آشنایی با کشور قزاقستان (بخش اول)

نویسنده: عارفه حاجی ئی، کارشناس ارشد سیاستگذاری از دانشگاه ناتینگهام انگلستان و عضو شورای نویسندگان ایراس؛

قزاقستان به عنوان بزرگترین کشور حوزه آسیای مرکزی در بخش میانی اوراسیا مستقر است. این کشور به عنوان هشتمین کشور وسیع جهان نیز شناخته می شود؛ اما با وجود وسعت بسیار زیادی که دارد در خشکی محصور است و به آبهای آزاد راه ندارد. از همسایگان قزاقستان می توان به روسیه، چین، قرقیزستان، ازبکستان و ترکمنستان اشاره کرد. مرز مشترک قزاقستان با کشور چین 1533 کیلومتر، قرقیزستان 1224 کیلومتر، روسیه 6846 کیلومتر، ترکمنستان 379 کیلومتر و ازبکستان 2203 کیلومتر است. [2]

قومیت:

گروه های قومی کشور قزاقستان ترکیبی از ترک ها، مغول ها و دیگر اقوام اقلیت است که در قرن 1 میلادی به این منطقه مهاجرت کردند و تا قرن ششم به عنوان قسمتی از خان نشین ترک ها شناخته می شدند؛ این قومبعدها به عنوان یک ملت متحد مشهور شدند. این ناحیه در قرن 18 توسط روسها فتح شد و در 1936 به صورت یکی از جمهوری های فدراسیون شوروی درآمد. قزاق های کنونی این کشور 24 درصد از جمعیت آن را تشکیل می دهند و از اختلاط با ترکان و مغولانبه وجود آمدند.

 تا سال 1920، این قبایل بیشتر به صورت بیابان گرد و چوپانی زندگی می کردند. می توان گفت که این اقوام در کشاورزی و دامپروری بسیار فعال بودند. در نیمه دوم قرن نوزدهم مهاجرت گروهی از روس ها به این منطقه باعث اختلاط قوم قزاق با روس ها شد. علاوه بر دو قوم ترک و مغول، اقوام دیگر از جمله تاتارها، اویغورها، روس های سفید و لهستانی ها در این منطقه حضور دارند.

مردم قزاقستان با عنوان قزاقستانی شناخته می شوند و درصد پراکندگی گروه های قومی در این کشور به این نحو است که قزاق ها 63.1 درصد، روسها 23.7 درصد، اوکراینی ها 2.8 درصد، اویغورها 1.4 درصد، تاتارها 1.3 ��رصد، ژرمن ها 1.1 درصد و دیگران 4.5 درصد را بر اساس آمارهای سال 2009 تشکیل می دهند.

زبان مردم قزاقستان زبان قزاقی است که 64.4 درصد از مردم به این زبان صحبت می کنند؛ اما 95 درصد از مردم زبان روسی را نیز می دانند زیرا زبان رسمی و زبان تجارت و ارتباطی این کشور است. [2]

زبان قزاق در شاخه زبان شناسی به عنوان یکی از شاخه های زبان ترکی مرکزی است که می توان گفت تنوع گویش در آن به چشم نمی خورد البته برخی از کلماتی که در این زبان وجود دارد از عربی، فارسی، روسی و مغولی به عاریت گرفته شده است. با نفوذ مغول ها به منطقه قزاقستان،  بسیاری از کلمات مغولی به این زبان راه یافت و می توان صبغه مغولی را در زبان قزاقستان به چشم دید.

خط مرسوم در این کشور تا قبل از سلطه شوروی الفبای قزاقی مبتنی بر سیریلیک بود که یکی از دانشمندان قزاق به نام آلتین سرین در قرن 18 میلادی به ابداع آن پرداخت. هم چنین الفبای عربی نیز در این کشور رواج داشت اما پس از سلطه شوروی خط از لاتین به روسی تبدیل شد و از سال 1993 خط قزاقی بر مبنای الفبای سیرلیک رواج یافت.

