تغییر اقلیم بزرگترین فاجعه قرن

بصیرت: زمستانها هر سال کوتاهتر و گرمتر می شوند، اما تا همین 30 سال قبل صدای پای زمستان را از آمدن پائیز می شنیدیم. آن سالها فصل ها رنگ و بوی خود را داشتند و هر فصلی سرآغاز یک زندگی بود اما حالا با وجودی که پا به فصل سرما گذاشته ایم، نه تنها از بارش های پائیزی خبری نبوده، بلکه از زمستان هم هیچ خبری نیست! انگار روز و شب و فصل و ماه و سال ما همه یکی شده اند اما این همه ماجرا نیست چرا که بروز خشکسالی، جاری شدن سیل، ذوب یخهای قطبی و بالا آمدن سطح دریاها و پیشروی به سوی سواحل زنگها را به صدا درآورده است.
دانشمندان می گویند، همه این نشانه ها حکایت از تغییر اقلیم دارد که نقش حساسی در جزء جزء فعالیت های بشر ایفا می کند، آنان این گناه را برگردن گرمای زمین انداخته اند که در صورت به کار نبستن راهکارهای زود بازده اثرات آن جبران ناپذیر خواهد بود از اینرو طی سالیان اخیر چندین کنفرانس تغییرات جوی در کشورهای مختلف از جمله فرانسه، بلژیک، تایلند و اسپانیا برگزار شد، که آخرین آن به عنوان چهارمین کنفرانس منطقه ای تغییر اقلیم با حضور 500 متخصص و کارشناس و 19 مهمان خارجی از 30 آذر تا اول دی در تهران برگزار گردید تا راه حلی برای جلوگیری از فاجعه ای که زمین با آن روبروست پیدا کنند.
2 هزار و 500 سال قبل برای اولین بار بشر اقلیم را شناخت و آن را به سه گونه تقسیم کرد. هر چند این شناخت اندک بود، اما بشر اولیه این نکته را به خوبی درک کرده بود که اقلیم یکی از پایه های پیشرفت و ترقی است و تغییر در آن می تواند اشکالاتی را در زندگی او ایجاد کند.
مهندس احمد عسگری دبیر چهارمین کنفرانس منطقه ای تغییر اقلیم در این باره می گوید: آنچه هر روز از رسانه ها درباره پیش بینی چند ساعته یا چند روزه آب و هوا پخش می شود، اقلیم نیست. اقلیم به دوره نسبتاً طولانی تغییرات آب و هوایی گفته می شود. مجموعه ای از شرایط جوی در دوره زمانی طولانی. تغییر اقلیم در دوره های 50 تا 60 ساله اتفاق می افتد و نمی توان یک سال گرم یا سرد را تغییر اقلیم دانست.
وی می افزاید: سالها قبل یخبندان از اواسط آبان شروع می شد، اما اکنون فصل یخبندان در آذر ماه اتفاق می افتد که در صورت تداوم می توان گفت تغییر اقلیم رخ داده است، عسگری پیش بینی می کند برای دوره 30 ساله یعنی از سال 2010 تا 2039 کشورمان شاهد یک درصد کاهش بارش و 9/0 درجه افزایش دما خواهد بود. اینها خبرهای خوبی نیست و به این مفهوم است که در آینده در مناطق غرب و جنوب غرب ایران با بیشترین کاهش بارندگی و در مناطق شمال غرب مانند خراسان بالاترین میزان دما روبرو خواهیم بود.
بشر عامل مهم تغییر اقلیم
سالانه به طور منظم میزان حرارت کره زمین افزایش می یابد. میزان متوسط حرارت سطحی کره زمین 15 درجه سانتی گراد است در حالی که شواهد علمی حاکی از آن است که میزان حرارت سطحی کره زمین 7 درجه سانتی گراد بوده است. این حادثه توسط لایه ای که در اتمسفر ایجاد می گردد به وجود آمده است. این لایه اتمسفر اجازه ورود نور خورشید به سطح کره زمین را می دهد ولی اجازه خروج نور منعکس شده از اتمسفر را نمی دهد که به آن اثر گلخانه ای می گویند اما این اثر خیلی هم بد نیست چرا که اگر تأثیر گلخانه ای وجود نداشت، هم اکنون کره زمین یکی از سردترین سیاره ها بود. اما مشکل اینجاست که گازهای دی اکسید کربن و متان و اکسید ازت باعث افزایش تأثیر گلخانه ای و نهایتا گرم شدن کره زمین شده اند.
ولی چه چیزی باعث شده است که این سپر حافظ انسان بر ضد او عمل کند؟ یک کارشناس محیط زیست در این باره عقیده دارد: کشورهای صنعتی در تولید این گازها و افزایش گرمای کره زمین بیشترین نقش را دارند. وی می افزاید: در طول قرن بیستم و تا پایان یک قرن گذشته گرمای زمین فقط یک درجه افزایش یافت در حالی که پیش بینی می شود تا پایان قرن بیست و یکم به میزان 5 تا 6 درجه افزایش یابد که این به معنای ذوب یخ های قطبی خواهد بود. به این ترتیب شاهد از بین رفتن حیات، افزایش مهاجرتها، بروز انواع بیماری ها، خشکسالی، سیل و بسیاری از اثراتی که شاید هنوز در تصور ما نمی گنجد خواهیم بود.
بهرام صناعی رئیس سازمان هواشناسی کشور استفاده بی رویه از آب و منابع انرژی فسیلی را سبب تهدید اقلیم می داند او می گوید: مسئله تغییر اقلیم مشکل سیاره زمین است و از اینرو همکاری و مشارکت همه دولتها و ملتها برای حل این چالش به یک ضرورت تبدیل شده است.
