راه جدید مسکو به خاورمیانه از مصر می گذرد

رئیس موسسه شرق شناسی در آکادمی علوم روسیه و از چهره های سابق وزارت خارجه این کشور، در جدیدترین نوشتار با عنوان «روسیه و شراکت جدید با مصر» به تحلیل روابط مسکو-قاهره پرداخت.

به گزارش خبرگزاری مهر، «ویتالی نامکین» در این تحلیل که در المانیتور منتشر شده می نویسد: «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهوری روسیه روزهای 20 و 21 بهمن ماه را در مصر گذراند. اکنون که خاورمیانه در آتش بحران های فعال می سوزد و روسیه به عنوان قدرت منطقه اوراسیا از سوی غرب تحت تحریم اقتصادی و فشار سیاسی جدی قرار دارد، سفر پوتین به مصر که خود نیز دوران گذار سیاسی ناموفقی را می گذراند، بسیار اهمیت دارد. این در حالی است که «سرگئی شویگو»، وزیر دفاع روسیه نیز چندی پیش عازم تهران شد و «سرگئی لاوروف» نیز اندکی بعد از آن در دیدار با همتایان چینی و هندی خود بر لزوم همکاری جدی تر کشورهای آسیایی تاکید کرد. شویگو راه آمریکای لاتین را نیز در پیش گرفته و باهدف توسعه همکاری های نظامی با کشورهای آمریکای لاتین عازم ونزوئلا شد.

تحولات اخیر در رفتار سیاست خارجی کرملین در پی بحران اوکراین و تیرگی روابط غرب با مسکو، گمانه زنی های متفاوتی را به همراه داشته است و وخامت اوضاع خاورمیانه نیز ابعاد جدیدی به تحلیل های کارشناسان اضافه کرده است.

نامکین در ادامه این تحلیل که ایراس آن را منتشر کرده آورده است: ولادیمیر پوتین، رییس جمهوری روسیه، روزهای 9 و 10 فوریه (20 و 21 بهمن ماه) در پاسخ به سفر رسمی ماه اوت سال گذشته «عبدالفتاح السیسی» رییس جمهوری مصر به مسکو، به طور رسمی به این کشور سفر کرد. اندکی قبل از سفر پوتین، تحلیلگران روس اظهار می کردند که رابطه روسیه و مصر می تواند توسعه پیدا کند و به سطح یک شراکت استراتژیک ارتقا یابد. ایجاد چنین تغییری مستلزم وجود مجموعه ای از عوامل است که برخی از آنها عبارتند از: موضع مشترک در قبال برخی از مسائل منطقه ای، منافع نزدیک و همسو به ویژه در خصوص مبارزه با تروریسم بین المللی، وجود سابقه مثبتی از همکاری های دوجانبه در مسائل گوناگون و همچنین اعتماد جدی متقابل بین رهبران دو کشور.

پس از اینکه ارتش مصر (بعد از سقوط محمد مرسی) قدرت را در این کشور در دست گرفت، مسکو بلافاصله از قاهره حمایت نکرد بلکه بعد از مدتی -هرچند کوتاه- و با پیروزی السیسی در انتخابات، روسیه آشکارا حمایت همه جانبه خود را از مصر آغاز کرد و همکاری اقتصادی و تجاری بین دو کشور نیز در سال 2014 سریعا گسترش یافت.

 در واقع، بنا به گفته «محمد البدری» سفیر مصر در روسیه، روابط دو کشور در تمام حوزه های مورد همکاری جهش داشته است. مثلا حجم مبادلات دوجانبه طی سال گذشته بالغ بر 3 میلیارد دلار بوده است و «اداره فدرال خدمات گمرکی» روسیه این میزان را بین ماه های ژانویه و دسامبر بیشتر  و بالغ بر چهار میلیارد و 600 میلیون دلار اعلام کرد. گفتنی است که چهار میلیارد و 100 صد میلیون دلار از این مقدار، مربوط به صادرات روسیه به مصر بوده است.

همچنین سال گذشته، بیش از سه میلیون گردشگر روسی به مصر سفر کردند و این در حالی است که شرایط امنیتی مصر از برخی جهات نامساعد است و تعداد روس هایی که به خارج از کشور سفر می کنند نیز کاهش یافته است.

