سقوط خاتون در فرودگاه انتخابات؟! /رضا گرمابدرى

 اختصاصی بصیرت/
از چاپ و توزیع ضمیمه رایگان روزنامه ایران در روزشنبه 22 مرداد که در هیئت یک مجله درآمده و بر آن نام «خاتون» گذاشته شده بود، در داخل و خارج سر وصداهایی بلند شد. سرو صداهای داخلی جنبه انتقادی و اعتراضی داشت و از سوی شخصیت ها و نهادهای مذهبی و حکومتی صورت گرفت. دادستان تهران علیه روزنامه ایران، شکایتی را تسلیم دادگاه کرد و قریب به 200 نماینده مجلس بیانیه صادر کردند و آن ضمیمه را ضدفرهنگی اعلام کرده و درباره آن نوشتند: «با نگاه لیبرالی به مسئله حجاب و عفاف به درج مطالبی پرداختند که با فرهنگ اسلامی همخوانی ندارد... به هیچ وجه با روح انقلاب اسلامی سازگار نیست.»
در بیانیه نمایندگان به این موضوع در این نشریه اقدامات قانونی نیروی انتظامی در طرح ارتقای سلامت اخلاقی زیر سوال رفته اعتراض شده و نوشته اند که در این نشریه، نوعی تسامح و تساهل فرهنگی و چراغ سبز به بدحجابی در فضای کشور به چشم می خورد. واکنش ها و اعتراضات اصلی که ابتدا ابراز شد، بیشتر حول مصاحبه «مهدی کلهر» مشاور اسبق رئیس جمهور با نشریه «خاتون» بود که با عنوان «این رنگ مشکی متکبرانه را ناصرالدین شاه از فرانسه به ایران آورد.» در صفحه 30 نشریه درج شده بود، حال آنکه همه مشکلات نشریه این نبود و اما کلهر در بخشی از این گفت وگو در پاسخ به سوال: «چادر مشکی کی وارد ایران شد؟ پاسخی با پیشینه تاریخی و شرح شأن ورود آن به ایران داد و گفت: « از سفرهای اروپایی ناصرالدین شاه شب که به مجلس عیاشی در اروپا می رفت، می دید آنجا لباس مردها مشکی است. کلاه سیلندری مردها مشکی است و زن ها هم با لباس مشکی می آیند. این به نظرش آمد که یک نوع سنگینی و وقار دارد وگرنه در اسلام به صراحت داریم که رنگ تیره مکروه است. این رنگ مشکی متکبرانه را ناصرالدین شاه آورد. خدا لعنتش کند. همین جور آتش به قبرش ببارد. خیلی مرد ملعونی است.»
دو سه روز بعد «خسرو معتضد» تاریخ دان معاصر و دوست مهدی کلهر، ضمن اذعان به این دوستی گفت: اما در تاریخ با پدرم هم شوخی ندارم. این مزخرفات به هیچ عنوان درست نیست.» و سپس ابتدا با بیان نکته ای تاریخی درباره چادر و مشکی بودن آن گفت: از دوران هخامنشیان چادر در ایران بوده است. خانم ها به خاطر آب وهوای بد شوش و چند ناحیه دیگر حجاب داشتند. خانم ها که در طبقات بالا بوده اند با تخت روان می رفتند و بالای این تخت روان یک پارچه ای بوده است به رنگ مشکی که به آن چادر می گفتند و رنگ آن مشکی بوده است.» و بعد از آن هم با اصلاح اشتباهی تاریخی، کلهر با ذکر صحیح آن، اساس مقدمه کلهر درباره رنگ مشکی چادر را باطل کرد. «معتضد» آن داستان را اینگونه اصلاح کرد: «آن حکایتی که آقای کلهر به آن اشاره کرده، در واقع مربوط می شود به یکی از سفرهای ناصرالدین شاه به فرنگ که در یکی از برنامه های شبانه چند دختر جوان با لباس های بسیار زننده در مقابل چشمان وی شروع به رقاصی می کنند و ناصرالدین شاه که از آنها خوشش آمده بود، دستور می دهد همه آنان خریداری و به ایران منتقل شوند. بعد که به شاه توضیح می دهند، چنین کاری امکانپذیر نیست، ناصرالدین شاه دستور می دهد، نمونه شلوارهایی که دختران در مراسم رقص به پا داشتند خریداری و به عنوان سوغات به ایران برده شود و بعدها نیز دستور داد، زنان دربار و غیره آن شلوارها را به پا کنند. «شاید یکی از وقیحانه ترین مطالب ضمیمه «خاتون»، مطلبی با عنوان «تکمیل دین در ده برداشت!» باشد که در صفحه 53 درج شده و در آن حدیث شریف نبوی:«اذا تزوج الرجل احرز نصف دینه» کسی که ازدواج کند، نصف دینش را حفظ کرده است.» را به استهزا گرفته است.
