هندسه جدید جهان و ماموریت دانشگاهیان

صالح اسکندری
بیانات حضرت آیت الله خامنه ای در دیدار صدها نفر از اساتید، محققان و پژوهشگران دانشگاهها بار دیگر نقش عظیم تولید علم و دانش را در تحولات شگفت آور هزاره سوم پررنگ ساخت. رهبر معظم انقلاب، جهان را در حال گذر و تحول به سمت یک «ساختار و هندسه جدید سیاسی، اقتصادی و اجتماعی» خواندند و با تبیین جایگاه و نقش‌آفرینی ویژه‌ ملت ایران در این تحول عظیم تاریخی تأکید کردند: «نخبگان کشور از جمله دانشگاهیان می‌توانند با عمل به وظایف بسیار مهم خود در این برهه‌ بسیار حساس تاریخی، به ارتقای جایگاه ایران در ساختار جدید جهان،‌ کمک تعیین کننده‌ای کنند.»
بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991 به واسطه تغییرات هژمونیک و حرکت جهان به سوی نظام تک قطبی، برتری جغرافیای تولید علم در آمریکای شمالی که از حدود 200 سال پیش زمینه های آن مهیا شده بود، تثبیت شد. آمریکایی ها چند دهه است که رتبه اول تولید علم در جهان را به خود اختصاص داده اند. به عنوان مثال بر اساس آخرین آمار پایگاه استنادی اسکوپوس طی دوره هفت ماهه یعنی از اول سال میلادی تا اوت 2012 ، ایالات متحده با حدود 282 هزار و 665 مقاله در رتبه اول جهان قرار دارد.
عمده جهت‌گیری تولید علم در آمریکا نیز بر مبنای حفظ ارزش‌های لیبرالی و صیانت از هژمونی آمریکا است. در واقع دانشگاه ها و مراکز تولید علم در آمریکا چه در مرحله تحقق نظام تک قطبی در طول جنگ سرد در مقابله نرم با جهان کمونیسم و چه در دوران تثبیت این نظام هژمونیک در اواخر قرن بیستم ضمن بازیابی جایگاه خود نقش در خور توجهی را بازی کردند. امروز بیش از 100 اندیشکده و مرکز مطالعاتی مطرح در دانشگاه های آمریکا تنها هدف خود را پاسداری از این ساختار هژمونیک قرار داده اند.
اما با تمام این تلاشها در آغاز هزاره سوم مشروعیت ساختارهای هژمونیک ایالات متحده با تردیدهای بسیاری مواجه شده است. پیش از این گفته می شد هژمونی آمریکا ریشه در جغرافیا، تاریخ، ایدئولوژی، دموکراسی، ساختار نهادین و مدرنیزاسیون دارد اما امروز زیرساختهای مشروعیت جهانی تاریخ آمریکا، ایدئولوژی لیبرالیسم و روند مدرنیزاسیون زیر سئوال رفته است. ساختار ناعادلانه نظم جهانی دستخوش تجدید نظر طلبی ملت ها قرار گرفته و دیگر از چهره موجه آمریکا در اواخر قرن بیستم خبری نیست. در قرن بیست و یکم معنی توازن قوا به هم خورده است و... . اساسا کشوری در موقعیت هژمون قرار می گیرد که زیربنای مستقر در آن کشور مشروعیت جهانی یابد. امروز مشکل اصلی آمریکا از دست دادن این مشروعیت جهانی است. زوال سلطه آمریکا بر جهان نوید دهنده دوران جدید جهان داری و زعامت های نو جهانی است. اندیشکده ها و مراکز مطالعاتی آمریکا نیز بیش از آنکه تئوریسین زوال باشند در حال و هوای جنگ سرد و دشمن سازی به سر می برند. روزی خصمشان خطر فزاینده توتالیتاریسم است و روزی به دنبال دشمن سازی از فرهنگ کنفوسیوس هستند.
امروز هم از خطر امپراتوری در حال گسترش اسلام از سواحل خاورمیانه و شمال آفریقا تا غرب چین ابراز نگرانی می کنند. غافل از اینکه ساختار های هژمونی آمریکا از درون پوسیده و عنقریب است که نظام ظالمانه تک قطبی متلاشی شود.
