خاورمیانه ناامن‌ همه ‌جهان را ناامن‌ خواهد‌ کرد

* مهم‌ترین مساله‌ای که در سفرهای منطقه‌ای ظریف وجود داشت، چه بود؟

** موضوع بسیار مهمی که در سفرهای ظریف به منطقه وجود دارد روشن شدن افکار عمومی و تبیین سیاست‌های خارجی جمهوری اسلامی ایران پس از امضای توافقنامه هسته‌ای است و دیگری جلب همکاری برای ایجاد نهاد و ائتلاف مشترک در رابطه با چگونگی مبارزه با تروریسم که تعهدی برای همه کشورها خواهد بود و خطرات ناشی از تروریسم بین‌المللی که شرق و غرب و همه منطقه را در برگرفته است و همگی این مسائل برای جهان به نوعی خطرآفرین خواهد بود. از سوی دیگر، مساله داعش و کردها در فضای ترکیه است که منجر به پذیرش عضویت آنکارا در ائتلاف غربی علیه داعش شده و همچنین این کشور با دادن پایگاه نظامی به ویژه اینجرلیک برای انجام عملیات نظامی در خاورمیانه موافقت کرده است. به همین دلیل ظریف در این زمینه با مقامات ترکیه رایزنی‌هایی انجام داده است و ناآرامی‌های موجود در لبنان نیز وجود دارد همه اینها موضوعات بسیار حساسی است که تیم ظریف در سفرهای منطقه‌ای خود این مسائل را در درجه اول اهمیت و هدف قرار داده است.

اقدامات ظریف در منطقه توجه مقامات سیاسی خاورمیانه به‌ویژه منطقه و جامعه جهانی را به خود جلب کرده است و همچنین این مساله را یادآوری می‌کند که خاورمیانه ناامن همه جهان را تهدید خواهد کرد و دامنه پخش آن کشورهای دیگر را هم دربر خواهد گرفت. منطقه و قدرت‌های بزرگ و سازمان‌های بین‌المللی و نهادهای بین‌المللی و همه ملت‌ها درباره آن باید هوشیار باشند و در کنار هم صحبت کنند. علاوه بر پدیده شوم تروریسم در منطقه مهاجرت‌هایی نیز صورت می‌گیرد. از سویی سیل مهاجرانی که از  کشورهای جنوب آسیا و شمال آفریقا به سمت اروپا سرازیر شده‌اند دریای مدیترانه را با گرفتاری‌های زیادی روبه‌رو ساخته است. به همین دلیل برای ایجاد ثبات و آرامش و برای نیل به اهداف دیپلماسی خود باید رسانه‌ها از دیپلماسی کشور حمایت‌های لازم را انجام دهند.

* قبل از توافق تلاش‌های زیادی از سوی برخی از کشورهای منطقه در جهت گسترش پدیده ایران‌هراسی به وجود آمد و این مساله کمی اقدامات ظریف را در جهت تعامل با منطقه و ایجاد ثبات و آرامش با دشواری مواجه می‌کند، در این زمینه چه رویکردی را باید اتخاذ کرد؟

** شایعاتی وجود دارد که پاکستان به عربستان بمب هسته‌ای داده است و خاورمیانه به سمت اتمی شدن پیش می‌رود. در حالی که ایران موضع رسمی‌اش همواره حتی قبل از توافق با کشورهای 1+5 این بوده که بر اساس فتوای رهبری عمل کند بدین معنا که  ما درصدد دسترسی به سلاح اتمی نیستیم. ایران همواره پیشرو بوده و خواهان خاورمیانه‌ای عاری از سلاح کشتار جمعی است و در کنفرانس‌های بین‌المللی منع گسترش سلاح‌های کشتار جمعی ایران همواره خاطرنشان کرده که هرگز به دنبال سلاح هسته‌ای نخواهد بود. به همین سبب برای تبیین و یادآوری این مساله و به دنبال همکاری‌های امنیتی در منطقه ظریف نیز پس از توافق، سفرهای خود در منطقه را در دستور کار قرار داد تا به کشورهای دیگر به ویژه در خلیج فارس و خاورمیانه بگوید که در بدترین شرایط بحرانی ایران و آنها دارای یک دشمن مشترک هستند و آن هم تروریسم است. به همین منظور و برای از بین بردن تروریسم در منطقه همکاری‌های متقابل ایران با منطقه و منطقه با ایران باید مورد توجه قرار گیرد. بنابراین تنها یک کشور یا بخشی از منطقه را تحت تاثیر خود قرار نمی‌دهد بلکه تروریسم یک پدیده بین‌المللی است و پاک کردن این پدیده خشونت‌بار و تکفیری همکاری‌های همه کشورهای منطقه را می‌طلبد.