این نوشتار در پی نقد تک تک مطالب «خاتون» که به نظر مشکل دار هستند و نیازمند نقد و روشنگری، نیست و با وجود بسیار مهم دانستن این کار، در پی پرداختن به موضوع مهم تر است. تشریح موضوع مهم تر با طرح چند پرسش آغاز می شود: هدف از انتشار این ضمیمه چیست؟ چرا زمان حاضر برای انتشار انتخاب شد؟ چرا به موضوع حجاب و مسائل زنانه توجه شده است؟ چرا نشریه تمام رنگی و در حجم بالای 258 صفحه و با کاغذ بسیار مرغوب منتشر شده است؟ آیا قرار است انتشار «خاتون» ادامه یابد؟ چرا و تا کی؟ و ... برای روشن تر شدن و پیش رفتن بحث، ابتدا فرازی از یادداشت «سیدمهدی طباطبایی» ویراستار ارشد ضمیمه «خاتون» آورده می شود که آن را سه روز پس از انتشار ضمیمه «خاتون» نوشت. وی در این یادداشت آورده است: «ویژه نامه خاتون با هدف تبیین فلسفه حجاب و ارائه راهکارهای متقن عالمانه و دقیق و قابل اجرا برای مدیریت فرهنگی این مقوله مهم جامعه اسلامی و حوزه های پیرامونی آن به زینت نشر آراسته شد و در شماره های بعدی زوایای مختلف این مقوله مهم را به بحث و تعمق خواهد نشست تا خود نمونه ای از رویکرد فرهنگی دولت در ریشه یابی ها و احتراز از حرکت های فرهنگی فکر نشده و احساس و بی نتیجه باشد.» همین اظهارات کوتاه طباطبایی در راستای مطالب «خاتون» و همپای آن مطالب، قابل نقد است که فعلاً برای پرداختن به موضوع اصلی باید از آن گذشت. شاید به نظر آید که پاسخ برخی از پرسش های فوق در یادداشت ذکر شده از طباطبایی، وجود دارد، حال آنکه باید گفت: خیر. این پاسخ ها یک تحلیلگر سیاسی را قانع نمی کند و قابل قبول نیست. حالا نوبت بحث کلی درباره اصل موضوع و یاددان پاسخ کلی به پرسش های فوق و احیاناً مطالبی فراتر از آنهاست.
مجموعه ای که«خاتون» را منتشر کرده و قصد دارد، شماره های بعدی آن را نیز منتشر کند، بخشی از یک گروه سیاسی با هویت مشخص است. این گروه سیاسی طی سال های گذشته تا حد زیادی به روشنی در حوزه های مختلف از جمله سیاسی و فرهنگی دیدگاه هایش را بیان کرده است. این گروه معتقد است خودش به تنهایی راه ورود به عرصه سیاسی و طی مراحل آن را تا رسیدن به بالاترین نقطه، شناخت و طی کرده است و وامدار هیچ مجموعه و گروهی نیست. از شواهد و قرائن بسیاری هم برمی آید که می خواهد همچنان در میدان سیاست دست بالا را داشته باشد و بتواند با گرفتن تضمین و حضور برتر و البته رسمی در عرصه سیاست، اید ه های خودش را در جامه عمل آراسته و انجام شده ببیند. این گروه با موانع پیش رویش برای رسیدن به این خواسته آشناست و برای عبور از آنها برنامه و راهکار دارد. عبور از موانع و اتخاذ راهکار به یک تحلیل تکیه دارد و اینکه، همیشه در کشور، میلیون ها نفر در هیچ انتخاباتی شرکت نمی کنند که در ادبیات سیاسی به «بخش خاموش» شهرت دارند، در کنار اینها یک گروه چند میلیونی دیگر قرار دارند به نام «بخش خاکستری» که کمتر انسجام یافته اند و در بعضی مواقع به «بخش خاموش» می پیوندند در صورتی که اگر برای این دو بخش چند میلیونی برنامه دقیق و مدونی وجود داشته باشد، می توان آنها را به صحنه آورد، به آرایش شان جهت داد و به نفع خود مصادره کرد. مسئله و مشکل مهم در این تحلیل این است که چگونه می توان این دو بخش قابل توجه را به حضور در انتخابات و رأی دادن به یک گروه خاص ترغیب و تشویق کرد. این گروه سیاسی به زعم خود برای پرداختن به این مسئله و حل مشکل برنامه دارد. برنامه آنها نیز مبتنی بر این تحلیل است که اگر چه پیکره اصلی این دو بخش با نظام مشکل ندارند، اما مانند بسیاری دیگر از مردم، محکم پای اصول و ارزش های نظام نیستند و در برخی حوزه ها که نظام بر اساس آموزه های دینی، محدودیت ها و تقیداتی را ایجاد می کند، خواهان آزادی عمل بیشتری هستند و هر تشکل و گروهی که پرچم آزادی عمل در این موارد را بالا ببرد و شعار آن را سر دهد، این افراد به دورش جمع می شوند و از ایده و نظر فرهنگی او حمایت می کنند و در عرصه سیاست نیز مطابق با خواست آنها رفتار کرده و در مسیری که آنها علامت گذاری کرده اند، قدم برمی دارند. بر این اساس،
