بررسی نقش عوامل فرهنگی در پیروزی انقلاب اسلامی (بخش پایانی)

فرهنگ به معنای وسیع آن، قبل و بعد از انقلاب اسلامی ایران فراز و فرودهای زیادی را تجربه کرده است.

در دوران ستم شاهی غالب عرصه‌هایی که می‌توانست میدانی برای فعالیت ارزشمند باشد با محدودیت‌های فراوانی روبه رو بوده و ابتذال در حوزه سینما،موسیقی و نشر بیش از همه، ملت مسلمان ایران را آزار می‌داد.

با جدیت باید گفت مهم ترین تأثیر انقلاب اسلامی احیای ارزش ‌ها و آگاهی‌های اسلامی و تحولات فرهنگی در این راستا بود.

آن روز‌ها همه تلاش دولتمردان نظام شاهنشاهی به ویژه در بخش‌های فرهنگی، پیر و فرتوت نشان دادن اسلام و فرهنگ ایرانی اسلامی بود. در صورتی که پیروزی انقلاب اسلامی نشان داد که دین حیات بخش اسلام با گذشت زمان و توسعه مدرنیزاسیون خاتمه نمی‌یابد بلکه هر لحظه منتظر احیای دوباره است.

این اتفاق افتاد و مجددا به عنوان مهم ترین راه نجات بشر از ظلم و بیداد، فرهنگ اسلامی در ایران به رهبری امام خمینی(ره) احیا شد.

در این مورد هرگز نمی‌توانیم نقش مسجد، استقلال ائمه جماعات و روحانیون از دولت و دانشگاه ‌ها و نیروهای آموزشی متعهد به اسلام را نادیده بگیریم.

زهره الهیان، نماینده سابق مجلس شواری اسلامی با تاکید بر نقش مدیران فرهنگی ناکارآمد بعد از پیروزی انقلاب در ایجاد ضعفهای فرهنگی معتقد است: بیش از سه دهه از پیروزی انقلاب اسلامی می‌گذرد موضوع فرهنگ همواره از سوی دولت ‌ها مغفول واقع شده است. در برخی مراحل متاسفانه این کم لطفی ‌ها به تقابل با مبانی نظام و انقلاب تبدیل شده است. به خصوص در عرصه فیلم، سینما و کتاب ما شاهد هستیم که در برخی از دولت‌های گذشته از جمله دولت اصلاحات، نوعی تفکر متفاوت و متباین از ارزش‌های نظام جمهوری اسلامی ایران و تفکر حضرت امام خمینی (ره) بروز و ظهور دارد و ریشه آن هم در مدیریت‌های کلان نظام است و برخی از مدیران متاسفانه به دلیل اینکه نتوانستند درک درستی از تفکر و اندیشه امام راحل و ریشه ‌ها و مبانی انقلاب اسلامی داشته باشند، مسیری را طی کردند که منجر به تولیداتی شد که متاسفانه تولیداتی که ضد ارزشی بود و با نظام و انقلاب اسلامی سنخیت ندارد.

تولیدات فرهنگی در تباین با اسلام

الهیان در ادامه با اشاره به پایمال شدن جایگاه و حقوق نیروهای ارزشی و متدین در مقاطعی به گزارشگر کیهان می‌گوید: متاسفانه در دوره‌هایی نیروهای ارزشی و متعهد کنار گذاشته می‌شوند و از افرادی حمایت می‌شود که نوع نگاه شان هیچ گونه سنخیتی با نظام و انقلاب اسلامی ندارد و به عبارتی با بودجه بیت المال از فیلم‌سازانی حمایت می‌شود که صراحتاً احکام اسلام و شرع مقدس را زیر سوال می‌برند.

وی تصریح می‌کند: ریشه این گونه تولیدات متاسفانه تقابل با انقلاب اسلامی و اصل اسلام است که به دلیل عدم توجه به حمایت از نیروهای ارزشی و متعهد ما شاهدیم در روند فرهنگ و هنر نوعی عقب‌افتادگی نسبت به سایر عرصه ‌ها داریم که قاعدتا باید برنامه‌ریزی جدی‌ای در این رابطه و در سطوح کلان جامعه و از سوی دولت صورت گیرد در شرایط حاضر هم متاسفانه همچنان از وضعیتی که در بودجه فرهنگی شاهد هستیم، در بودجه سال 93 متوجه می‌شویم که مقوله فرهنگ، در دولت یازدهم هم مظلوم واقع شده است و قاعدتاً با این روند شاید نتوانیم حرکت همه جانبه و گسترده‌ای در فرهنگ و هنر انقلاب اسلامی شکل بدهیم. 