* آیا سرمایه‌گذاری‌های خارجی در کشور می‌تواند فرصت‌ها و هزینه‌های از دست رفته در زمان تحریم را بازگرداند؟

** قبل از این به خاطر سایه سنگین تحریم‌های ظالمانه امکان سرمایه‌گذاری مستقیم از سوی کشورهای اروپایی وجود نداشت، اما حال فرصتی به وجود آمده تا این کشورها برای سرمایه‌گذاری مستقیم در کشور از خود رغبت نشان دهند، به ویژه وقتی اروپا از سوی روسیه تهدید می‌شود. برای اینکه از تحریم به عنوان ابزاری برای خود استفاده کرده و به اروپا فشار وارد می‌کند. اروپا می‌خواهد به هر طریقی این فشار را کم کند، بنابراین به دنبال جایگزین است. ایران، دومین کشور جهان از نظر داشتن منابع گازی پس از روسیه است.

بنابراین شانس بسیار خوبی برای اروپا خواهد بود که به این سمت حرکت کند اما رویکرد ایران در داخل باید بر این مبنا باشد که رسانه‌ها و نیروهای ملی در کنار دولت دست به دست هم بدهند و راجع به این موضوع کار کنند و شایسته و بایسته است که در داخل یکصدایی در سیاست خارجی و دپیلماسی ایجاد شود. برخی این حق را به خود ندهند که‌ ساز ناکوک بزنند و با انتقادات غیرمنصفانه باعث کند شدن حرکت دولت شوند. برای دستیابی به فضایی که اکنون حاکم است 12 سال زحمت کشیده شد و در این مدت دولت با دشواری‌های بسیاری روبه‌رو شده، حال این 12 سال سپری شده و اکنون دولت می‌خواهد ثمره تلاش خود را در این فضا ببیند ولی عده‌ای می‌خواهند این فضا را خراب کنند. آنچه در این راستا مهم است این نکته است که باید این فضا  را مدیریت کرد و مدیریت این فضای پساتحریم مهم‌تر از مدیریت فضای قبل از تحریم است.

* ظریف در پی یادداشتی در روزنامه السفیر به ایجاد مجمع گفت‌وگوی منطقه‌ای اشاره کرد. تصور می‌کنید سعودی‌ها با توجه به مواضع اخیر خود در رابطه با موفقیت هسته‌ای ایران باز هم تمایلی به گفت‌وگو نشان دهند؟

** به نظرم، برای ایجاد گفتمان منطقه‌ای هنوز خیلی زود است. موقعیت کنونی ایران و توافق هسته‌ای هنوز برای کشورهای منطقه قابل هضم نیست و آنها مدام ایران را متهم به یکه‌تازی در منطقه می‌کنند. در شرایط کنونی زمان مناسبی برای ایجاد گفتمان منطقه‌ای به نظر نمی‌رسد و باید مدتی بگذرد. هنگامی که ما موفق به جذب سرمایه‌گذاران خارجی به داخل کشور شدیم و فضای تعامل با غرب را افزایش دادیم آنگاه خود کشورهای منطقه به دنبال ایران خواهند بود. به نظرم ایران در ابتدای امر باید گفتمان با غرب را طرح کند. بنابراین در حالت کنونی طبیعی است این مساله درباره عربستان به نتیجه‌ای نخواهد رسید. باید در ابتدای امر آرامش را در فضای سیاسی کشور به وجود آوریم. ما باید یک سیاست داخلی منظمی داشته باشیم و در داخل نیروهای ملی را برای سازندگی به سمت خود جذب کنیم. مادامی که نتوانیم سرمایه‌گذاران ملی را راضی به سرمایه‌گذاری در داخل کنیم و برخی از شرکت‌های بزرگ در داخل امکان حضور بخش خصوصی را فراهم نکنند بخش‌های خارجی نیز به ایران برای سرمایه‌گذاری نخواهند آمد. ما باید فضای سرمایه‌گذاری را در داخل مدیریت کنیم و فضا را بر اساس آنچه که لازم است بستر‌سازی کنیم. بنابراین در حالت کنونی فضای مناسبی برای ایجاد گفتمان منطقه‌ایدر حد مطلوبی شکل نگرفته است.