«هشام زعزوع» وزیر گردشگری مصر نیز تا آنجا پیش رفته که پیشنهاد داده است دو کشور در مبادلات گردشگری خود به جای دلار از روبل روسیه در مقابل پوند (واحد پول مصر) استفاده کنند؛ اما با توجه به نابرابری قابل توجه طراز تجاری روسیه در مقابل مصر، به نظر نمی رسد این اقدام امکان پذیر باشد.

علاوه بر این، یوری یوشاکو مشاور رییس جمهوری نیز روز 5 فوریه (پنجشنبه 16 بهمن ماه) به رسانه ها اعلام کرد که کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا و مصر برای تشکیل کارگروهی در خصوص ایجاد منطقه آزاد تجاری توافق کرده اند. وی همچنین گفت که تشکیل یک تیم تحقیقاتی کارآمد برای این کار در دستور کار قرار گرفته است و اولین جلسه آن در ماه مارس یا آوریل امسال در قاهره برگزار خواهد شد.

پوتین نیز روز 8 فوریه (یکشنبه 19 بهمن ماه) به روزنامه مصری «الاهرام» گفت: ما در زمینه کشاورزی همکاری های دوجانبه سودمند و موثری برقرار کرده ایم. مصر، بزرگ ترین خریدار گندم روسیه است و روسیه در حدود 40 درصد از غلات مصرفی این کشور را تامین می کند. ما نیز از مصر میوه و سبزی وارد می کنیم.

در نظر مصر، اکنون که روابط روسیه و آمریکا تیره شده است، مسکو  این طور مستمر نسبت به قاهره ابراز دوستی می کند. در واقع، وقتی واشنگتن اعلام کرد باراک اوباما تصمیم دارد السیسی را روز 14 ژانویه (24 دی ماه) به کاخ سفید دعوت کند، رییس جمهوری مصر بهانه آورد و نخست وزیرش را روانه کاخ سفید کرد. این اقدام السیسی، مصاحبه سال 2013 وی را یادآوری می کند؛ السیسی در آن زمان خیلی رک و پوست کنده گفته بود: مردم مصر به خوبی از این حقیقت آگاه اند که آمریکا از طریق اخوان المسلمین و «محمد مرسی» از پشت به آنها خنجر زده است.

روزنامه البیان چاپ امارات متحده عربی روز 24 اکتبر در مقاله ای با عنوان مصر خود را برای دیدار پوتین آماده می کند نوشته بود: واشنگتن یک سازمان تروریستی خرابکار را دولت قانونی مصر می داند، سقوط آن را کودتا می خواند و این اتفاق را محکوم می کند. اما رفتار روسیه برخلاف آمریکاست و حاضر نیست بر سر چیزی که آن را زیر و رو کردن یک کشور می داند، کوتاه بیاید.

در ژانویه سال 2015، هیاتی از مخالفان دولت السیسی از جمله عده ای از اعضای حزب «آزادی و عدالت»  اخوان المسلمین، به واشنگتن سفر کردند و وزارت خارجه آمریکا از آنها استقبال کرد.  این کار، دولت قاهره را به شدت آزرده خاطر کرد با این حال من فکر نمی کنم مصر روابطش را بیش از این با آمریکا خراب کند چون به شدت به کمک آمریکا نیاز دارد.

اینکه کشورهای غربی حمایت مالی خود را از قاهره همچنان ادامه بدهند یا مصر را رها کنند، عاملی تعیین کننده در آینده روابط قاهره و مسکو است. روسیه خود به خاطر تحریم و سقوط قیمت نفت با مشکلاتی مواجه شده و  بعید است زیر بار کمک به قاهره برود. بنابراین، بدون حمایت مالی جدی کشورهای حاشیه خلیج فارس مانند عربستان سعودی، امارات عربی متحده و کویت از مصر، این کشور قطعا نخواهد توانست بهای واردات تسلیحاتی و نظامی خود از روسیه را بپردازد؛ وارداتی که بنا به گزارش سال گذشته رسانه ها بالغ بر 3 میلیارد و 500 میلیون دلار بوده است.