دین و مذهب:

بیش از 70 درصد از قزاق ها مسلمان هستند و 26 درصد از مردم را مسیحیان تشکیل می دهند که از این میان 23.9 درصد ارتدکس های روس هستند و 2.3 درصد دیگر پیروان دیگر شاخه های دین مسیحیت هستند و کمتر از 4 درصد نیز دیگر ادیان را پیروی می کنند. [2]

قزاق های مسلمان، سنی و پیرو مذهب حنفی در سنت هستند و آماری از وجود شیعیان در این کشور در دست نیست. پیش از ورود اسلام،  مردم این ناحیه بت پرست بودند حتی پس از حضور اسلام در منطقه بت پرستی هنوز رواج داشت. اسلام تا قرن 7 میلادی در میان مردم قزاق پذیرفته شد و حتی در قرن 10 میلادی شاهزادگان این کشور نیز خود را مسلمان می دانستند اما فقدان مراکز مذهبی و مساجد تا قرن 18 میلادی در این کشور به چشم می خورد. [7]

مسیحیان این کشور، عمدتا از نژاد ژرمن هستند و می توان گفت بیشتر آن ها پیرو فرقه ارتدکس می باشند اما برخی از مسیحیان پروتستان هم در کشور حضور دارند. یهودیان کشور قزاقستان عمدتا از ازبکستان به این منطقه آمدند، می توان گفت در دوره کنونی حدود 21 هزار یهودی در این کشور وجود دارد که با فرهنگ روس عجین شده اند.

قانون اساسی قزاقستان به نحوی است که حکومت کشور را تابع مذهب خاصی نمی کند و تمام مردم در انجام امور مذهبی خود آزاد هستند. مذهب و سیاست در این کشور از هم جدا هستند و احزاب نیز نمی توانند تحت عنوان مذهب به فعالیت حزبی بپردازند.

آمار جمعیت:

بنا بر آمار سال 2014، قزاقستان دارای 17948816 نفر جمعیت است که رتبه 62 را در میان کشورهای جهان به این کشور اختصاص داده است.

هرم سنی جمعیت کشور قزاقستان به شرح زیر است:

25 درصد از جمعیت را افراد 0 تا 14 سال تشکیل می دهندو 16 درصد از افراد بین 15 تا 24 سال هستند در حالی که 42.6 درصد از جمعیت را افراد جوان و میانسال بین 25 تا 54 سال تشکیل داده اند. تنها 7 درصد از جمعیت در هرم سنی 55 تا 64 سال قرار دارند و 6.8 درصد از افراد بالای 65 سال هستند.

بنا بر آمار سال 2014، میانگین سنی مردان قزاق 28.4 سال است در حالی که بانوان قزاق میانگین سنی 31.1 سال را دارند و میانگین سنی جمعیت کشور 29.7 سال است. نرخ رشد جمعیت قزاقستان در سال 2014، 1.17 درصد بوده است که رتبه 103 را به این کشور اختصاص داده است.

53.6 درصد از جمعیت کل کشور بنا بر آمار سال 2011 ساکن شهرها بوده اند و نرخ شهر نشینی قزاقستان 0.87 درصد است.

امید به زندگی در میان مردم شهر نشین و روستایی قزاقستان 70.2 سال است که این رقم برای مردان به 64.9 سال و برای زنان 75.1 سال است (2014). [2]

بهداشت:

بنا بر آمار سال 2011 سازمان بهداشت جهانی، قزاقستان 3.9 درصد از تولید ناخالص داخلی را صرف مسائل بهداشتی و درمانی می کند که رتبه 165 را به این کشور در میان کشورهای جهان اختصاص داده است. بهداشت و درمان برای مردم قزاقستان رایگان است. تا پیش از سال 2006 رشوه در سیستم درمانی رواج داشت اما از آن سالتحت کنترل دولت درآمد و خدمات بهداشت با کیفیت مناسبی ارائه شد. بنا بر آمار سال 2008 سازمان بهداشت جهانی، در سیستم بهداشتی قزاقستان به ازای هر 1000 نفر 7.8 تخت بیمارستانی وجود دارد. [3]

نظام آموزشی:

دوره تحصیلات در کشور قزاقستان، شامل دوره ابتدایی و متوسطه است و تحصیلات رایگان و اجباری برای تمام افراد صورت می گیرد و پس از آن برای ورود به دانشگاه از متقاضیان آزمون ورودی گرفته می شود. بنا بر آمار سال 2009، دولت 3.1 درصد از تولید ناخالص داخلی را صرف هزینه های تحصیلی می کرد که در مقایسه با کشورهای جهان این کشور را در رتبه 138 قرار داده است.

