احزاب سیاسی ایران (بخش صد و بیست و نهم)

تألیف: ولى‌الله بهرامى تنظیم: عبدالله شمسى مقدمه: آنچه امروز با عنوان «جامعه روحانیت مبارز» و «مجمع روحانیون مبارز» می شناسیم،بخشی از روحانیت انقلابی به رهبری امام خمینی(ره) است که با تلاش فراوان، علاوه برجذب بخش های دیگری از روحانیت به نهضت امام خمینی، در آگاه سازی مردم و هدایت جریان مبارزه، نقش اساسی داشته است. این گروه از یاران و شاگردان امام خمینی، در سال 1356 رسماً شکل گرفتند و «جامعه روحانیت مبارز» را تشکیل دادند. آنان در تحولات سال 1357 با توجه به حضور در پایتخت،دست به اقدامات سرنوشت سازی زدند و پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز فداکارانه به مبارزه با بحران ها و مشکلات اوایل انقلاب پرداختند و ضمن مبارزه با جریان های انحرافی، برای تثبیت نظام اسلامی، در عرصه های مختلف فکری و اجرایی کوشیدند. روحانیون انقلابی برای حفظ و استمرار انقلاب و نظام اسلامی، تحت رهبری هوشمندانه امام خمینی(ره)، با کمک سایر اقشار مردم، سال های بحران را پشت سر گذاشتند. آنان موفق شدند ملی گرایان لیبرال، التقاطی ها و مارکسیست ها را از صحنه قدرت خارج کنند و البته هزینه بسیار سنگینی دادند؛ از جمله: شهادت راست قامتانی مانند آیت الله مطهری، بهشتی، مفتح، باهنر و جانبازی امام خامنه ای (مد ظله العالی). با گذشت زمان و عبور از بحران های اوایل انقلاب، تشکیلات جامعه روحانیت مبارز که در درون خود سلایق و گرایش های متفاوت روحانیان انقلابی پیرو امام خمینی را جمع کرده بود، دچار اختلاف شد. «روحانیت مبارز» علی رغم اشتراک در هدف، بر سر چگونگی اداره دولت و جامعه در ابعاد اقتصادی، سیاسی و فرهنگی طبق اسلام، اختلاف داشتند که نمونه این اختلافات در حزب جمهوری اسلامی نیز وجود داشت. گرایش ها و سلایق مختلف درون جامعه روحانیت مبارز، دیگر همچون گذشته امکان همزیستی نداشتند. سرانجام در اواخر سال 1366، جامعه روحانیت مبارز دچار انشعاب شد و با نظر مساعد بنیانگذار انقلاب ، تشکل روحانی دیگری به نام «مجمع روحانیون مبارز» در فروردین 1367 اعلام موجودیت کرد. از آن پس، صف بندی جدیدی در جامعه ایران خود را نشان داد که زمانی «یت» و «یون» و زمان دیگری به غلط «راست» و «چپ» نامیده شدند. بعد از خرداد 76 با توجه به تقسیم بندی جناح های درون نظام به اصولگرا و اصلاح طلب یا دوم خردادی، مجمع روحانیون مبارز جزو اصلاح طلبان به شمار آمده و در تحولات سیاسی دو دهه اخیر کشور تأثیرگذار بوده است. لذا شناخت بیشتر و علمی تر آن، ضروری است. در این نوشتار و در چندین شماره آتی سعی می شود شناختی هرچند اجمالی از این تشکل به خواننده ارائه شود.

