منافع بزرگ روسیه در پی لغو تحریم‌های ایران

نویسنده: اولگا سامافالووا، اکاترینا نیروزنیکوا

برگردان: علیرضا چاروسایی، دبیر بخش روسی سایت ایراس؛

ایراس: با اجرایی شدن توافقی که بین ایران و کشورهای 1+5 صورت گرفته است، همه تحریم های ایران در بخش نفت و امور بانکی برداشته خواهد شد. "ویکتور شام" معاون شرکت «آی.اچ.اس انرژی اینسایت»[1] در این باره می گوید: "بازگشت ایران به بازار نفت و افزایش عرضه آن، سقوط قیمت نفت برنت را در پی خواهد داشت و احتمال سقوط قیمت نفت تا 30 دلار در ازای هر بشکه را تقویت خواهد کرد."

دمیتری کیپا از شرکت کیوبی فینانس[2]  در گفتگو با روزنامه وزگلیاد روسیه درباره رشد اقتصادی روسیه در سال 2015 اینطور می گوید: "اگر تحریم های نفتی ایران برداشته شوند و این مسئله باعث سقوط قیمت نفت در بازارهای جهانی شود، در نتیجه کشورهای تولید کننده نفت و از جمله روسیه متضرر خواهند شد و این مهم می تواند به یکی از مولد های قوی رشد منفی در سال 2015 تبدیل شود."

اما در مقابل عده ای از کارشناسان معتقدند که برداشتن تحریم های نفتی ایران ضربه شدیدی بر قیمت های نفت نخواهد گذاشت؛ با اینکه در زمان مذاکرات هسته ای ایران با کشورهای 1+5 قیمت نفت پایین آمد، اما بعداً معلوم شد فرصت سه ماهه ای تا اجرای مواد تفاهمنامه بدست آمده مبنی بر محدود کردن فعالیت های اتمی ایران و برداشتن تحریم های ضد ایرانی از سوی غرب، باقی مانده است.

"الکساندر یگوروف" از شرکت تله ترید[3] درباره این بازه زمانی اینطور اظهار نظر می کند: "اما سه ماه زمان زیادی است. تا سه ماه دیگر، کی مرده و کی زنده است. در این فاصله تولید کنندگان نفت در دنیا این فرصت را خواهند یافت تا رشد داشته باشند و از آنجا که در ایالات متحده آمریکا نشانه هایی از افت تولید نفت به چشم می خورد، در نتیجه مولدهای رشد می توانند ایجاد شوند."

با اعلام نتیجه مذاکرات هسته ای ایران و غرب، بازارهای جهانی نفت تنها کاهش اندکی به خود دیدند و در زمان تهیه این مطلب بهای نفت خام اندکی کمتر از 55 دلار به ازای هر بشکه باقی مانده است. یعنی درست به همان قیمتی که تا آغاز مذاکرات هشت روزه لوزان معامله می شد. الکساندر یگوروف درباره بهای این کالای استراتژیک اضافه می کند: "به عقیده ما انتظار نمی رود در آینده نزدیک بهای نفت به پایین تر از 53 دلار برسد."

به عقیده "کنستانتین سیمانوف" ریاست بنیاد ملی امنیت انرژی روسیه، تاثیر فاکتور ایران بر ارزش نفت به شدت بزرگنمایی شده است. سیمانوف تاثیر توافق ایران و غرب بر بازار انرژی را بیشتر روانی و کوتاه مدت توصیف می کند و شباهت آن را به اثر جنگ در یمن بر بازارهای جهانی نفت نسبت داد. وی همچنین نقش تحولات ژئوپلوتیک در منطقه خاورمیانه را بر بهای نفت برمی شمارد و امکان انحلال سازمان اپیک به دلیل کمرنگ شدن نقش این سازمان در تعیین بهای نفت را مطرح می کند.

سیمانوف ادامه می دهد: "بعد از تحریم ایران، سهم این کشور در بازار انرژی اروپا را عربستان برعهده گرفت. حال اگر ایران بخواهد فروش نفت خود را افزایش دهد، باید این مسئله به تایید سازمان اپیک برسد. بنابراین من این احتمال را رد نمی کنم که امکان اختلاف های جدی در اپیک، بویژه ایران و عربستان سعودی وجود دارد. همچنین اگر به مسائل نفتی بین این دو کشور، رویارویی ژئوپلوتیک در یمن را نیز اضافه کنیم، آنگاه می توان تصور کرد که اختلافات دو طرف تا چه حد جدی است. درگیری در یمن فعلا ادامه دارد و با در نظر گرفتن همه مسائل موجود پیشبینی من درباره بهای نفت، گران شدن آن و نه ارزان شدنش است."

