بازی پیچیده آمریکا و ترکیه در سوریه (بخش دوم)

پژوهشگر مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه بر این باور است،تغییر سیاست دولت ترکیه درخصوص ایفای نقش در ائتلاف بین‌المللی ضد داعش و حمله همزمان به پ.ک.ک، در راستای احیای هژمونی انتخاباتی حزب عدالت و توسعه با فراهم کردن شرایط جهت برگزاری انتخابات زودهنگام انجام گرفته است.

رحمت حاجی مینه در نشست ترکیه‌شناسی مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه که با مدیریت دکتر اسدالله اطهری، مدیر گروه ترکیه شناسی برپا شد، به بررسی تغییرات اخیر در رویکرد ترکیه نسبت به داعش و همچنین پ.ک.ک و پیامدهای آن پرداخت.

این استاد دانشگاه گفت: انتخابات پارلمانی ترکیه در 7 ژوئن به منزله پایان هژمونی انتخاباتی حزب عدالت و توسعه در طول سیزده‌سال گذشته و انتخابات‌های محلی و پارلمانی ترکیه بود؛ پایانی که با آغاز حضور کردها برای اولین بار در قالب حزب دمکراتیک خلق‌ها در پارلمان با کسب بیش از 13 درصد آرا همراه بود؛ وضعیتی که عدالت و توسعه و مقامات حزبی و غیر حزبی آن را در شرایطی دور از انتظار و نامطلوب و در برابر دولت ائتلافی قرار داد.

پژوهشگر مرکز مطالعات خاورمیانه همچنین با اشاره به عدم موفقیت سیاست‌های پیشین حزب و عدالت و توسعه در خصوص سوریه و برخورد با داعش گفت: ترکیه خصوصا حزب حاکم آن که به خاطر مماشات با داعش مورد انتقادهای داخلی و خارجی قرار گرفته بود و از طرف دیگر نگران موفقیت‌های چشمگیر کردها در مبارزه با تروریسم داعشی و تقویت نهادسازی آنها بود، خود را ناگزیر از تغییر رفتار می‌دید.

وی افزود: لذا ترکیه که از مدت‌ها پیش شروطی از قبیل اعلام منطقه پرواز ممنوع در سوریه، ایجاد منطقه امن، آموزش و تسلیح نیروهای میانه روی مخالف دولت سوریه و از همه مهم‌تر سرنگونی نظام حاکم در سوریه را برای پیوستن به ائتلاف بین‌المللی ضد داعش مطرح کرده بود، امروز بنا به ضرورت و تاکتیک با پیوستن به ائتلاف درصدد است شرایط بازی را در داخل و خارج تغییر دهد.

دکتر حاجی مینه تصریح کرد: در این راستا، مقامات ترکیه از مدتها قبل با بکارگیری تهدید داعش و پ.ک.ک در کنار یکدیگر سعی در گفتمان سازی جدیدی برای همسان سازی داعش و «پ.ک.ک» و هم تراز قرار دادن این دو گروه داشتند تا در فرصت مناسب پس از حادثه تروریستی سوروچ، با پوشش حمله به داعش، حمایت و پشتیبانی بین‌المللی خصوصا آمریکا و ناتو را برای حمله به مواضع پ.ک.ک هم کسب کرده باشند.

وی افزود: فلسفه تغییر رویکرد ترکیه به داعش علاوه بر ترمیم چهره ترکیه در مبارزه با داعش و کاستن انتقادها، پوششی فراهم می‌کند که در لوای آن ترکیه بتواند به اقدامات فرامرزی خود در سوریه و عراق بدور از انتقاد جامعه بین‌المللی دست بزند و شرایط بازی را در آنجا نیز با تضعیف مواضع کردها به نفع خود تغییر دهد. هرچند چنین رویکرد میلیتاریستی و نظامی می‌تواند وضعیت را برای ترکیه پیچیده تر کند.

حاجی مینه در پایان گفت: اکنون حزب عدالت و توسعه با حمله به مواضع پ.ک.ک تلاش می‌کند از یک طرف با امنیتی کردن فضای داخلی، شرایط منحل کردن حزب دمکراتیک خلق‌ها را به اتهام همکاری با پ.ک.ک فراهم کرده باشد و در انتخابات زودهنگام دوباره با فعال سازی مجدد فرایند صلح و حرف از ادامه گشایش کردی، رای کردهای ترکیه را در غیاب یک حزب قدرتمند کردی به طرف خود بکشد و از طرف دیگر با این اقدام نظامی که شاخصه ناسیونالیسم کمالیستی دهه‌های گذشته بود، رای ملی گرایان ترک را نیز در صورت انتخابات زود هنگام کسب کند و بدین ترتیب شرایط احیای هژمونی انتخاباتی خود را دوباره فراهم کند.