* چگونه می‌توان فضای داخلی منطقه را آرام نگاه داشت و سازهای ناکوک را کوک کرد تا در سطح منطقه نیز به فرآیند موفق‌تری از دیپلماسی دست پیدا کرد؟

** حمایت ایران از عراق، عربستان را نگران ساخته است. البته دولت عراق دولت مستقلی است ولی اکثریت شیعه در راس حاکمیت قرار دارند. بنابراین هر چه حمایت ایران از عراق بیشتر شود به همان اندازه نیز از دیگر کشورها احتمال دارد دور شویم. البته بیشتر جمعیت عراق سنی هستند، تنها بخش کوچکی از این کشور شیعه هستند. بنابراین باید در روابط با برخی از کشورهای در حال جنگ و بحران با دقت نظر بیشتری سیاست‌های لازم را به‌کار گرفت. اگر هم با آنها همکاری می‌کنیم همکاری ما به صورت پشتیبانی مستقیم نباشد، زیرا در این صورت از دیگر کشورهای جهان خود را دور خواهیم کرد. به نظر می‌رسد باید کمی در سیاست‌هایمان دقت نظر بیشتری به خرج دهیم، در این صورت منطقه خود به سمت ایران خواهد آمد. ایران سال‌هاست که قصد دارد به شانگهای بپیوندد، باید برای رسیدن به این هدف طرف مقابل این ضرورت را احساس کنند.

از طرف دیگر وقتی یک سازمان منطقه‌ای -اتحادیه عرب- که هویت حقیقی آن یعنی امنیتی یا نظامی‌بودن‌اش است اعلام نشد، چطور ما خواستار پیوستن به آن بودیم؟ در دوره دولت دهم می‌خواستیم در اتحادیه عرب عضو شویم. این مساله طبیعی است زیرا ایران یک کشور عربی محسوب نمی‌شود. شورای همکاری خلیج فارس نیز برای این به وجود آمد که در مقابل ایران بایستد. پیوستن به شورای همکاری خلیج فارس اشتباه است. باید شرایطی به وجود ‌آید که منطقه نسبت به ایران احساس آرامش کند. ایران زمانی که از لحاظ اقتصادی قدرتمند شد و ایران ستیزی را در منطقه نسبت به خود کاهش داد می‌تواند تأثیرگذاری بیشتری داشته باشد. منطقه باید یک بار دیگر با ایرانی قدرتمند و با سبقه فرهنگی و تمدنی روبه‌رو شود. اگر ما بتوانیم روی این موضوع‌ها کار کنیم در منطقه موفق‌تر خواهیم بود. باید در منطقه با تکیه بر سوابق درخشان تمدن و فرهنگ خود و با کمک گرفتن از ابزار فرهنگی وارد شویم و باید به دنبال راهی باشیم تا اختلافات شیعه و سنی افزایش پیدا نکند. مادامی که اختلافات شیعه و سنی در منطقه وجود دارد کشورهای منطقه به یکدیگر نزدیک نخواهند شد.

ایران توانایی‌های لازم در همه امور علمی و فرهنگی و فنی را داراست و می‌تواند به جایگاهی که شایستگی‌اش را دارد نائل شود و همه این مسائل مستلزم جلب نیروهای داخلی و ایجاد آرامش در داخل و ایجاد یک هم‌پیوندی از طریق فعالیت احزاب و گروه‌ها در پارلمان است و در جامعه باید سمن‌هایی شکل بگیرد تا بتواند این امکان را برای نزدیکی و وحدت گروه‌ها فراهم کند، زیرا همه‌چیز نمی‌تواند در دست دولت باشد و اگر اقتصاد آزاد نداشته باشیم نمی‌توانیم در این فضا کار کنیم. جهانی که می‌خواهد با ما کار کند جهانی با اقتصاد آزاد است و ما با این کشورها با فضای اقتصاد فعلی در داخل نمی‌توانیم کار کنیم. بنابراین به نظر می‌رسد که ایران این توان را دارد و به این سمت حرکت می‌کند.

