شرق و غرب، از نوسازی روابط تا رویارویی (بخش دوم و پایانی)

‏فقدان توافق
به همین سبب است که «یوری گورلاچ» معاون اداره همکاری با اروپای شمالی وزارت امور خارجه روسیه چندی پیش اعلام کردکه هیچ گونه تفاهمی میان مسکو و ناتو درباره امنیت موشکی اروپا وجود ندارد و دو طرف در این زمینه به توافقی نرسیده اند.‏
گورلاچ در یک نشست تخصصی درباره امنیت قاره اروپا در حومه مسکو گفت: همکاری در زمینه سامانه پدافند موشکی می‌تواند نوع تعامل روسیه و ناتو را دستخوش تحول اساسی کند، اما در حال حاضر هیچ تفاهمی در این ارتباط میان طرفین وجود ندارد. ‏
وی با ابراز تاسف از عدم توافق میان روسیه و ناتو درباره مسأله امنیت موشکی قاره اروپا افزود: روسیه متوقف شدن مذاکرات مربوط به امنیت موشکی اروپا با ناتو را حاکی از نبود فضای اعتماد و تفاهم میان دو طرف می‌داند. ‏
‏در همین حال، «کولیندا گرابار کیتاروویچ» دستیار امور دیپلماسی عمومی دبیر کل ناتو نیز در این کنفرانس گفت: کشورهای عضو ناتو درباره ضرورت ایجاد سامانه پدافند موشکی در اروپا تفاهم دارند و ما این سامانه را ایجاد خواهیم کرد. ‏
وی مدعی شد که همکاری، تنها راه نشان دادن ماهیت این سامانه، مبنی بر هدف گیری نشدن آن علیه روسیه است. ‏
توازن راهبردی
باید اعتراف کرد که این موضوع بر نگاه استراتژیک روسیه به دیگر مناسباتش در سطح جهان نیز تأثیر عمیقی گذاشته است. که مورد چین یکی از مهمترین آنهاست.
دهمین سالگرد انعقاد پیمان همکاری دوستی و حسن همجواری بین چین و روسیه شاهد رویداد مهم سفر «ولادیمیر پوتین» به پکن بود.‏
‏«ون جیا بائو»، نخست وزیر در شرایطی میزبان همتای روس خود بود که پکن و واشنگتن در بحبوحه یک جنگ سیاسی - تجاری قرار داشتند. ‏
پوتین با «هو جین تائو» رئیس‌جمهوری چین دیدار و درباره راهبردهای دو کشور در شرایط حساس کنونی جهان بحث و تبادل نظر کرد. ‏
هر چند در محافل رسانه ای، بیانیه مشترک و کنفرانس مطبوعاتی از مواضع دو کشور در قبال تحولات خاورمیانه و آینده جهان به خصوص بحران اقتصادی به صراحت سخنی به میان نیامد، اما رهبران دو کشور بر همکاری‌های راهبردی تاکید داشتند. ‏
کارشناسان در اهمیت سفر پوتین به پکن طرح یک محور را کافی می‌دانند و آن وتوی قطعنامه پیشنهادی غرب علیه سوریه در شورای امنیت سازمان ملل توسط دو کشور در آستانه سفر مرد قدرتمند روسیه به پکن بود. ‏
در سراسر دهه 90 پکن و مسکو روابط همه جانبه خود را شامل تجارت، حل اختلافات مرزی، تبادل هیأتهای عالی رتبه، همکاری در صنایع دفاعی و کاهش متقابل نیروهای نظامی در مرزها بهبود بخشیدند. ‏