پایگاه بصیرت

معرفی اجمالی مجمع روحانیون مبارز
این تشکل روحانی در آستانه سومین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی در فروردین 1367 اعلام موجودیت کرد. بحث بر سر لیست نامزدهای جامعه روحانیت مبارز در شورای مرکزی، اختلاف بین دو گرایش این جامعه را به اوج رساند و زمینه انشعاب را در آن فراهم کرد. این انشعاب با نظر مساعد و تأیید امام خمینی صورت گرفت. در اینکه مجمع روحانیون مبارز با نظر مساعد حضرت امام(ره) از جامعه روحانیت مبارز انشعاب یافت، تردیدی نیست. در این باره می توان به سخنان «سید حمید روحانی» عضو جدا شده مجمع روحانیون مبارز اشاره کرد: «اسم مرا بدون اجازه من جزء موسسین مجمع روحانیون مبارز آوردند، اما به دلایلی از جمله ]اینکه[احساس کردم حضرت امام نسبت به مجمع دید مثبت دارد با آن مخالفت نکردم.»(1)
اجازه حضرت امام(ره) به انشعاب، به این دلیل بود که به ایشان گفته بودند:
1- «اگر با این نگاهی که آقایان ]جامعه روحانیت مبارز[ دارند ادامه دهیم، جوان ها را از دست می دهیم و ممکن است فاصله جوان ها با روحانیت بیشتر شود.»(2)
2- «انگیزه این جمع وصل است، نه فصل و جذب است، نه دفع.»(3)
ولی تهمت های سنگین مجمع علیه جامعه روحانیت مبارز از جمله آمریکایی بودن اسلام جامعه روحانیت مبارز، رنجش جامعه روحانیت مبارز و استمداد آیت الله مهدوی کنی از امام(ره) برای رفع آن را در پی داشت. امام(ره) با رنجش از این موضوع، با بیان «خیر چنین چیزی نیست»(4) قول دادند شائبه تأیید مجمع به معنای تأیید مواضع آن را جبران کند.(5) حضرت امام در پاسخ به نامه «محمدعلی انصاری» که به عقیده آیت الله مهدوی کنی به دستور معظم له نوشته شد، جامعه روحانیت مبارز را از تهمت اسلام آمریکایی مبرا کرد.(6) بنابراین می توان گفت:
1- انشعاب مجمع از جامعه با رضایت و تأیید امام(ره) صورت گرفت.
2- اما به سرعت مواضع غیر اصولی مجمع روحانیون علیه جامعه روحانیت رنجش امام(ره) را فراهم آورد، از این رو، بنیانگذار انقلاب اسلامی بر هدف مشترک این دو تشکل مهم روحانی تأکید کرد و اختلاف آنها را در سلیقه، راهکارها و چگونگی رسیدن به اهداف دانست.(7)
افراد جدا شده از جامعه روحانیت به همراه عده دیگری از روحانیون، تشکل جدیدی به راه انداختند و با مجوز شماره 42 ـ 182 الف که در 12 تیر 1368 از سوی کمیسیون ماده 10 احزاب برای این تشکل روحانی صادر شد، عنوان رسمی «مجمع روحانیون مبارز تهران» بر آن اطلاق شد.(8) طبق ماده یک اساسنامه «نام این جمعیت، مجمع روحانیون مبارز تهران (شامل شهر ری و شمیرانات ]تهران[ خواهد بود.» (9) پس از مدتی، با گسترش فعالیت مجمع و تأسیس چند دفتر در مراکز برخی استان ها، با حذف واژه تهران، نام این تشکل به مجمع روحانیون مبارز تغییر یافت.
در اوایل تأسیس، در برخی محافل و از سوی برخی جراید، روحانیان عضو و شخصیت های سیاسی طرفدار مجمع روحانیون عنوان اختصاری «یون» (برگرفته از روحانیون) در مقابل روحانیان و حامیان روحانیت مبارز با عنوان «یت» (برگرفته از روحانیت) شناخته می شدند.
پس از مدتی عنوان «چپ» یا چپ اسلامی بر آنان اطلاق شد و در حال حاضر نیز به «اصلاح طلب» یا «دوم خردادی» در مقابل «اصولگرایان» شهرت یافته اند.
اعضای موسس و شورای مرکزی
اعضای موسس مجمع از سه گروه تشکیل شده بود:
1- کسانی که قبلاً عضو جامعه روحانیت مبارز بودند.
2- افرادی که عضو دفتر امام خمینی(ره) بودند.
3- کسانی که از مسئولان و مدیران نظام و نهادهای انقلاب اسلامی بودند.