تعریف سواد در قزاقستان به این صورت است که افراد 15 سال به بالا توانایی خواندن و نوشتن داشته باشند. بنا بر آمار 99.7 درصد از کل مردم سواد خواندن و نوشتن دارند که از این میان 99.8 درصد از مردان و 99.7 درصد از زنان از این توانایی بهره مند هستند. [6]

اوضاع فرهنگی- اجتماعی:

قزاقستان کشوری است که در محل تلاقی جاده ابریشم (َشرق به غرب) مستقر است. تنوع فرهنگی موجود در این کشور، قزاقستان را به منطقه ای جذاب تبدیل کرده است. می توان گفت که فرهنگ و سنن این کشور تحت تاثیر فرهنگ صحرا نشینی و بیابان گردی است. به علت وجود صبغه صحرا نشینی، اسب به نماد بسیار مهمی در این کشور تبدیل شده است. دامپروری نیز در قزاقستان از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است چرا که کار اصلی و اولیه قزاق ها بوده است.

میراث هنری و فرهنگی این کشور استفاده از لباس های رنگارنگ و فرش های بافت دستان زنان قزاق است. لباس ملی مردم قزاقستان در زمان های قدیم از پوست حیوانات تهیه می شد و کلاه نمدی نیز برای جلوگیری از سرما استفاده می شد. زنان قزاق نیز لباس های رنگارنگ سنتی به تن می کردند و هیچ گاه چه پیش از اسلام و چه پس از آن روی خود را نمی پوشاندند.

ازدواج:

ازدواج ها در سال های گذشته به صورت سنتی، در سن پایین و با انتخاب پدر و مادر صورت می گرفته است. در برخی از موارد تعدد زوجات هم رواج داشته که البته این رسم بیشتر برای مردان متمول وجود داشته است؛ اما امروزه سیستم ازدواج تا حدی سبک غربی و مدرن به خود گرفته است.

موسیقی:

در گذشته موسیقی قزاقستان به صورت مردمی بوده است اما از سال 1934 موسیقی محلی این کشور با رقص همراه شد و در دهه 1940 نیز موسیقی مدرن و سمفونیک در این کشور رواج یافت.

عید نوروز:

در قزاقستان مردم عید نوروز را جشن می گیرند و این عید را به عنوان جزیی از آداب و سنن خود می دانند. در روز تحویل سال، مردم به خیابان های شهرها و روستاها می آیند و به رقص و شادی می پردازند. در نوروز مردم با پوشیدن لباس های سفید و نو به دید و بازدید اقوام می روند. این جشن در دوره حکومت کمونیستی به مدت محدودی کنار گذاشته شد چرا که کمونیست ها این جشن را به عنوان یک موضوع با صبغه مذهبی نگاه می کردند.

ادبیات:

قزاق ها علاقه وافری به ادبیات روسی و قزاقستانی دارند، آثار نویسندگان معروفی هم چون تولستوی، پوشکین و آبای در دروس مدرسه دانش آموزان وجود دارد.

رسانه‌ها:

در زمان حکومت کمونیستی سیستم مطبوعات کشور قزاقستان تابع شوروی بود. در سال 1991 میلادی قانون مطبوعات کشور قزاقستان به امضا رسید و در آن به آزادی رسانه ها اشاره شد. در این کشور 7 روزنامه به صورت رسمی منتشر می شود و معتبرترین خبرگزاری آن با نام کازتاگ فعالیت می کند و از سال 1920 به فعالیت می پردازد. پس از استقلال و امضای قانون مطبوعات در این کشور، همچنان کنترل و نظارت بر رسانه ها ادامه یافته و انتشار اخبار و انتقاد ها چندان آزادانه صورت نمی گیرد.