صناعی بروز سیل و خشکسالیها در جهان را از دلایل تغییر اقلیم می داند و می افزاید: سیل اخیر پاکستان، خشکسالی های گسترده در چین و روسیه و بحران مواد غذایی در کشورهایی مثل موزامبیک گوشه هایی از نتایج تغییر اقلیم است.
وی با بیان اینکه کره زمین به دفعات تغییر اقلیم را تجربه کرده است، اظهار می دارد: شاید بتوان تغییر اقلیم کنونی را که پایه آن از اواسط قرن نوزدهم گذاشته شده است، از آن جهت که بشر به عنوان یک عامل مهم تغییر در کنار عوامل طبیعی مطرح شده است، از بقیه متمایز کرد.
صناعی با بیان اینکه در هزاران سال گذشته تکیه بشر برای مصرف انرژی خورشید بوده است، می گوید: خیلی ها عقیده دارند که بشر باید رفتارهای خود را با این سیاره خاکی تغییر بدهد.
رئیس سازمان هواشناسی با اشاره به تأثیر انقلاب صنعتی و استفاده بیش از اندازه بشر از انرژی و منابع طبیعی می افزاید: در ابتدا زغال سنگ و سپس نفت این نقش را ایفا کرد، ولی متأسفانه انتشار گازها و هوازیهای حاصل از سوختن این محمل های انرژی و از سایر منابع نه فقط محیط زیست را در مقیاس محلی بلکه کل جو را دستخوش تغییر کرد به طوری که غلظت گاز گلخانه ای گازکربنیک از 280ppm در شروع انقلاب صنعتی به بیش از 380 ppm در سال 2010 رسیده است.
صناعی تنها راه نجات زمین را در کنار توقف جنگل زدایی در کوتاه مدت، کنار گذاشتن سوخت های فسیلی در میان مدت و استفاده از انرژی خورشیدی، باد، امواج و انرژی هیدروژنی می داند.
فاجعه قرن
در حال حاضر دانشمندان مهمترین خطری را که بشر و زمین را تهدید می کند، تغییر اقلیم می دانند. آنان پیش بینی می کنند تا سال 2020 حدود 200 میلیون نفر در آفریقا با بحران شدید بی آبی مواجه شوند. همچنین سیلابهای ویرانگر جان هزاران نفر را در کشورهای مختلف جهان گرفته و صدها هزار نفر را بی خانمان خواهد کرد. آنان همچنین پیش بینی کرده اند که محصولات کشاورزی در آسیای مرکزی و خاورمیانه تا 30درصد کاهش یابد که در این بین فقیرترین انسانها بزرگترین قربانیان فاجعه قرن خواهند بود. یک کارشناس محیط زیست در این باره می گوید: آنچه به صورت کمی از اثرات تغییر اقلیم گزارش می شود، بسیار تکان دهنده است. برای مثال ذوب یخهای قطبی و بالا آمدن سطح آب اقیانوسها نه تنها باعث از دست رفتن برخی زمین های ساحلی می شود، بلکه با ورود آب شور دریا به سواحل و ترکیب آن با منابع شیرین آب، سبب از دست رفتن این منابع باارزش و ایجاد مشکلاتی در تامین آب شرب خواهد شد.
وی می افزاید: کاهش ذخایر برفی در کوهستانها به عنوان منابع ذخیره آب در فصول خشک سال سبب لزوم تجدیدنظر در سیاست بهره برداری از مخازن سدها خواهد شد. تغییر در میزان تبخیر و تعرق گیاهان و تاثیر آن بر افزایش آب در بخش کشاورزی از دیگر آثار ناخوشایند تغییر اقلیم است. تغییر و افزایش نرخ تبخیر دریاچه ها و مخازن سدها از دیگر پیامدهاست که مصرف و تقاضای آب شهری را در پی افزایش دما بالا می برد. همچنین در مناطق ساحلی بارانهای شدید و سیل آسا و در نواحی مرکزی خشکسالی، کاهش در میزان منابع آب شیرین، کاهش در تولید مواد غذایی، افزایش مرگ و میر در کشورهای فقیر، تلف شدن گیاهان و حیوانات و مرگ و میر میلیونی ناشی از مالاریا و سوء تغذیه پیش بینی شده است.
جنگ آب بحران آینده جهان
کارشناسان بحرانهای جدی و حتی بروز جنگ های احتمالی را بر اثر تغییرات اقلیمی پیش بینی کرده اند. این در حالی است که به گفته عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگلها هیچ پژوهش مستقلی در مورد تغییرات اقلیمی در ایران صورت نگرفته است.
محمد درویش زاده می گوید: بیش از 95درصد دانشمندان جهان در حوزه محیط زیست، هواشناسی و تغییرات اقلیمی با دیدگاه های مختلف بر سر وجود تغییرات اقلیمی و خطری که جهان را تهدید می کند، هم عقیده اند.
وی بر بروز تنش های بین المللی مانند تنش در روابط کشورها بر سر به دست آوردن حق آب اشاره می کند و می افزاید: در حال حاضر ایران و افغانستان بر سر هیرمند و تالاب هامون، سودان و مصر بر سر استفاده از آب نیل و ترکیه و عراق بر سر استفاده از منابع آب رودخانه دجله و فرات درگیرند.
وی نسبت به بروز جنگ بر اثر مشکلات اقلیمی در جهان به ویژه در خاورمیانه هشدار می دهد و می افزاید: باید مسئولان دستگاه های مرتبط نگاه علمی و دقیق تری به مسائل تغییرات اقلیمی در کشور و منطقه داشته باشند.
لیلا شفیعی