در سایه سه دهه کشمکش چین و روسیه در خلال جنگ سرد که به مثابه اصل ثابتی در روابط بین المللی آن دوران بود، تغییر روابط از برخوردهای ایدئولوژیک و نگرانی امنیتی به سمت همکاری نظامی و مشارکت براساس منافع مشترک در سال‌های اخیر، قابل ملاحظه است. ‏
کارشناسان معتقدند در شرایط کنونی پکن و روسیه بیش از پیش دریافته‌اند که تعمیق مناسبات دوجانبه می‌تواند برای آنان در برابر آمریکا و غرب توازن راهبردی برقرار کند. ‏
این توازن راهبردی می‌تواند برای طرفین منافع سرشار سیاسی - اقتصادی به همراه داشته باشد. ‏
ناظران سیاسی که سفر پوتین را از نزدیک دنبال کردند، گفتند سیاست واقع گرایانه به رهبران چین و روسیه کمک کرده با بهره گیری از برخی تجارب تلخ گذشته، نه فقط بر نگرانی‌های ایدئولوژیک و امنیتی غلبه کنند، بلکه در شرایط بحران کنونی جهان مسیر اتحاد راهبردی را در پیش بگیرند. ‏
موضوع مشارکت راهبردی مبتنی بر همکاری میان دو کشور، تعامل آنان را در مسائل مهم منطقه‌ای و جهانی تقویت خواهد کرد که نمونه آن در شورای امنیت و در وتوی قطعنامه ضد سوری رخ داد که باعث شوکه شدن غرب، به خصوص آمریکایی‌ها شد. ‏
هر چند ممکن است هدف روسیه از این مشارکت با اهداف پکن زیاد نزدیک نباشد و مسکو به جبران خسارت ژئوپلیتیک از دست دادن اروپای شرقی و گسترش ناتو تا مرزهای خود بیاندیشد، اما بدون شک چین نیز در شرایط کنونی با هدف اقدام ژئوپلیتیک ایجاد موازنه در اتحاد آمریکا ـ ژاپن و مداخله‌گری‌های واشنگتن در تنگه تایوان و همچنین منازعات تجاری غرب برای جلوگیری از رشد سریع و تنش‌ها در شبه جزیره کره، دیپلماسی خود را تنظیم می‌کند. ‏
روسیه از مواضع چین درباره تایوان و نقش آمریکا در دریای ژاپن حمایت می‌کند و هر دو کشور با رفتارهای استیلاجویانه آمریکا در منطقه مخالف هستند و همین محور، مرکز ثقل مهمی در شرایط کنونی منطقه برای نزدیکی راهبردی روسیه و چین است. ‏
چین و روسیه در طول دیدار پوتین، علاوه بر امضای 16 قرارداد همکاری به ارزش 7 میلیارد و 100 میلیون دلار، بیانیه مشترکی نیز منتشر کردند. ‏
مقام‌های چینی از «ثمرات فراوان» سفر پوتین، روابط راهبردی همه جانبه و اهمیت دیدارها سخن گفتند. ‏
نخست وزیر چین در کنفرانس خبری مشترک با پوتین گفت: اهمیت دیدار پوتین از چین زیاد است. ‏
‏پیشرفت روابط چین و روسیه دارای شرایط مطلوب است. چین می‌خواهد به اتفاق روسیه در جهت همکاری‌های راهبردی و همکاری‌های عملی تلاش کند و آن را به پیش ببرد. ‏
‏«ون» برای این منظور شش پیشنهاد ارائه داد:اول اینکه دو کشور با توسعه ساختار محیط تجاری، از سرمایه‌گذاری مشترک حمایت کنند.