خاطره‌ای از یک گسست  فرهنگی

ابراهیم فیاض، استاد جامعه شناسی دانشگاه تهران با اشاره به نقش مدیران فرهنگی بعد از انقلاب و اشخاصی مثل عطاءالله مهاجرانی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دوره اصلاحات، در شکل گیری نوعی گسست فرهنگی، می‌گوید: من یک بار با آقای مهاجرانی در دوره‌ای که معاون پارلمانی رئیس جمهوری بود، صحبت می‌کردم، گفتم که یک نوع بازگشت فرهنگی به مسائل قبل از انقلاب در کشور صورت گرفته و قبل از انقلاب سیستم شاهنشاهی به شکل آمرانه‌ای می‌خواست فرهنگ غربی را پیش ببرد؛ بعد از نوسازی پس از جنگ، این سیستم آمرانه در کابینه کاری و پراگماتیستی اصلاحات شروع شد و به نوعی فرهنگ آمریکایی مطرح شد وقتی که من با مهاجرانی هم صحبت می‌کردم به وی پیشنهاداتی دادم که گفت این پیشنهادات عقل می‌خواهد و در این مملکت عقل وجود ندارد! یعنی یک نوع ناامیدی اجتماعی هم از ساختار اجتماعی وجود داشت.

انتقاد از حوزه‌های علمیه

فیاض در ادامه با اشاره به عامل غرب گرایی در گسست فرهنگی به گزارشگر  کیهان می‌گوید: وقتی که متولیان فرهنگی در دستگاه‌های اجرایی کار زیادی از پیش نمی‌برند، غرب گرایی جایگزین فرهنگ مردم می‌شود و این مباحث را از ساختار فرهنگی و فلسفی تا ساختار اجتماعی در نظر بگیرید؛ ما امروز باید بتوانیم بازتولید فرهنگ خودمان را داشته باشیم که متاسفانه دستگاه‌های فرهنگی در این زمینه کم کاری می‌کنند و وقتی مقام معظم رهبری هم فرمودند که باید اندیشه سیاسی اسلامی را مطرح کنیم، خبری نشد و الان که سالگرد انقلاب اسلامی است ما اندیشه اسلامی به روز نداریم و وقتی اندیشه‌های اسلامی سیاسی نداریم، اندیشه‌های بازرگان در جامعه نمود می‌یابند و تقریباً در تمام مجله‌های موجود این اندیشه را شاهد بودیم و این نشات گرفته از مصیبتی است که ما نتوانستیم اندیشه‌های اسلامی را به شکل مطلوبی بازتولید کنیم.

وی با تاکید بر مساله تولید و بازتولید اندیشه‌های اسلامی، توضیح می‌دهد: غرب هم اساساً ذاتش بر این است که از این فرصت ‌ها و خلأهای مدیریت داخلی کشورمان بهره برداری کند و این خلأهای ایجاد شده توسط گفتمان غرب پر می‌شود و متاسفانه ما نتوانستیم این گسل ‌ها را با برنامه‌های منسجم فرهنگی پر کنیم و به یک مدیریت قوی و انقلابی فرهنگی نیازمندیم.

گفتمان‌سازی و ایجاد ساختار توسط امام(ره)

مجتبی شاکری، عضو شورای شهر تهران با اشاره به تحولات تاریخی که برای پیروزی انقلاب طی شده است اظهار می‌دارد: بعد از ارتحال امام، جریانات مقابل رهبری با شعارهای جدیدی مقابل مقام معظم رهبری ایستادند؛ جریان کارگزاران یکی از آن‌ها بود که اعلام کرد در همه عرصه ها، تفکر لیبرالیستی دارد در حالی که نوع تفکر و نگاهشان به انسان و فرهنگ متفاوت با اسلام است در دوران دوم خرداد اوضاع بدتر شد و در این دوره تیم سیاسی و فرهنگی جدیدی ایجاد و برسرکار آمد که به سمت براندازی نظام دینی و اسلامی رفتند و فتح سنگر به سنگر و فشار از پایین را مطرح کردند که موج سازماندهی شده آن فتنه 88 بود.