امروز جهان در یک پیچ تاریخی است و دوران گذار خود را سپری می کند.
بیداری ملت ها در هزاره سوم، جهان را آبستن تحولات جدیدی کرده است که متناسب با این تحولات قدرت های نوظهوری مانند ایران باید برنامه ریزی های مدونی در حوزه های مختلف سیاسی، اجتماعی، علمی و فرهنگی داشته باشند. جمهوری اسلامی به خاطر ساختار الهی و انسانی خود یک الگوی بی بدیل در دنیای امروز است که در تغایر با تمام زیرساخت های ناعادلانه منادی تجدیدنظر طلبی و بازگشت به معنویت، عدالت،انسانیت و اصالت است. این ساختار قابلیت های تبدیل شدن به یک هژمونی را در دنیای آینده داراست اما به شرط اینکه بتواند در تمام حوزه ها تفوق و برتری خود را به اثبات برساند.
یعنی اگر نخواهیم اسیر شعارزدگی بشویم زمانی می توانیم ادعا کنیم که هژمونی جمهوری اسلامی در حال شکل گیری است که تمام زیرساخت های اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، علمی و اجتماعی ما در دنیا مشروعیت پیدا کند. این مشروعیت یابی نیز با سخنرانی و خطابه حاصل نمی شود بلکه نیازمند مجاهدت مخلصانه و متعهدانه است. اخلاص و تعهد در راه چه؟ در راه احیای عدالت و معنویت در دنیای معاصر.
یکی از مهمترین عرصه ها برای این جهاد متعهدانه دانشگاه است. رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار اخیر اساتید دانشگاه ها با تاکید بر نشانه های ورود دنیا به مرحله یک تحول اساسی و تشریح جایگاه ویژه جمهوری اسلامی ایران در این تحول، این سئوال را مطرح کردند که آیا دانشگاهها و حوزه های علمیه در قبال این حوادث بسیار مهم مسئولیتی دارند یا نه؟
حضرت آیت الله خامنه ای یک سئوال دیگر نیز مطرح کردند: آیا دانشگاهها و حوزه های علمیه می توانند در این تحولات مهم، تماشاگر باشند و برای خود نقشی تعریف نکنند؟
ایشان در پاسخ به این سئوال ها خاطرنشان کردند: توفیق و نقش آفرینی ملت ایران در این برهه بسیار مهم و تاریخی، در درجه اول به‌عهده دانشمندان کشور است و یقیناً دانشگاهها یکی از عناصر رتبه اول برای تأثیرگذاری در این تحولات هستند.
دانشگاه موتور یک هژمون است. تنها دانشمندانی مجاهد و متعهد می توانند هدایت کشور را در این دوران گذار بر عهده بگیرند. روحیه جهادی رمز بسیاری از توفیقات بزرگ در کشور طی 33 سال گذشته بوده است.
جهاد یک واژه مقدس است که انگیزه ها و لوازم استقامت و پایداری ملت ایران را در بحبوحه در گیری های اول انقلاب، جنگ تحمیلی، تحریم های اقتصادی، جنگ نرم و ...فراهم کرد و یکی از مهمترین عوامل حرکت متعالی و رو به پیشرفت جامعه اسلامی ایران در سه دهه گذشته بوده است.
مجاهدت در راه خدا و در برابر دشمن در عرصه های گوناگون مایه عزت مسلمانان و سربلندی ایران اسلامی است.این مجاهدت در برابر یک خصم است.
جهاد مواجهه با دشمن است. در عرصه های نظامی جبهه دشمن عیان و آشکار است اما در عرصه های دیگر این خصم محفوف به پرده ها و انگاره هایی است که شناسایی و هویدایی آن را دشوار می سازد.عرصه علم، دانش و نوآوری یکی از زمینه هایی است که صف بندی های آشکار و پنهان دشمن برای جلوگیری از توزیع عادلانه دانایی در آن بین کشورهای پیشرفته به لحاظ علمی و دنیای عقب افتاده به صراحت رویت می شود.