* چرا ترکیه از یک طرف داعش را در ترکیه حمایت می‌کند ولی این گروه را در عراق بمباران می‌کند؟

** ترکیه از طرفی به داعش حمله می‌کند و از طرف دیگر به حزب کارگران کردستان عراق حمله می‌کند. ترکیه در داخل با مشکلی مواجهه است که ما هنوز نتوانسته‌ایم آن را دریابیم و آن اینکه هم مرز با سوریه است و 2 میلیون پناهنده در ترکیه است.  این 2 میلیون پناهنده ممکن است تهدیدی برای ترکیه باشند. اگر در میان این جمعیت کسانی باشند که به مسائل سیاسی ترکیه وارد شوند و مزاحمت ایجاد کنند طبیعی است که ترکیه عکس العمل نشان خواهد داد. بنابراین باید برخی از رفتارهای ترکیه را به خاطر حفظ امنیت ملی آن در نظر گرفت و نباید تنها به مسائل ظاهری بسنده کرد. نمی‌توان گفت که برخی از رفتارهای ترکیه نشات‌گرفته از مخالفت این کشور در مقابل توافق هسته‌ای است و این تفکر صحیح به نظر نمی‌رسد، زیرا این مساله روابط ایران با ترکیه را تنش‌آلود می‌کند. ترکیه با سوریه هم مرز است و در آنجا کردها و داعش به مرزهای این کشور نزدیک می‌شوند. در داخل نیز ترکیه با بحران انتخابات روبه‌رو است و نتوانسته یک دولت مستقل و قوی تشکیل دهد. ممکن است در ترکیه انتخابات زودرس برگزار شود. بنابراین به نظر می‌رسد که ربط دادن این دو موضوع به یکدیگر از لحاظ اصولی درست نباشد.

* حصول توافق هسته‌ای چه شرایط تازه‌ای را در روابط میان ایران و روسیه به وجود خواهد آورد؟ ایران می‌تواند رقیب روسیه در صادرات گاز به کشورهای اروپایی باشد؟

** امکان این مساله که ایران رقیب روسیه شود محال است، برای اینکه منابع گازی ایران به اندازه مصرفش است. شاید 10 درصد از گاز خود را به خاطر بهره‌برداری از گازهای پارس جنوبی بتواند صادر کند ولی این مساله در درازمدت شاید در 10 سال آینده خواهد بود که ما وارد بازار انرژی اروپا شویم زیرا باید ابتدا کشف کنند و سپس استخراج و لوله‌گذاری کنند. این مساله خود فرآیندی درازمدت خواهد بود. بنابراین ایران نمی‌تواند در کوتاه‌مدت وارد بازار انرژی گاز شود ولی این احتمال وجود دارد که در آینده روسیه تلاش کند تا 6 میلیارد تسهیلات به ایران بفروشد. بنا به شرایطی که ایران در تحریم بوده است روابط این دو کشور گسترده نبود. مثلا ایران بین 300 تا 400 میلیون دلار کالا به مسکو می‌فرستاد، این در حالی است که 3 میلیارد دلار با افغانستان داد و ستد داشتیم و به عراق 6 میلیارد دلار کالا صادر می‌کردیم. روسیه نقشی در تجارت و صادرات ایران ندارد. روسیه تنها دو دهم درصد در واردات کالا به ایران نقش دارد.

به نظر می‌رسد که در شرایط بهتر در آینده ایران دستش بازتر خواهد بود تا شرکای بهتری را انتخاب کند. روسیه خود وارد‌کننده تکنولوژی برتر از غرب است. بنابراین وقتی ایران می‌تواند برخی فناوری‌ها را از غرب وارد کند چرا باید از روسیه کالا وارد کند. این مساله را در نظر داشته باشیم که کشورها در صحنه بین‌الملل منافع ملی دائمی دارند. ایران می‌تواند شرکای بهتر از روسیه را انتخاب کند. به همین سبب است که کمپانی بنز در ایران می‌خواهد سرمایه‌گذاری کند و اتومبیل‌سازی فرانسه قصد سرمایه‌گذاری در ایران را دارد. زمانی که ایران می‌تواند هواپیمای ایرباس بخرد چرا از روسیه باید هواپیما بخرد. خود  روسیه پس از فروپاشی شوروی هواپیماهای پروازهای خارجی خود را اروپایی کرد. در سال‌های اخیر همه شرکت‌های داخلی از هواپیماهای بوئینگ استفاده می‌کنند و در این صورت چطور می‌توان کالاهای درجه دوم روسی را به کشور وارد کرد. زمانی دست ایران بسته بود و توپولوف را از روس‌ها خرید ولی اکنون که دست ایران باز است مطمئنا تهران بوئینگ و ایرباس خریداری خواهد کرد. ایران این امکان را دارد که در شرایط کنونی ناوگان هوایی خود را نوسازی کند.