همه مسوول زمین تب‌دار هستیم

بصیرت:جدا از تقویم و نشانه‌های قراردادی آن، افزایش تبلیغ کولر‌های گازی و آبی، دستفروش‌هایی که سر چهارراه‌ها بادبزن حصیری می‌فروشند و چیزهایی از این دست، نشان می‌دهد بهار در حال اتمام است و تابستان داغ دارد به زندگی ما سرک می‌کشد.
اما روزگار این‌طور نمی‌ماند. دانشمندان معتقدند دنیا در حال گرم شدن است. کره زمین ما این ایام حال و روز خوشی ندارد و بسیاری از اقلیم‌شناسان، نگران تب کردن این سیاره آبی و زیبا هستند. البته از آنجا که این گرم شدن، تمام کره زمین را تحت تاثیر قرار می‌دهد، به آن لقب جهانگرمایی داده‌اند.
جهانگرمایی پدیده‌ای است که طی آن، دمای میانگین اقیانوس‌ها و هوای نزدیک زمین به شکل روزآمد بالا می‌رود و براساس داده‌های مستدل علمی طی قرن بیستم، این دمای میانگین حدود یک درجه بالا رفته است و با همین اوضاعی که داریم، در قرن 21 مقدار افزایش دما حدود 5/1 درجه خواهد شد. یک یا یک و نیم درجه بالا رفتن دمای میانگین کره زمین را اصلا دست‌کم نگیرید. این مقدار دما می‌تواند تا آخر قرن 21 به ذوب شدن یخ‌های قطبی بینجامد که در نتیجه آن سطح آب‌های آزاد در زمین بیش از 5/0 متر بالا می‌آید و در نهایت بخش‌های زیادی از کره زمین (شامل شهرهای مهمی مثل لندن، پاریس،آمستردام و سیدنی...)یا کشور‌هایی چون مالدیو و بخش‌های بزرگی از بنگلادش وکشورهای ساحلی دیگر زیر آب رفته و محو می‌شوند. جدا از بالا آمدن سطح آب‌ها، افزایش تاریکی جهانی (که به دلیل افزایش غبار‌های جهانی است)‌، کاهش میزان بارندگی و کاهش ذخیره آب‌های شیرین و قابل شرب در سراسر جهان و بسیاری از پدیده‌های دیگر می‌تواند حاصل همین یک درجه بالا رفتن دمای کره زمین باشد. فقط یک درجه دما که حاصل پدیده‌ای به نام جهانگرمایی است. البته این جهانگرمایی چیزی نیست که خودبه‌خود به وجود آمده باشد.
در حقیقت جهانگرمایی کاملا به رفتار‌های انسان‌ها مرتبط است. این پدیده به شکل مستقیم به نوع و شیوه زندگی ما انسان‌ها ربط دارد. در هر لحظه، مقدار زیادی از گاز دی‌اکسیدکربن به دلیل نیاز‌ها و رفتار‌های انسان‌ها (مستقیم و غیرمستقیم) به جو زمین وارد می‌شود. مثلا وقتی که ما خودرویمان را روشن می‌کنیم یا وقتی نیروگاه‌هایی که با سوخت فسیلی برای ما برق تولید می‌کنند یا حتی وقتی در مزارع و گاوداری‌های صنعتی بزرگ، گاو‌ها و گوسفند‌هایی برای تامین گوشت و شیر جوامع بشری رشد می‌کنند، میزان زیادی دی‌اکسیدکربن یا متان به جو زمین وارد می‌شود، متان‌ (CH4)‌ و دی‌اکسیدکربن‌ (CO2)‌ از معروف‌ترین گازهای گلخانه‌ای هستند.
گاز‌های گلخانه‌ای، گاز‌هایی هستند که اثر گلخانه‌ای را تشدید می‌کنند؛ اثری که طی آن جذب و انتشار نور فروسرخ (گرما) خورشید تشدید می‌شود و در نهایت دمای لایه‌های پایینی جو یک سیاره یا سطح آن سیاره بتدریج بالا می‌رود. چنین پدیده‌ای را در سیاراتی دیگر همچون سیاره زهره بوضوح دیده‌ایم؛ اما در سیاره زمین، مشاهده آن کمی طول کشید و از میانه‌های قرن 20 به این سو مورد توجه جدی دانشمندان قرار گرفت.