وی اضافه می‌کند: در دولت اصلاحات مشخص شد که گروهی با یک دیدگاه فرهنگی و سیاسی وارد جریان براندازی شده‌اند و شاهد آن هم نامه‌ای است که گروه پنج نفره متشکل از کدیور، بازرگان، گنجی، سروش و مهاجرانی نوشتند و در خارج از کشور دیدگاه‌های خود را اعلام کردند و گفتند که 20 سال کار و تلاش فرهنگی کردیم و این نامه نشان می‌دهد که از همان سال‌های بعد از ارتحال امام(ره) این ‌ها سازماندهی داشتند و بیانگر این است که موجی سازماندهی شده از داخل و خارج به جنگ با نظام آمده است.

ایستادگی انقلاب در برابر تهاجم فرهنگی غرب

حجت الاسلام والمسلمین نصرالله پژمانفر، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی، با اشاره به نقش گفتمان انقلاب اسلامی در دنیای اسلام، می‌گوید: بعد از پیروزی انقلاب اسلامی فرهنگ و گفتمان انقلاب اسلامی توانست، در دنیا به عنوان گفتمانی مطرح شود که بسیاری از دردهای بشر را راهگشا شود و بسیاری از گره‌های جامعه را باز کند و تفوق گفتمان انقلاب اسلامی باعث شد جریان‌های استکباری دچار نگرانی عمیقی شوند و به این دلیل است که در طول انقلاب اسلامی تقابلی که با گفتمان انقلاب اسلامی صورت گرفته، حتی تقابل‌های فیزیکی، مثل جنگ ناشی از همان گفتمان و باورهایی است که انقلاب اسلامی توانسته در دنیا مروج آن‌ها باشد لذا می‌بینیم که در برابر این جریان، با جدیت ایستاده‌اند و تلاش کرده‌اند که مسیر و گفتمان را از بین ببرند.

وی معتقد است: هیچ نوع تهاجمی در انقلاب اسلامی، مثل تهاجم فرهنگی وجود نداشته و بالاترین تقابل با جمهوری اسلامی روی همین مسائل فرهنگی بوده است و چون این بخش، موضوعی است که مقداری غیرملموس بوده، من فکر می‌کنم ما تن‌ها جایی که در این عرصه، گاهی کارد به استخوان جامعه ما خورده و آسیب‌های خطرناکی را به جامعه ما زده که آثارش کاملاً در عرصه‌های مختلف وجود دارد، عرصه‌های فرهنگی است و عناصری که در این عرصه وجود داشتند سعی می‌کردند این ضربه زدن را پرچمداری کنند.

وی ادامه می‌دهد: افرادی که در حلقه کیان بودند و یا کسانی که در جایگاه وزارتخانه ‌ها و مخصوصاً وزارت ارشاد بودند، سعی در فرصت سازی برای جریان‌های انحراف داشتند. مثلا مهاجرانی دو ویژگی داشت که یکی این بود که خود وی یک شخص منحرف کاملاً برنامه دار برای ضربه زدن به انقلاب اسلامی بود، دوم اینکه فرصت ساز خوبی برای جریان‌های انحرافی بود که بتوانند به انقلاب اسلامی و ریشه‌های گفتمان انقلاب ضربه بزنند و هم خودش از فرصت استفاده کرد، هم بر اساس موقعیت‌هایی که توانست بیابد، ضربه‌های مهلکی را توسط جریان‌های مختلف منحرف بر پیکر انقلاب وارد کند.

عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی می‌افزاید: هنوز هم در کشور و شهر تهران مسائلی وجود دارد که همان جریان فکری امثال مهاجرانی را پیگیری می‌کنند و حتی در تهران، همان جریانی وجود دارند که مهاجرانی و تیم وی در وزارت ارشاد آن موقع ایجاد کردند و حالا هم متاسفانه در شورای شهر و وزارت ارشاد مدیریت و طرز فکر آن‌ها وجود دارد.

نیاز به نیروی انسانی متعهد

اما همانطور که گفته شد بخش زیادی از ضعف ‌ها و کارکردهای مسئله دار در عرصه فرهنگ مشخص شده و باید به دنبال راهکار و برنامه‌ریزی مدون برای برطرف کردن نقصان ‌ها و ممانعت از ورود نیروهای دارای انحراف یا با تفکر غربی به این عرصه شد.

