قانون جدید نفتی عراق به نفع نفتی‌ها

گروه بین‌الملل، عباس فتاح‌زاده: قانون جدید نفتی عراق که در حال حاضر طرح اولیه آن در حال بررسی است به شرکت‌های نفتی غربی نظیر اگزون موبیل و بریتیش پترولیوم قدرت و نفوذ بسیار زیادی می‌بخشد. در مورد آن بحث‌ها و اختلاف نظرات زیادی وجود دارد. دولت بوش برای تصویب آن فشار می‌آورد و تاکید می‌کند که بغداد باید تا فصل پاییز این قانون را اجرا کند. دولت نوری مالکی نیز تصویب و اجرای این قانون را جزء اهداف اصلی خویش قرار داده است. حمله آمریکا به عراق تقریباً در دستیابی به هیچ‌کدام از اهداف سیاسی خود موفق نبود، اکنون واشنگتن امیدوار است تا بلکه حداقل به یک پیروزی اقتصادی برسد. تغییر ساختار تولید نفت و اعمال نفوذ گسترده بر صنایع نفت عراق می‌تواند یک گام بزرگ در راه این پیروزی اقتصادی باشد. هنوز هم تولید سالانه نفت عراق پایین‌تر از سطح سال 2003 است یعنی همان سالی که رژیم صدام حسین سقوط کرد.

بسیاری از منتقدان جنگ عراق معتقدند دستیابی به نفت این کشور علت اصلی حمله آمریکا به عراق بود. آنها می‌گویند حتی اگر چنین نباشد دست کم یکی از علل جنگ عراق چنین چیزی بوده است. فقط اندکی پس از اشغال عراق مشخص شد که آمریکایی‌ها به دنبال علایق شرکت‌های نفتی خود در عراق هستند. شرکت‌های نفتی روسی و فرانسوی طرد شدند و اجازه حضور جدی آنها داده نشد. در برنامه تثبیت تولید نفت عراق و در نتیجه تثبیت قیمت جهانی نفت به «چهارغول» انگلیسی- آمریکایی توجه زیادی شد. این چهارغول عبارتند از: ‌اگزون موبیل، بریتیش پترولیوم، شل و چورون تگزاکو. شاید بتوان در همین راستا علت حضور نیروهای انگلیسی در جنوب عراق را توجیه کرد. جنوب عراق به صورت سنتی محل نفوذ شرکت بریتیش پترولیوم است. دولت تونی بلر محل تمرکز نظامیان خود را در جنوب قرارداد تا در واقع از پایگاه سنتی بریتیش پترولیوم هم دفاع کرده باشد. اوایل سال جاری میلادی مشخص شد که دولت عراق برای چهار شرکت فوق در واقع نوعی «حق نفوذ» قائل است.

اگر چنین روندی در عراق ایجاد شود، نوعی خرق عادت نیز خواهد بود. چندی پیش طرحی قانونی به پارلمان عراق ارائه شد که در آن میزان مشارکت شرکت‌ها و نهادهای داخلی در تولید نفت مشخص بود. از آنجائی که دستیابی به یک توافق و قانون واحد میسر نشد، این طرح مورد بررسی مجدد قرار گرفت. پس از تغییر آن، همچنان مقدار مشارکت شرکت‌ها در تولید نفت در این قانون مشخص بود. این طرح به زودی دوباره به پارلمان عرضه می‌شود. اگر با شکل کنونی به تصویب برسد عملاً سازمان اوپک نفوذ خود در عراق را از دست می‌دهد. حتی اوپک دیگر نخواهد توانست با قدرت گذشته قیمت نفت را کنترل کند. حداقل بخشی از توان خود برای افزایش یا کاهش تولید را از دست می‌دهد. این اتفاق می‌تواند نوعی اقدام عمدی در راستای تضعیف عربستان سعودی باشد. ریاض به لحاظ سیاسی برای آمریکایی‌ها کاملاً مطمئن نیست، لذا آنها بدشان نمی‌آید که قدرتش در بازار نفت را کاهش دهند. البته در راه تصویب قانون جدید نفتی عراق موانعی وجود دارد. طی هفته‌های اخیر مشخص شده که بسیاری از نمایندگان پارلمان چه از جناح شیعیان و چه از جناح کردها دیگر حاضر نیستند به راحتی هر قانونی را تصویب کنند. مخالفت با طرح قانونی جدید و عدم تصویب آن بیش از هر زمان دیگری محتمل به نظر می‌رسد. موضوع فوق را می‌توان عملاً‌ برابر با موضوع کنترل بازارهای جهانی انرژی در آینده دانست. خاورمیانه به دلیل ثروت نفتی خویش مدت‌هاست که صحنه‌ مناقشات و درگیری‌های سیاسی و نظامی است. اگرچه حرکت به سمت منابع جایگزین نفت از نقش این منطقه در درازمدت می‌کاهد، اما روند تغییر بسیار کند است و به این زودی‌ها نمی‌توان انتظار تحول سریعی را داشت. طی سال‌های آینده فروش نفت همچنان بر ثروت خاورمیانه می‌افزاید. کاهش منابع انرژی هم بر قیمت نفت می‌افزاید و به رغم نوسانات موجود درآمد صادرکنندگان نفت در خاورمیانه قابل توجه است. در مورد ذخایر باقی مانده نفت در جهان میان کارشناسان اختلاف‌نظر وجود دارد، اما دو سوم آنها در خاورمیانه هستند. لذا ذخایر مذکور برای تثبیت بازار آینده نفت حیاتی هستند. از آنجایی که از دهه شصت میلادی به این سو دیگر با استفاده از روش‌های علمی و جدید عملیات اکتشاف چندانی صورت نگرفته، این احتمال وجود دارد که حتی بیشتر ذخایر نفت عراق کشف نشده باقی مانده باشد. ده‌ها سال است که حوزه‌های نفتی با روش‌های قدیمی مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند، عمر آنها بسیار بیشتر از حد معمول و حتی تا 140 سال پیش‌بینی می‌شود. این در حالی است که عمر ذخایر نفت به عنوان مثال در کشور امارات متحده عربی حدود 90 سال و در ونزوئلا تنها 50 سال تخمین زده می‌شود. در آینده قدرت عراق در بازار نفت افزایش خواهد یافت و در عوض بر چالش‌های اوپک افزوده می‌شود. در عربستان حوزه نفتی غوار که بزرگترین حوزه نفتی این کشور است و 50 درصد کل تولید نفت کشور مذکور را به خود اختصاص می‌د‌هد، ‌به حداکثر تولید خود رسیده و احتمالاً در آینده‌ای نزدیک تولید آن سیری نزولی را طی می‌کند. گفته می‌شود تولید جهانی نفت تا سال 2010 به اوج خود خواهد رسید و پس از آن مدام سیری نزولی را طی می‌کند. لذا آمریکایی‌ها احتمالاً ‌درصدد خواهند بود هرچه سریع‌تر اوضاع عراق را آرام کرده و به تقسیم منابع نفت آن بپردازند.