دولت روسیه نیز اعتقادی به سقوط بهای نفت ندارد. به گفته "آرکادی دورکویچ" معاون نخست وزیر فدراسیون روسیه "بهای نفت در سال 2015 به طور میانگین در حدود 50 دلار حفظ خواهد شد و این در شرایطی خواهد بود که تولید نفت ایران افزایش یابد و وارد بازار شود." دورکویچ معتقد است: "من هیچ ریسکی نمی بینم؛ نه اینکه ریسکی وجود نداشته باشد. ریسک همیشه وجود دارد؛ من فکر می کنم بازار با در نظر گرفتن توافق و اجرای آن در ماه های آینده شرایط فعلی را به خود گرفته است."

روایت افسانه‌ای

سیمانوف با اطمینان می گوید: "این برداشت که لغو تحریم های اقتصادی ایران، می تواند ضربه بزرگی بر قیمت های نفت و موقعیت روسیه در بازار نفت باشد، چیزی بیش از یک روایت خیالی و افسانه ای نیست. سهم روسیه تنها از فروش نفت خام در بازار جهانی، به شکل غیر قابل مقایسه ای بزرگ است. ایران سالانه امکان صادرات 25 تا 30 میلیون تن نفت خام  را دارد. این در حالی است که این رقم برای روسیه به 250 میلیون تن در سال می رسد. با مقایسه این دو عدد می توان به این واقعیت  پی برد که نفت ایران در بازار روسیه نمی تواند جایگزین نفت روسیه در این بازار شود."

اما درباره آنچه که به تاثیر ایران بر بهای نفت مربوط می شود باید اینطور توضیح داد که ایران در شرایطی نیست که به یک باره استخراج نفت را افزایش دهد و حجم بزرگی از نفت را به بازار ارائه کند. تا قبل از اعمال تحریم ها، ایران که 10 درصد از کل ذخایر نفت جهان را داراست، مقام دوم تولید نفت را به خود اختصاص داده بود، اما حالا در مکان پنجم یا ششم قرار دارد. این کشور در سال 2005 میلادی به طور متوسط 4.2 میلیون بشکه در روز تولید نفت داشت که بالاترین میزان تولید این کشور به حساب می آید. در حال حاضر تولید نفت ایران نصف شده است و به حدود 2.7 میلیون بشکه در روز می رسد. تحریم ها باعث شد تا ایران بازار اروپا را از دست بدهد اما توانست صادرات به آسیا و بویژه چین را افزایش دهد.

طبق گزارش موسسه انتشارات "داو جونز" [4] نکته ای دیگری که درباره کاهش تولید نفت ایران وجود دارد، مسئله نبود سرمایه گذاری کافی در بخش صنایع نفتی این کشور است. صنعت نفت ایران در 10 سال گذشته از دو مسئله رنج برده است. اولین مسئله مربوط به ناتوانی مدیریتی و دیگری به نبود سرمایه گذاری کافی مربوط است. استخراج نفت در ایران در چاه های قدیمی و با تکنولوژی و ابزار تقریبا قدیمی انجام می شود. همچنین ایران سرمایه کافی برای عملیاتی کردن استخراج از چاه های جدیدی که از نظر ذخایر در دنیا کم نظیر هستند را ندارد.

کنستانتین سیمانوف به روزنامه وزگلیاد چنین می گوید: "برای بازگشت به سطح تولید قبلی زمان و سرمایه زیادی لازم است. برای مثال عراق بعد از جنگ چند سال طول کشید تا توانست به سطح تولید قبلی خود برسد."

ایرانی ها اخیراً با شرکت های گوناگونی ملاقات های زیادی داشته اند و در سعی کرده اند تا مشارکت این شرکت ها را در تجهیز چاه های جدید نفت و بازیابی چاه های قدیمی جذب کنند. پیشنهادات مشابهی به شرکت های روسی نیز می شود. اما در حال حاضر با توجه به سقوط قیمت نفت در جهان، مشخص نیست که تا چه حد شرکت های خارجی علاقمند به سرمایه گزاری در بخش نفت ایران هستند. براساس نظریات کارشناسان، صنعت نفت ایران نیاز به 500 میلیارد دلار سرمایه گزاری دارد.

روابط تجاری ایران و روسیه

روسیه بخاطر تحریم های غرب روابط تجاری خود با ایران را رسماً قطع نکرده بود؛ اما در عمل محدودیت های بانکی این روابط را دچار مشکل کرده بود.   

در سال های اخیر روسیه تلاش می کرد با دور زدن تحریم ها با غرب بازی کند. به همین منظور سیستم داد و ستد کالایی پنج ساله ای طراحی و تکمیل می شد که براساس آن ایران 2.35 میلیارد دلار نفت خود را در برابر کالاهایی چون غلات، ماشین آلات، خودرو های سنگین، ریل آهن و فلزات روسی با تخفیف به روسیه ارائه می کرد تا روسیه به قیمت بازارهای جهانی به فروش برساند.

لغو تحریم های بانکی ایران کار تجارت و انتقال بین بانکی را آسان می کند و این امکان را ایجاد می کند تا ریسک تاخیر پرداخت پایین بیاید و دیگر نیازی به یافتن راه های میان بر و دور زدنی برای عملیات تجاری نخواهد بود. غرب هم دیگر نخواهد توانست به صورت رسمی به بهانه جویی و اشکال تراشی در معاملات بین روسیه و ایران بپردازد.

