عبور از بی برنامگی در عرصه اینترنت/فرهاد مهدوى

اختصاصی بصیرت/
اینترنت در دهه 60 با پروژه های وزارت دفاع آمریکا شکل گرفت. این شبکه اطلاعاتی نظامی شامل تعداد محدودی کامپیوتر بود که ابتدا دارپانت(DARPANET) نامیده شد و سپس به آرپانت(ARPANET) تغییر نام یافت و در نهایت اینترنت ماندگار شد. گفته می شود اینترنت مستقل از وضعیت فیزیکی است و هیچ فرد، دولت یا موسسه تجاری مالک آن نیست، اینترنت تابع آیین نامه های جهانی نمی باشد و در واقع هر اطلاعاتی که بتواند در اینترنت ارسال شود به زیرساخت ملی و محلی بستگی دارد و امکان دسترسی به آن برای فردی که تمایل دارد به آن دست یابد فراهم می شود.
این ادعا هم درست است و هم اشتباه زیرا اینترنت در معنای اول یک فضا و بستر فعالیت است و هر کسی می تواند در آن بازی کند و چه بسا در این مواجهه بازی ساز اصلی نیز شکست بخورد، اما به معنای دیگر در فضای واقعی آنچه که مشاهده شده است این است که در اینترنت نیز ما شاهد یک تهاجم یا امپریالیسم هستیم که به آن «امپریالیسم سایبر» گفته می شود. در این فضا ابزارها، امکانات، دسترسی های فضای مجازی به نحو محدودی بین دوستان و رقبا تقسیم می شود. علاوه بر این در اینترنت شاهد یک تقابل هویتی هستیم که در نگاه اول غیرقابل مشاهده است و در پس آن یک جنگ هویتی برای «یکسان سازی فرهنگ» یا «آمریکایی سازی فرهنگ» در پروژه موسوم به «صفت فرهنگ» می باشیم. در این راستا بسیاری از کشورهای جهان مانند فرانسه، کانادا، چین، هند، اندونزی و بسیاری از کشورهای دیگر برای مقاومت در مقابل جنگ هویتی در فضای مجازی دارای برنامه مدون سایبری هستند، بگذریم از اینکه برخی از کشورها به علت نداشتن هویت منسجم عملاً دستان خود را در مقابل آن بالا برده و تأثیرات اجتماعی احتمالی اینترنت و فضای سایبر را به عنوان یک روند غیرقابل کنترل پذیرفته اند و در آینده نیز منتظر تبعات آن نیستند.
جمهوری اسلامی ایران از سال 1379 در حالی که هنوز از شوک ناشی از تهاجم ماهواره ای خارج نشده بود، شوک فضای مجازی را هم تجربه کرد و از این رو مسئولان برای مقابله به دنبال تدارک یک برنامه ملی، چاره را در سالم سازی فضای مجازی دیدند. خصوصیت های فضای مجازی ایجاب می کند که هزینه در آن هیچ گاه با ورشکستگی همراه نباشد و برای همین است که به اینترنت در برنامه های بسیاری از کشورها به عنوان یک راهبرد ملی نگریسته می شود.
مقام معظم رهبری در خرداد 1380 «ابلاغیه سیاست های کلی شبکه های اطلاع رسانی رایانه ای را صادر فرمودند که به راستی سند چشم انداز اختصاصی این حوزه به شمار می آید. پیش از این شورای عالی اطلاع رسانی در سال 1379 «راهبردهای کلان ارائه خدمات اطلاع رسانی و اینترنت در کشور» را تدوین و ابلاغ کرده بود.(جدول مقابل)