آنها در گام اول که انتشار «خاتون1» است، موضوع حجاب را به عنوان یک موضوع فرهنگی که با شرحی که گذشت، قابلیت بسیار بالایی برای کارکرد سیاسی دارد، انتخاب کردند. سر جمع مطالب «خاتون» به گونه ای است که نمی تواند از جمع متدینین، کسی را به خود جلب کند و حتی این امکان وجود دارد که باعث ریزش افراد متدین در بین این گروه هم بشود، اما در عوض، به سبب برخی نشانه ها و پیام های روشنی که در برخی از مطالب «خاتون» وجود دارد، امکان جذب افرادی از دو بخش خاموش خاکستری وجود دارد. در اینجا یک تحلیل فرعی هم وجود دارد، اینکه مطالب «خاتون» تنها برای خانم های بخش خاموش و خاکستری، جذابیت ندارد و می تواند مردان این دو بخش را نیز به خود و دست اندرکاران نشریه و در نهایت گروه سیاسی منظور جلب کند. برای این کار، زمان شش ماه مانده به انتخابات مجلس در نظر گرفته شد تا در یک دوره شش ماهه، از طریق شماره های بعدی «خاتون» تعامل لازم انجام شود و دو طرف به خوبی همدیگر را بشناسند، دریابند و درک کنند تا در روز موعود که همان روز انتخابات مجلس نهم است؛ در شهرهای مختلف و به ویژه تهران به کسانی رأی دهند که دلخواه این گروه سیاسی است. آنها برای افزایش ضریب موفقیت شان از اصل «دیو و پری» استفاده کردند که رگه های پررنگ آن در برخی مطالب «خاتون» مشاهده می شود.
برای نمونه می توان به مطلب «ای گشت مرا ارشاد کن» با حجم 21 صفحه که در 14 پرده در «خاتون» منتشر شده ارائه گردیده، اشاره کرد. آنها برای استفاده بهتر از این اصل به مباحث و واکنش های چند سال اخیرشان درباره مسائل فرهنگی چالش آفرین متکی هستند. آنها درصددند با احیای آن مسائل و به نوعی یادآوری آنها در «خاتون» به مخاطبانی که قاعدتاً بیشتر آنها دختران و پسران جوان هستند، القا کنند که نگاه ما (پری) به نگاه شماها نزدیکتر است و نگاه رقیب ما (دیو) از نگاه شما کاملاً دور است. ما داریم تلاش می کنیم تا به راه قانونی برای رسمیت بخشیدن به نگاه مان که همان نگاه شماست، دست پیدا کنیم و در این تلاش با طرف مقابل رقابت می کنیم و برای پیروزی در این رقابت که پیروزی ایده و نظر شماست به آرای شما نیاز داریم، پس با دادن رأی به نامزدهای موردنظر، ما را یاری کنید تا با هم بر رقیب پیروز شویم!
اینکه این گروه سیاسی در شناخت مسئله و تحلیل آن راه درستی را برگزیده یا خیر، موضوع دیگری است، اما آنچه اهمیت دارد اینکه، با بحث های دراز و متفاوت به این نتیجه رسیده اند که باید اینگونه عمل کنند و با انتشار «خاتون» کار را شروع کردند، اما با همه زیرکی که در تنظیم مطالب «خاتون1» به خرج دادند، در مواردی دچار اشتباه شدند و اگر هم آن اشتباهات اتفاقی نبود و با محاسبه و دقت در نشریه «خاتون» گنجانده شده و با علم به اینکه واکنش خواهد داشت و آنها از واکنش ها استفاده حساب شده خواهند کرد، در پیش بینی این مهم نیز اشتباه کردند و خوشبختانه تاکنون واکنش های منفی هوشمندانه و سنجیده بوده است و طرف مقابل به شدت دچار انفعال و سرخوردگی شده است، اما به نظر می رسد روند با تحلیلی که ذکر آن گذشته، البته در اشکال دیگر ادامه خواهد یافت.