انحصار گرایی، تبعیض، تحمیل، تبختر، خودخواهی، ناجوانمردی و خست متاسفانه بخشی از واقعیات دنیای علم و فناوری در زمانه ای است که عده ای مدعی شاهراه آزاد اطلاعات هستند.
رمز توفیق بر این خصم متکبر و انحصارطلب که همه چیز را برای خود می خواهد و هیچ چیز را به دیگران نمی دهد مجاهدت علمی در راه خدا و نهضت فراگیر نرم افزاری است. فوران و جوشش تولید علم در کشور آغاز زوال یک جانبه گری های دنیای پیشرفته است. این جوشش علمی مجاهدت مخلصانه در مواجهه با جنگ نرم تمام عیار دشمن است.
در این جهاد مقدس نقش اساتید دانشگاه به عنوان ژنرال ها و فرمانده های جبهه مقابله با جنگ نرم نقش موثر و اساسی است. این ژنرال ها رسالت مهمی در جهت دهی و سوگیری افسران جبهه که همان دانشجویان هستند برعهده دارند. امروزه در غرب بخشی از دانش به طور مستقیم در خدمت هواهای نفسانی و خوی حیوانی بشر قرار گرفته و لطمات فراوانی را به جامعه انسانی وارد ساخته است.
این در حالی است که طهارت نفس و صفای باطن جهت دهنده به علم است.پیام انقلاب اسلامی ماهیتا نرم است و تولیدات آن نیز باید نرم باشد. در نظام معنایی انقلاب اسلامی جنبش نرم افزاری نه به معنای توسعه علوم غربی است و نه تولید علم که مدلولی معاصر است برای تداوم نرم افزاری تمدن غرب؛ بلکه نهضت تولید علم در ایران یک الگوی اصلاحی برای بلوغ علمی و معنوی بشر امروز است.حرکت علمی در ایران بر مبنای معنویت است.
تولید علم در ایران باید در خدمت عدل، ارزشها و پیام اسلام قرار بگیرد. امروز حکومتی در ایران در راس کار است که خود را مامور به بسط ید ولایت در اداره کشور می داند.
حکومتی که خود را مامور اجرای عدالت و تحقق ارزشهای اسلامی می داند. طرفداری از این حکومت برای دانشمندان مسلمان و حمایت از آن یک افتخار و مسئولیت تلقی می شود نه اینکه اگر استادی در دانشگاه در حمایت از نظام اسلامی حرکتی انجام داد و جنبشی راه انداخت مهجور گردد.
این ظلم مضاعفی است که متاسفانه در برخی از محیط های دانشگاهی ما صورت می گیرد. اساتید متدین و متعهد ما در دانشگاه ها مظلوم هستند و جمهوری اسلامی در دل دانشگاه مظلوم ترین نظام سیاسی است. رهبر معظم انقلاب اسلامی در همین خصوص با تاکید بر یک مغالطه و آن‌هم تقسیم بندی دستگاه علمی کشور به دولتی و غیردولتی اشاره و خاطرنشان کردند: برخی تلاش می کنند تا مفاهیم «دانشجو، استاد و تشکل دولتی» را به عنوان یک دشنام مطرح کنند در حالی‌که حمایت دانشجو، استاد و یا یک تشکل دانشگاهی از نظام و حکومتی که بر پایه مبانی اسلامی و الهی شکل گرفته، یک افتخار است.
این طرز تلقی به اسم استقلال دانشگاه یا آزادی اساتید و یا هر اسم دیگری بسیار ساده اندیشانه و سطحی نگرانه است. اگر این برداشت درست بود تمام اندیشکده های مطرح آمریکایی امروز باید در جامعه آمریکا بدنام و مستحق دشنام بودند. اندیشکده هایی که تئوری کشتار و ترور میلیون ها انسان را در اقصی نقاط جهان طراحی می کنند حال چگونه است که دفاع و حمایت از پیام های الهی و انسانی حکومتی مثل جمهوری اسلامی در دانشگاه های ما باید مورد بی مهری در برخی از محافل علمی قرار بگیرد! اساتید متعهد ما نه تنها مستحق دشنام نیستند بلکه شایسته تحسینند چون لوکوموتیو قطار تغییرات در هزاره سوم را آنها به حرکت درمی آورند.