 زهره الهیان با تاکید بر تلاش نهادهای مختلف در تقویت ارکان فرهنگی می‌افزاید: بیش از هر موضوعی، شناخت استعدادهایی که در قشر جوان است و پرورش این استعداد‌ها و حمایت از هنرمندان جوان و متعهد می‌تواند برای آینده نظام و انقلاب کارساز باشد و اگر قرار است که مقوله فرهنگ و هنر متناسب با مفاهیم ناب انقلاب اسلامی پیش برده شود، قاعدتاً نیاز به عوامل انسانی متعهد داریم و باید از این قشر حمایت به عمل آید تا بتوانند تولیدات ارزشی و متناسب با انقلاب اسلامی را ارائه بدهند البته توجه به بودجه فرهنگی هم از مقوله‌های دیگری است که اولاً بودجه متناسب با نیاز عرصه فرهنگ و هنر اختصاص داده شود و ثانیاً بودجه‌های مصوب درست و به جا مصرف شود و در جهت حمایت از هنرمندان و همچنین موسسات فرهنگی و هنری‌ای که دغدغه بسط و گسترش تفکر انقلاب اسلامی را دارند برنامه‌ریزی و هزینه شود.

ضرورت تولید فرهنگ بومی

فیاض هم با تبیین اینکه اشخاصی مثل ماکس وبر تاکید داشتند که جهان پدیداری یا جهان بینی مهمترین عنصر علوم انسانی است و جهان پدیداری هم به دین برمی گردد و همین دین، فرهنگ و تمدن یک جامعه را می‌سازد تاکید می‌کند: اگر جامعه‌ای فعال باشد و فرهنگ خود را تولید کند، یک علوم انسانی بومی دینی به وجود می‌آید اما اگر علوم انسانی نتواند این کار را انجام دهد، با خلل مواجه می‌شود متاسفانه حوزه‌های علمیه که بیشترین انتقاد هم به آن‌ها وارد است، کار زیادی انجام نمی‌دهند.

وی معتقد است: بدون جهان پدیداری و چارچوب‌های معرفتی، شناختی و چارچوب‌های نشانه شناختی، نمی‌توان دنبال مسائل ریز فرهنگی مثل سینما رفت. چون سینما هم یک چارچوب معنایی دارد که از فلسفه و علوم انسانی مباحث را می‌گیرد و در واقع ساختار این‌ها را هم جهان پدیداری شکل می‌دهد؛ موقعی که جهان بینی مشکل دارد، همه ساختار‌ها دچار خلل و اشکال می‌شود. یعنی یک فرهنگ غربی حاکم و فیلم‌های غربی وارد سینمای کشور می‌شود.

پژمانفر،عضو کمیسیون فرهنگی مجلس هم با اشاره به اینکه مهمترین بخشی که جامعه ما انتظار تحقق آن را دارد، تحقق ویژگی‌های اساسی انقلاب اسلامی است؛ می‌گوید: ما هر چقدر بتوانیم فرهنگ اسلام را و ویژگی‌های ناب اسلام را برای جامعه مطرح کنیم، گفتمان انقلاب اسلامی می‌تواند خود را به خوبی نشان دهد. این گفتمان، گفتمان بسیار خوبی است اما اساساً این گفتمان اسلام است که در درون آن گفتمان انقلاب نهفته است و لذا تصور گفتمان انقلابی بدون گفتمان اسلامی ممکن نیست.اما باید اذعان داشت به دلیل وجود مدیران ناکارآمد فرهنگی ما از این گفتمان، فاصله زیادی گرفته ایم و چیزی که می‌تواند انسان امروزی را از این بست ‌ها نجات دهد راهکاری است که دین ترسیم کرده است و این توانایی در هیچ موضوع دیگری وجود ندارد و آن چیزی که بسیجی 13 ساله ما را در مقابل تانک می‌برد، منبعث از گفتمان انقلاب اسلامی است که با فرهنگ جهاد و شهادت آن را می‌شناسیم اما این مسائل با توطئه‌های دشمنان خارجی و برخی عوامل داخلی تحت الشعاع قرار گرفته و در صدد تضعیف این نوع گفتمان هستند.