"آرکادی دورکویچ" معاون نخست وزیر روسیه معتقد است که لغو تحریم های ایران، فرصت های تازه ای را پیش روی شرکت های روسی می گذارد. به گفته وی "فرصت ها وجود دارد، ارتباطات ایجاد شده است، فکر می کنم شرکت های ما پروژه هایی با شانس بازدهی زود هنگام را به ایران پیشنهاد خواهند کرد."

این مهم امکان رشد حجم معاملات بین روسیه و ایران را فراهم می کند. در زمینه تجارت نفتی نیز فرصت های تازه ای نصیب این دو کشور می گردد. همچنین تهران علاقه ویژه ای به واردات محصولات کشاورزی روسیه دارد. به عنوان مثال غلات روسی حدود 10 تا 20 درصد واردات سالانه ایران را به خود اختصاص می دهد. هر ساله 5 تا 7 میلیون تن غلات روسی به ایران صادر می شود.

"آننا کاکاریوا" از شرکت آلپاری[5] در گفتگو با روزنامه وزگلیاد از فرصت های تازه در تجارت با ایران می گوید: "روسیه قادر به احیای همکاری های تجاری با ایران خواهد بود. همکاری هایی در زمینه فلزات، صنایع هوایی، ماشین آلات، کشاورزی، انرژی و موارد دیگر از این جمله اند. ایران با اشتیاق فراوان به خرید خودروهای سنگین و ریل آهن از روسیه خواهد پرداخت. بیشترین پتانسیل همکاری تجاری با ایران مربوط به فلزات، بویژه محصولات فولادی و آلومینیوم است. صادرات فولاد به ایران می تواند رشد 60 تا 70 درصدی را از خود نشان دهد."

گسترش همکاری های اقتصادی ایران و روسیه در بخش راه آهن و صنایع وابسته نیز بسیار سودآور خواهد بود. روسیه قادر به همکاری در زمینه گسترش خطوط آهن، نوسازی و نصب خطوط تغذیه الکتریکی ناوگان ریلی ایران است. همچنین زمینه همکاری فضایی با ایران وجود دارد. در همین زمینه مسکو متعهد شده است تا آموزش فضانوردان ایرانی را انجام دهد.

در زمینه همکاری های هسته ای نیز کار آسان خواهد شد؛ از جمله امکان ساخت راکتورهای جدید توسط شرکت روس اتم بوجود خواهد آمد. اولین نیروگاه برق اتمی ایران در بوشهر به دست متخصصین همین شرکت تکمیل و راه اندازی شده است. در نوامبر 2014 میلادی ایران و روسیه بزرگترین قرارداد اتمی جهان را در سال های اخیر به امضا رساندند. قرارداد یاد شده در راستای ساخت، تجهیز و تامین سوخت 8 ایستگاه تولید برق اتمی با قدرت 10 گیگا وات است که سودآوری چندین ده میلیارد دلاری و سرازیر شدن ده ها ساله سرمایه به مسکو را در پی خواهد داشت.

در کل لغو تحریم های غربی علیه ایران می تواند حجم فعلی مبادلات بین ایران و روسیه را از 1.5 میلیارد دلار به 6 میلیارد دلار در سال برساند. احیای همکاری های تسلیحاتی-نظامی بین دو کشور نیز می تواند منافع صادراتی بیشتری برای روسیه بوجود آورد. البته هنوز مشخص نیست که با وجود قطعنامه شورای امنیت  سازمان ملل، تا چه اندازه توافق ایران با غرب بتواند امکان صادرات تسلیحات مدرن را به این جمهوری اسلامی ایران بوجود آورد.

اگرچه روسیه از قطعنامه شورای امنیت تبعیت نکرد، اما مجبور به تعویق انداختن اجرای قرارداد فروش و تحویل سیستم های موشکی S-300  و S-400 به ایران شد. ایران قرارداد یاد شده را از لحاظ حقوقی همچنان معتبر می داند. بعد از لغو تحریم ها قابل اجرا خواهد بود. اخیرا ایران و روسیه قرارداد همکاری نظامی جدیدی را به امضا رساندند که به موجب آن چشم انداز فروش تسلیحات روسی به ایران بسیار گسترده است.

"ایوان آندریوسکی" عضو اتحادیه مهندسین روسیه در این باره می گوید: "در ایران طیف گسترده ای از تسلیحات ساخت شوروی مورد استفاده قرار می گیرد که باید تعویض یا مدرنیزه شوند. جمهوری اسلامی نیز مایل به دریافت مدل های جدید از این تسلیحات است. به طور مثال جنگنده ها و سیستم های پدافند هوایی روسی." به عقیده آندریوسکی، باز شدن بازار ایران-روسیه می تواند به تدریج حجم صادرات تسلیحات خود را تا سطح دهه 90 میلادی احیا کند. ایران در آن موقع بعد از هند و چین بیشترین واردات سلاح را از روسیه به خود اختصاص می داد.