برای هر پرواز هزینه کرد. چک های بالگردها که معمولاً در زمان های کوتاه و پشت سرهم توسط تکنسین های پرواز صورت می گیرد، همگی هزینه بردار هستند. این درحالی است که کل بودجه امداد هوایی در طول یک سال برای کل کشور تنها 5میلیارد تومان است. صراحتاً می توان گفت این بالگردها اگرچه ازنظر استانداردها کمی و کاستی ندارند، اما برای افزایش تعداد بالگردها و ساخت پایگاه و آشیانه باید بودجه های بیشتری تعیین شود. در شرایط فعلی که صحبت از زلزله تهران در میان است، داشتن تنها دو بالگرد برای تهرانی ها کفایت نمی کند.»
در فضای داخلی بالگرد گفت و گو با مسئول امداد هوایی سازمان امداد و نجات را ادامه می دهیم. کاپیتان سهیلی از خرید زمینی در کمربندی آزادگان خبر می دهد که با ساخت پایگاه در این زمین امداد هوایی تهران قوی تر خواهد شد.
وی می گوید: «بالگردهای امداد برای امدادرسانی در شرایط مختلف ازقبیل دریا، جاده و کوهستان مجهز هستند. هر بالگرد توانایی حداکثر جابه جایی 12 مجروح را دارد. با هر بالگرد می توان 25 امدادگر و 4 تن بار را انتقال داد. ما دو نوع بالگرد برای امدادرسانی داریم، یکی بالگرد 205 است که نسبت به بالگردهایی که می توانند در داخل شهر امدادرسانی داشته باشند، جثه بزرگتری دارند. در تلاش هستیم برای سال 89 و عملیات های درون شهری به ویژه مختص کلان شهرهایی چون تهران بالگردهای دوموتوره کوچک خریداری کنیم. علاوه براین دولت در سال 88 خرید 15 فروند بالگرد را مصوب کرده بود که تاکنون 5 فروند خریداری شده و مابقی تا آخر سال جاری خریداری خواهند شد.»
وی کمبود بودجه را یکی از مهمترین چالش های پیش روی گسترش کمیت امداد هوایی عنوان کرده و می گوید: «ما در مواردی مثل عملیات طوفان گنو در سیستان و نقاط محرومی چون جلفان بعضاً خلبان های امدادگری داشته ایم که حتی از جیب خود کمک کرده اند. این خلبان ها تا آخرین قطره باک بنزین اضافه پرواز کرده و زندگی بخشیده اند.»
رشد ده درصد امکانات امدادرسانی در تهران
دکتر احمد اسفندیاری رئیس سازمان امداد و نجات کشور که خودش زمان جنگ امدادگر بوده، بعدها مسئول امداد و نجات خوزستان شده و اکنون برای کل کشور خدمت می کند، می گوید: «در بحث زلزله تهران دو سؤال پیش رو داریم: یکی این که چه قدر خودمان را آماده کرده ایم؟ و دیگر این که اگر اتفاق افتاد چه باید کرد؟ صراحتاً باید بگویم اگرچه تا نقطه مطلوب فاصله داریم، ولی در چهار سال اخیر وضعیت کمی و کیفی امداد و نجات با سنوات گذشته قابل قیاس نیست. ما در برنامه چهارم انتظار داشتیم که 2درصد رشد داشته باشیم. اما دیدیم که در آستانه برنامه چهارم کیفیت امدادرسانی در کل کشور به 4درصد و در شهر تهران به ده درصد افزایش داشت. این رقم پیشرفت را برای برنامه پنجم انتظار داشتیم.»
از اسفندیاری سؤال می کنم: «در سایت های مختلف نقدهای متفاوتی نسبت به وضعیت امداد و نجات در کشور داریم که اکثر آنها به نداشتن یک متولی واقعی برای این امر و نیز عدم هماهنگی و ارتباط بین دستگاه هایی که مشترکاً کار امدادرسانی را انجام می دهند، اشاره کرده بودند. شما این نقدها را تا چه حد قبول دارید؟» وی پاسخ می دهد: «تنها مسئول مستقیم امداد و نجات در کل کشور ما هستیم. اگرچه 24 دستگاه دیگر نیز با ما همکاری دارند و هریک براساس وظایف ذاتی شان، مسئولیتی را برعهده می گیرند. مثلاً در حیطه اسکان اضطراری وزارت نیرو تأمین کننده آب و برق کمپ هاست. بسیج و سپاه امنیت را برقرار می کنند. وزارت بهداشت امور پزشکی را عهده دار می شود.