امروزه دانشمندان معتقدند به ترتیب گازهای بخار آب (36 تا 70 درصد تاثیر) دی‌اکسید‌کربن (9 تا 26 درصد تاثیر)، متان (9 ـ4 درصد) و در نهایت ازن (7 ـ 3 درصد) بیشترین اثر را در ایجاد پدیده گلخانه‌ای و گرم شدن زمین دارند. طی دوره انقلاب صنعتی، تولید دی‌اکسدکربن و متان و گازهایی چون ازن یا CFCها رواج یافت و حد تاثیر‌گذاری آن را بشدت بالا برد. با این وصف، همه ما در تولید و انتشار این گاز‌ها سهیم هستیم، مستقیم یا غیرمستقیم؛ اما نکته جالب این است که بسیاری از تصور می‌کنیم میزان اثرگذاریمان خیلی کمتر از دیگران است. مثلا همین که از خودروی شخصی استفاده نمی‌کنیم (یا شاید کمتر استفاده می‌کنیم) را برای کاستن از تاثیرمان در تولید گازهای گلخانه‌ای کافی می‌دانیم، اما بیایید کمی دقیق‌تر باشیم. کمی هوشمندانه‌تر نقشمان را در کاستن از میزان تولید و انتشار گاز‌های گلخانه‌ای بازی کنیم. همه ما مسوول نگهداری از زمین تب‌دارمان هستیم. تقریبا تمام رفتار‌های شهروندی ما زمینیان در کاستن میزان گاز‌های گلخانه‌ای موثر است؛ مثلا همین رفتار ساده روزمره سراغ یخچال رفتن و قرار دادن یک ماده غذایی در آن برای خنک شدن یا مثلا نوشیدن آب از یک بطری درون یخچال! شاید باورش برای شما سخت باشد، اما همین رفتار ساده می‌تواند به افزایش گرمای زمین سرعت ببخشد.
ببینید وقتی سراغ یخچال خانه می‌روید و در آن را باز می‌کنید، چه اتفاقی می‌افتد؟
داخل لوله‌های باریک و پیچاپیچ یخچال، گاز‌هایی برای خنک کردن یخچال وجود دارند که به کمک یک موتور دائم در گردش هستند. این گازها، گرمای مواد غذایی داخل یخچال را می‌گیرند و به پشت یخچال می‌برند. آنجا متراکم شده، گرما را به محیط می‌دهند و دوباره به صورت یک گاز سرد و متراکم به سوی لوله‌های داخل فضای یخچال می‌آیند. حال تصور کنید وقتی یک ظرف غذای گرم را داخل یخچال قرار می‌دهید، گاز یخچال خیلی سریع گرم می‌شود و باید زودتر این گرما را به بیرون یخچال منتقل کند و در نتیجه موتور یخچال باید بیشتر و با توان بیشتر کار کند تا یخچال را خنک نگه دارد. از سوی دیگر وقتی شما برای برداشتن ماده‌ای غذایی در یخچال را باز می‌کنید، باز هم به نوع دیگری همین اتفاق می‌افتد. با باز شدن در یخچال هوای خنک درون یخچال به بیرون آمده و هوای داخل یخچال گرم می‌شود و دوباره همان قصه خنک کردن درون یخچال و برق مصرفی بیشتر و...
بیایید کمی با اعداد کلنجار برویم تا ببینیم چه اتفاقی درحال رخ دادن است.