هنوز معلوم نیست که مرگ ملک عبدالله پادشاه سابق عربستان و روی کار آمدن پادشاه جدید چه تبعاتی برای مصر و موازنه قدرت در کل منطقه خواهد داشت. دیوید هرست سردبیر وبگاه «میدل ایست آی» معتقد است که اکنون زمان خوبی نیست که ارتش مصر حامی مالی خود را در ریاض از دست بدهد اما احتمال تحقق این امر جدی است.

در واقع ممکن است ریاض که سابق بر این اخوان المسلمین را جزء گروه های تروریستی اعلام کرده بود، سیاست خود را تغییر دهد؛ می توان آمدن راشد الغنوشی به ریاض برای تسلیت مرگ ملک عبدالله  و برکناری سلیمان ابا الخلیل وزیر اوقاف و امور اسلامی این کشور و از مخالفان جدی اخوان را شواهدی دال بر احتمال تغییر رویکرد سعودی ها نسبت به اخوان المسلمین دانست.

از سوی دیگر، بحران سوریه میدان همکاری گسترده ای برای مصر و روسیه فراهم کرده است و هر دو تلاش های خود را برای میانجیگری در این خصوص دو چندان کرده اند. قبل از نشست مشورتی روزهای 26 تا 29 ژانویه  (6 تا 9 بهمن ماه) با حضور مخالفان سوری و نمایندگان دولت و جامعه مدنی سوریه در مسکو، گروه های مخالف دولت سوریه، بدون حضور هیچ هیاتی از دمشق، یکدیگر را در قاهره ملاقات کرده بودند.

این امکان وجود دارد که در نتیجه سفر رییس جمهوری روسیه به قاهره، طرف های درگیر توافق کنند تا برای حل و فصل بحران سوریه با یکدیگر تشریک مساعی کنند. بدون تردید، این امر امکان دستیابی به راه حل موفقیت آمیز را برای خروج از این آشوب افزایش خواهد داد.

با این حال، همچنان نبرد با تروریسم بین المللی عنصر اساسی تعامل سیاسی قاهره و مسکو است. حملات 29 ژانویه (9 بهمن ماه) تروریست های گروه «سازمان ولایت سینا» (نام جدید گروه «انصار بیت المقدس») ضربه سختی به السیسی وارد کرد. در واقع تحلیلگران اعتقاد دارند حملات اخیر، این احساس را در مصر ایجاد کرده است که دولت السیسی قادر به کنترل شرایط امنیتی رو به وخامت کشور نیست. مقامات مصری اعتقاد دارند که حمله مذکور با کمک سرویس های اطلاعاتی ویژه خارجی انجام شده و اخوان المسلمین نیز در واکنش به این حمله طی بیانیه ای رسمی در همان روز، اعلام کرد که «جهاد» علیه دولت را تشدید خواهد کرد.

روسیه نیز مانند مصر، اخوان المسلمین را گروهی تروریستی می داند بنابراین وقتی قاهره در شرایط کنونی با مسکو وارد همکاری شود، انگیزه مضاعفی (برای مبارزه با تروریسم) پیدا خواهد کرد.

روسیه با اتخاذ سیاست «مشارکت جدید» با مصر به عنوان یک کشور کلیدی در جهان عرب، ثابت کرد که اظهارات مربوط به انزوای سیاسی مسکو بی پایه و اساس هستند. در واقع، به خاطر عواملی که مصر مسبب آنها نیست، اکنون روسیه به مقبول ترین حامی سیاسی و روانی مصر تبدیل شده است.

اکنون که روابط روسیه با بازیگران غیر عرب مانند ترکیه، اسراییل و ایران در حال تغییر است، ارتباط با مصر نفوذ مسکو را در خاور میانه افزایش خواهد داد. مسکو نه می تواند و نه می خواهد با بازیگران دیگری که در پی نفوذ بیشتر در خاور میانه هستند- در راس آنها واشنگتن- رقابت کند. با این حال، فقط در صدد حفظ جایگاه خاص خود نیز نبوده است بلکه آشکارا در حال پیشروی است.