فرض کنید در یک نقطه از کشور زلزله سنگینی رخ داده است. این طور نیست که ما دست روی دست بگذاریم تا جلسه استاندار و مدیران کنترل بحران و... شکل بگیرد. وظیفه ما این است که اجازه ندهیم یک حادثه به بحران تبدیل شود.
به محص رؤیت پیامک بر روی گوشی هایمان و بالا بودن میزان صدمات نیرو و تجهیزات ارسال می کنیم. وقتی یک حادثه به بحران تبدیل شود باید توسط سازمان مدیریت بحران ساماندهی و کنترل شود. 14 کار گروه نیز عضو این سازمان هستند. شورای عالی مدیریت بحران توسط رئیس جمهور اداره می شود.»
وی ادامه می دهد: «حوادث سطح بندی شده اند: محلی، منطقه ای، ملی و فراملی. درمورد تهران در شرایط فعلی توانایی اسکان اضطراری یک میلیون و پنجاه هزار نفر را داریم. صراحتاً می گویم اگر هرجای دنیا امکاناتی در این سطح دارند، بیایند و مدعی شوند. اخیراً که چین در پی زلزله ای تقاضای سرپناه برای اسکان اضطراری کرده بود، ما توانستیم 63 هزار چادر تحویلشان دهیم. این یک کمک بی سابقه در بین کشورها بود. در اطراف تهران 6 پایگاه اقماری تعریف کرده ایم. استان اصفهان نیز به عنوان استان جانشین تعریف شده است. 5 استان دیگر ازجمله مازندران، سمنان، قم، قزوین و مرکزی نیز قطب های تعریف شده برای پوشش آسیب دیدگان هستند که آنها نیز استان های همجوار خود را معین هایشان قرار داده اند. حتی برای مسئولان سازمان نیز جانشین های دیگری در سایر استان ها معین کرده ایم. همه این شرایط را طی مانورهایی در طول سال تمرین می کنیم.»
برنامه جامع ملی مقابله
با حوادث بنویسیم و تمرین کنیم
وقتی از اسفندیاری سؤال می کنم: «آیا این ساختمانی که هم اکنون در آن مستقر هستند نیز در برابر زلزله مقاومت دارد؟» با آسودگی می گوید: «این ساختمان از مقاومت بالایی برخوردار است.» در سال 88، 230 مورد زلزله بالای 5/3 ریشتر، 132 مورد سیل، 287 مورد حادثه کوهستان و سایر حوادث غیرمترقبه رخ داده بود. سازمان امداد و نجات 52199 خانوار آسیب دیده را پوشش داده که از لحاظ جمعیتی به 217464 نفر می رسیده اند. نجات یافتگان تعدادشان به 99309 نفر رسید. اقلام توزیع شده نیز در بین آسیب دیدگان 225591کیلوگرم از لحاظ وزنی ارزش داشته است. تنها در یک عملیات هوایی در جنوب فارس نیروهای امدادی توانسته اند جان 200نفر را نجات دهند.
اسفندیاری اگرچه از خرید 300 دستگاه آمبولانس جدید، 300 دستگاه خودرو نجات و اتوبوس آمبولانس های جدید خبر می دهد و تأکید دارد 449 انبار به متراژ بیش از 260 هزار و هشتصد و سی متر در کل کشور دارند اما به چالش های پیش رو نیز اشاره داشته و می گوید: «باید طرح جامع ملی درخصوص حوادث و سوانح ملی داشته باشیم. کلیه دستگاه ها نقش خودشان را تعریف و تمرین کنند. این تمرین ها باید مداوم باشد. سازمان امداد و نجات اگرچه در زمینه سخت افزاری پیشرفت های چشمگیری داشته، ولی در زمینه نرم افزاری هنوز جای کار بسیاری داریم، تقویت آموزش ها به ویژه اجرای طرح آمادگی خانواده ها برای مقابله با حوادث، بازآموزی و به روز شدن نیروهای امدادی، بردن آموزش به اقصی نقاط کشور، تشکیل امداد و نجات روستایی و... ازجمله کارهایی است که برای سال 89 دردست اجرا داریم.»
گالیا توانگر