یک یخچال معمولی، موتوری دارد که مصرف برق آن 2 کیلووات ساعت است. این یخچال برای پایین‌آوردن فقط یک درجه از دمای درون یخچال باید 5 درصد برق بیشتر مصرف کند (یعنی حدود 1/0 کیلووات ساعت). در نیروگاه‌های برق که با سوخت فسیلی کار می‌کنند، برای تولید این میزان برق 003/0 کیلوگرم دی‌اکسیدکربن تولید و در جو منتشر می‌شود (که باعث گرمایش جهانی است). حالا بیایید فرض کنیم هر ایرانی روزانه 3 بار سراغ یخچال‌‌هایشان بروند، ظرف غذا و یک بطری آب برای نوشیدن از یخچال برداشته و همان جا پای یخچال چند جرعه آب بنوشند و بعد هم در یخچال را ببندند. باز هم بیایید فرض کنیم کل این کارها در 5 دقیقه انجام دهند (که البته در واقعیت خیلی بیشتر از این زمان می‌برد). جالب است بدانید در مدت کوتاه 5 دقیقه، دمای داخل یخچال حداقل حدود 2 درجه بالا می‌رود و وقتی در یخچال را می‌بندید، موتور یخچال با سرعت سعی می‌کند این 2 درجه افزایش دما را جبران کند. برای این کار 2/0 کیلووات ساعت برق بیشتر مصرف می‌شود و این یعنی به ازای هر 5 دقیقه 006/0 کیلوگرم دی‌اکسید کربن بیشتر تولید و به جو زمین وارد می‌شود. این رقم را 3 برابر کنیم (هر ایرانی 3 بار در روز سراغ یخچال خانه برود) و در تعداد نفرات ایرانیان داخل کشور ضرب کنیم (67 میلیون نفر ایرانی) و در نهایت این عدد را در تعداد روزهای سال (365) هم ضرب کنیم، نتیجه حیرت‌آور است. فقط برای‌این که ما 3 بار در روز سراغ یخچالمان رفته‌ایم، 440 میلیون و 190 هزار کیلوگرم دی‌اکسیدکربن به جو زمین وارد کرده‌ایم. شما چند بار در روز سراغ یخچال خانه‌تان می‌روید و هر بار چند دقیقه در یخچال را باز نگه می‌دارید؟!
راهکارهایی برای انتشار کمتر دی‌اکسیدکربن از طریق یخچال‌ها
باور کنید کنترل دی‌اکسیدکربن منتشر شده در هوا کاری نیست که فقط دولتمردان و سیاستگذاران محیط‌زیستی بتوانند از عهده آن برآیند.
همین یخچال‌های خانگی می‌توانند نقطه‌ای برای آغاز ماموریت بزرگ ما انسان‌ها در حفاظت از زمین تب‌دارمان باشند. بیایید این راهکار‌های کوتاه و خیلی راهکار‌های دیگر را که اینجا نوشته نشده امتحان کنیم:
1ـ یخچال‌هایی که رده انرژی آنها Aیا نزدیک به A است، تهیه کنید. آنها هم برق کمتری مصرف می‌کنند، هم برای زمین خوب است و هم برای جیب‌هایتان.
2ـ مواد داخل یخچال را منظم و مرتب کنید. بگذارید هوای داخل یخچال قابلیت گردش داشته باشد.
3ـ یخچال را نزدیک به اجاق گاز یا دیگر ابزار‌های گرم‌کننده قرار ندهید. این دو با هم آشتی‌ناپذیرند.
4ـ امان از این برفک‌ها. هر یک میلی‌متری که به قطر برفک‌ها اضافه می‌شود، 5 درصد به مصرف برق یخچال افزوده می‌شود.
5ـ مواد غذایی گرم را داخل یخچال قرار ندهید. هوای بیرون یخچال می‌تواند بخشی از کار یخچال را بی‌مزد و منت انجام دهد.
6ـ بیخودی یخچال را روی دما‌های خیلی پایین تنظیم نکنید.
دمای 2 تا 5 درجه برای داخل یخچال کافی است. غذا‌ها در این دما خوشحال خواهند بود.
7ـ یخچالی که درش باز شده، جای مناسبی برای فکر کردن نیست. قبل از باز کردن در یخچال خوب فکر کنید که چه چیزی را از یخچال می‌خواهید بردارید!
8ـ جلوی یخچالی که درش باز است، نایستید و آب بنوشید. بطری آب را که برداشتید، در یخچال را ببندید.
9ـ لاستیک‌های دور درهای یخچالتان را سالانه چک کنید.
گرما موجود شیطانی است که بسادگی از این درزها وارد یخچال شده و دمای یخچالتان را افزایش می‌دهد.
محمدرضا نوروزی