برنامه های بهینه سازی دسترسی به اینترنت
برای آماده سازی همه جانبه جامعه برای ورود به وضعیت ایده آل اقدامات پیش نیاز هماهنگ همسو با برنامه جامع سالم سازی فضای سایبر در دستور کار قرار گرفت.
کلیه نهادهایی که به طور مستقیم با بحث سالم سازی فضای سایبر مرتبطند باید فعالیت های ذیل که در جدول احصاء شده است را انجام دهند.
آسیب شناسی اقدامات انجام شده و ارائه راهکار
مجموعه اقدامات انجام شده برای سالم سازی فضای سایبر نتوانست اولاً زمینه استفاده از همه فرصت های فضای مجازی را برای کشورمان فراهم کند و ثانیاً آسیب های ناشی از آن را به نحوی گسترش داد که نهادهای کنگره، سنا، وزارت خارجه آمریکا و سازمان سیا بارها بودجه های سنگینی را برای تأثیرگذاری برفضای مجازی در کشور به تصویب رساندند.
عمده ترین دلایل ضعف و ناکارآمدی نهادهای نظام برای استفاده از فرصت ها و مقابله با تهدیدات در موارد ذیل خلاصه می شود.
الف) علی رغم اینکه اینترنت روزبه روز در حال رشد و تحول است و نیاز به قوانین روزآمد دارد، ما شاهد هستیم که از سال 1380 تحرک سیاستگذاری و نظارتی از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی مشاهده نشده است. حال آنکه پویایی ذاتی این حوزه نیاز به رصد آن مصوبات و وضع سیاست های خرد و کلان جدید را آشکار می سازد. برخی از ضوابط باید در پرتو سازوکار تقنینی کشور بازنگری و اصلاح شوند و برای اینکه بر جنبه لازم الاجرایی آن بر تمامی قوا به ویژه در امور کیفری تأکید شود باید اقدامات لازم برای قانونمند شدن آنها به انجام برسد.
ب) در مجموعه مصوبات شورا ضوابط ارزشمندی راجع به بسیاری از اجزای طرح سالم سازی فضای سایبر پیش بینی شده بود. لکن تاکنون عملاً تنها برگزینه فیلترینگ توقف شده است.
ج) با توجه به شرح وظایف شورای عالی اطلاع رسانی، تدوین «طرح توسعه و ساماندهی محتوی الکترونیکی (تسما) این شورا نتوانسته است به وظایف خود به درستی عمل کند.
د) مهم ترین نکته و علت ناکارآمدی این ساختار عظیم به نا هماهنگی و عدم تعادل سازنده میان نهادها و سازمان ها مجری طرح سالم سازی مربوط است، لذا چنانچه محلی برای حضور هم رسانی نمایندگان این دستگاه ها وجود داشته باشد و به طور مستمر مشکلات را رفع کند. شاهد خواهیم بود که فضای مجازی یکی از ارکان تأثیرگذاری بر فرهنگ سیاست، اقتصاد و دیپلماسی عمومی خواهد بود و برای همین منظور هم حضرت آیت الله خامنه ای تشکیل شورای عالی مجازی را اعلام فرمودند.

تشکیل شورای مجازی
مقام معظم رهبری در 17 اسفند 90 در حکمی تشکیل شورای عالی مجازی را اعلام فرمودند در متن حکم معظم له از این فضای مجازی به عنوان دارنده دو اثر متفاوت یاد شده است. اول خدمات گسترده مفید به اقشار گوناگون مردم. دوم به آسیب های ناشی از فضای مجازی در این حکام تأکید شده است که این شورا وظیفه دارد که به عنوان یک کانونی متمرکز در جهت سیاست گذاری، تصمیم گیری و هماهنگی در فضای مجازی عمل کند. شورای مجازی وظیفه دارد سرمایه گذاری وسیع و هدفمندی را در جهت بهره گیری حداکثری از فرصت های ناشی از آن در جهت پیشرفت همه جانبه کشور و ارائه خدمات گسترده و مفید به اقشار گوناگون مردم را مدنظر قرار دهد.
با توجه به تأکیدات مقام معظم رهبری به نظر می رسد که تشکیل این شورای بالادستی در نقش هماهنگ کننده می تواند شتاب و عمق بیشتری به فعالیت ها در زمینه فضای مجازی بدهد.
همچنین این شورا می تواند مشابه شورای عالی انقلاب فرهنگی کمک ویژه ای به دولت در اصلاح برخی ساختارها و پیشبرد برنامه ها در اثر هم افزایی قوا و دستگاه ها بکند.
در عین حال آنچه که رهبر معظم انقلاب نیز در حکم خود تأکید کرده اند این شورا برای اجرایی کردن برنامه هایش در حوزه مجازی باید مرکز ملی فضای مجازی را در کشور ایجاد کند.