 دوم، طرفین برای افزایش حجم روابط تجاری به 100 میلیارد دلار تا سال 2015 و 200، میلیارد دلار تا سال 2020 تلاش بی وقفه به عمل آورند. ‏
سوم اینکه، دو کشور برای ارتقای روابط و همکاری در بخش‌های گاز، نفت، انرژی هسته‌ای و ذغال سنگ و حفاظت از محیط زیست تلاش کنند. ‏
چهارم، دو طرف برای اجرای طرح‌های کلیدی برای تأمین منافع مشترک تلاش کنند. ‏
پنجم، همکاری در بخش‌های دارای فناوری بالا با افزایش همکاری تحقیقاتی و توسعه‌ای و نوآوری افزایش یابد. ‏
و آخرین پیشنهاد، ایجاد ساختار کارآمدتر بر سر تجارت مرزی و منطقه‌ای بین شمال شرق چین و شرق روسیه و شرق سیبری است. ‏
پوتین نیز در جمع خبرنگاران در پکن، طی سخنانی به گسترش همکاری‌های روسیه و چین اشاره کرد که می‌تواند سهم آن برای ثبات اقتصادی جهان مهم باشد. ‏
اما اظهارات ضد غربی مرد شماره دو روسیه که در آستانه نشستن بر کرسی رهبری کشورش قرار دارد، بیش از پیش قابل تأمل و دارای پیام بود. ‏
پوتین به صراحت گفت: آمریکا از درون فلج شده است و بحران بدهی اروپا پیش از آنکه اقتصادی باشد، یک مساله سیاسی است. ‏
وی در بخش دیگری از سخنانش از سیاست‌های اقتصادی آمریکا انتقاد و تاکید کرد: مردم آمریکا با بحران و مشکلات فراوان اقتصادی زندگی می‌کنند. ‏
پوتین افزود: دولت آمریکا بحران مالی خود را به سایر کشورها سرایت داده و اقتصاد جهان را از پای درآورده و دلار را نیز انحصاری کرده است. ‏
تحلیلگران سیاسی معتقدند هر چند شرایط بحرانی جهان و رفتارهای غیر متعارف واشنگتن ناشی از وضعیت بغرنج اقتصادی در آمریکا، چین و روسیه را به سمت همپوشانی بیشتر بین المللی و توازن راهبردی در برابر غرب سوق خواهد داد، اما به دلیل اهمیت حیاتی اروپا و آمریکا برای توسعه اقتصادی، ایجاد یک پیمان راهبردی همه سویه بین مسکو و پکن هنوز میسر نیست، اما نشانه‌های آن در جهان سیاست، دست کم در سیاست‌های خاورمیانه‌ای دو کشور تا حدودی قابل مشاهده است. ‏
مورد سوریه
یک روزنامه لبنانی در گزارشی با اشاره به دوتکه شدن جهان پس از وتوی قطعنامه ضدسوری در شورای امنیت از سوی پکن و مسکو تاکید کرد: شاید روابط روسیه و آمریکا از پایان جنگ سرد تاکنون شاهد بحرانی تا این حد نبوده است.‏
روزنامه الاخبار لبنان در تحلیلی با‎ ‎اشاره جلسات اخیر شورای امنیت که در آن جبهه موسوم به غربی- عربی با شکستی بزرگ‎ ‎مواجه شد تاکید کرد: وتوی دوگانه قطعنامه ضد سوری، جهان را به دو اردوگاه تقسیم کرده‎ ‎است‎.‎
در این گزارش آمده است: شاید روابط روسیه و آمریکا از پایان جنگ سرد تاکنون‎ ‎بحرانی به این حجم را شاهد نبوده است.
وتوی دوگانه قطعنامه اخیر نشان می‌دهد که‎ ‎تغییر معادلات باید از طریق تفاهم روسیه و چین انجام شود و نمی‌توان از طریق مذاکره‎ ‎در دوحه یا قاهره طرحی را به شورای امنیت آورد و آن را مورد تصویب قرار داد‎.‎
الاخبار لبنان در ادامه تاکید می‌کند: اینکه روسیه و چین در نشست اخیر شورای‎ ‎امنیت از حق وتو برای جلوگیری از بین المللی شدن بحران سوریه و پایان دادن به‎ ‎تلاش‌های دیپلماتیک قطر و عربستان استفاده کردند، مسئله عجیبی نیست، موضوع تعجب‌برانگیز این است که فشارهای غرب و مشوق‌های اقتصادی کشورهای حاشیه خلیج فارس تا‎ ‎اندازه‌ای شدید بود که باعث شد حتی هند و آفریقای جنوبی نیز پیش نویس قطعنامه را‎ ‎تایید کنند‎.‎
بنابراین گزارش، پکن و مسکو همچنان تاکید دارند که سوریه خط قرمز آنان است و نمی‌توان‎ از آن عبور کرد‎.‎
روزنامه النهار لبنان نیز در گزارشی با اشاره وتوی قطعنامه‎ ‎ضدسوری در شورای امنیت تاکید کرد: واشنگتن پس از اقدام روسیه و چین، در تلاش است‎ ‎جبهه و ائتلافی بین المللی علیه دمشق تشکیل دهد که مخالفان سوری را مورد حمایت صریح‎ ‎قرار دهد‎.‎