در حال حاضر اعضای شورای مرکزی مجمع روحانیون مبارز بالغ بر 22 نفر می باشند که اسامی آنان به قرار زیر است:
1. علی اکبر آشتیانی 2. سیدمحمدعلی ابطحی 3. سیدمهدی امام جمارانی 4. مجید انصاری 5. محمدعلی انصاری 6. سیدمحمد بجنوردی 7. اسدالله بیات 8. سیدمحمد خاتمی 9. محمدعلی خسروی 10. محمدعلی رحمانی 11. سیدمحمد رضوی 12. فاضل فردوسی 13. اسدالله کیان ارثی 14. محمدعلی نظام زاده 15. سیدمجتبی نورمفیدی 16. عیسی ولایی 17. سیدمحمد هاشمی 18. سیدعلی اکبر محتشمی پور 19. محمد مقدم 20. سیدسراج الدین موسوی 21. سیدمحمد موسوی خوئینی ها 22. سیدعبدالواحد موسوی لاری
گفتنی است از بدو تأسیس مجمع روحانیون تاکنون تعدادی از اعضای موسس از جمله عده ای که قبلاً عضو جامعه روحانیت مبارز بودند، از آن جدا شده اند. مهدی کروبی دبیر پیشین مجمع روحانیون مبارز در این باره می گوید:
«ابتدا 28 نفر بودیم که همان اعضای مرکزی که اسامی آنها در اساسنامه آمده است.
بخشی از آقایان در سال های بعد از ما جدا شدند، جدا نه اینکه اختلاف داشتند، نه به معنای اینکه رفتند تشکیلات جداگانه راه انداختند، به معنای اینکه عده ای بعدها در جلسات شرکت نکردند.»(10)
در میان جداشدگان، سیدمحمود دعایی، مدیر مسئول روزنامه اطلاعات؛ جلالی خمینی امام جمعه خمین؛ محمدحسن رحیمیان نماینده ولی فقیه در بنیاد شهید انقلاب اسلامی و سیدحمید روحانی،(11) با تشخیص و اراده شخصی از شرکت در جلسات و به تبع آن ادامه عضویت در مجمع روحانیون امتناع ورزیدند. هادی غفاری نیز بنا بر صلاحدید تشکیلات
مجمع روحانیون از عضویت کنار گذاشته شد.(12) دعایی پیرامون علت جدایی خود از این تشکل روحانی می گوید:
«به دلیل اینکه دیدم در مجمع روحانیون مبارز، قاعده و اصلی که مبنای وفاق باشد وجود ندارد و مجمع روحانیون مبارز مجبورند از کارگزاران غیر روحانی همانند برخی تشکل های غیر روحانی استفاده کنند از مجمع روحانیون فاصله گرفتم.»(13)
البته برخی افراد این پدیده را امری طبیعی می دانند. آنان معتقدند:
از نظر جامعه شناسی، هر پدیده و جریان جدیدی که در جامعه پا به عرصه وجود گذاشت، افرادی جذب آن می شوند و سپس افرادی بر اساس برخی عملکرد نادرست آن تشکیلات از آن جدا می شوند و این واقعیت درباره احزاب و روحانیون عملی طبیعی است.(14)
در حال حاضر (1390) سیدمحمد خاتمی، ریاست شورای مرکزی مجمع را برعهده دارد.(15)
دبیر کل پیشین، مهدی کروبی پس از انتخابات نهم ریاست جمهوری از مجمع جدا شد و با تشکیل حزب اعتماد ملی دبیرکلی آن را برعهده گرفت. طبق ساختار تشکیلاتی مجمع، دبیر کل زیر نظر رئیس شورای مرکزی است. مجید انصاری دبیر اجرایی و موسوی خوئینی ها مسئولیت کمیته سیاسی و محتشمی پور، مسئولیت کمیته انتخابات و برنامه ریزی را برعهده دارند. همچنین سید محمدخاتمی با حفظ ریاست شورای مرکزی، مسئول کمیته فرهنگی است.
پی‌نوشت‌ها در دفتر نشریه موجود است.