این در حالی است که،ترکیه با بمباران مواضع گروه موسوم به داعش و همچنین با دادن مجوز به جنگنده های آمریکایی برای اینکه از خاک این کشور به حملات خود علیه این گروه ادامه دهند، جبهه جدیدی را در جنگ علیه داعش باز کرده است.اما این تنها اقدام نظامی ترکیه در روزهای اخیر نبوده است. این کشور در روزهای اخیر مواضع یک گروه کرد را هم که در جنگ علیه داعش در سوریه و عراق پیشتاز بوده، بمباران کرده است.

دولت ترکیه می‌گوید که مداخله‌اش در این درگیری‌ها مهم است.نیل آرون، خبرنگار بی.بی.سی در گزارشی نوشته است،اما گروهی از منتقدان، استراتژی ترکیه را کوته بینانه دانسته‌اند و معتقدند که احتمالا نتیجه معکوس خواهد داشت.ظاهرا داستانی که به مداخله نظامی ترکیه منجر شد به اندازه کافی روشن است.ماجرا از ۲۰ژوئیه و در پی حمله‌ای انتحاری در شهر سوروچ شروع شد. سوروچ شهری عمدتا کردنشین در جنوب شرق ترکیه و در نزدیکی مرز سوریه واقع است.

این حمله انتحاری که در یک مرکز فرهنگی در این شهر اتفاق افتاد به کشته شدن دست کم ۳۲نفر منجر شد.ظاهرا این حمله به دستور داعش صورت گرفته بود.اما معترضان کرد، دولت ترکیه را به تبانی با داعش متهم کردند؛ ادعایی که از سوی ترکیه تکذیب می‌شود.دو روز بعد از این ماجرا (پ.‌ک‌.ک)، دو مأمور پلیس ترکیه را به اتهام همکاری در بمبگذاری در شهر سوروچ کشت.

در همین حال درگیری تروریست‌های داعش با نیروهای ترکیه در امتداد مرز سوریه به کشته شدن یک سرباز ترکیه منجر شد.ترکیه در ۲۴ژوئیه در پاسخ به این تحرکات، در عملیاتی گسترده صدها نفر را به ظن طرفداری از داعش و پ.‌ک.‌ک بازداشت و همزمان جنگنده‌های این کشور مواضع این گروهها را در سوریه و عراق بمباران کرد.

ترکیه همچنین از دستیابی به توافقی خبر داد که بر اساس آن به نیروهای آمریکا اجازه استفاده از پایگاه هوایی اینجرلیک در جنوب کشور داده می‌شود؛ اقدامی که باعث تسریع در حملات هوایی نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا علیه مواضع داعش خواهد شد .پس از آن ظاهرا در عملیاتی تلافی جویانه از سوی پ.‌ک‌.ک، دو سرباز ترکیه کشته شدند.

دولت ترکیه می‌گوید که حاضر است با تمامی دشمنانی که منافع ملی کشورش را به خطر می‌اندازند، بجنگد اما بسیاری از ناظران معقتدند که ترکیه بیشتر علاقمند به جنگیدن علیه یک دشمن است.کرم اکتم، استاد مرکز مطالعات جنوب شرق اروپا در دانشگاه گراتس در اتریش می گوید،سیاست ترکیه عبارت از این است که وانمود کند علیه داعش می‌جنگد، در حالی که در واقع هدف دیگری را دنبال می‌کند و آنهم عبارت است از نابودی پ‌ک‌ک.

ترکیه تاکنون چه کاری کرده است؟

برای دانستن اساس مداخله ترکیه، کافی است به تاریخ پر آشوب این کشور با کردها نگاهی بیندازیم.کردها اقلیتی بزرگ در ترکیه و همچنین در کشورهای همسایه سوریه، عراق و ایران هستند.در هر یک از این کشورها، برخی از کردها فعالیت‌هایی علیه دولت‌ها داشته‌اند. گاه این فعالیت‌ها برای کسب حقوق بیشتر و گاه برای کسب استقلال بوده است.

تاریخ درگیری مسلحانه بین دولت ترکیه و نیروهای پ‌.ک‌.ک به سال‌های دور برمی‌گردد، اما در سال ۲۰۱۳میلادی طرفین با برقراری آتش‌بس موافقت کردند. اما این آتش بس تحت تاثیر جنگ داخلی در سوریه قرار گرفت.این جنگ یگان‌های مدافع خلق، نیروی نظامی کردهای سوریه که روابط نزدیکی با پ.‌ک‌.ک دارند را تقویت کرده است.

ترکیه همانند متحدانش در میان کشورهای عرب حوزه خلیج فارس، خواستار سرنگونی دولت قانونی بشار اسد در سوریه است. این کشور متهم شده که از بسیاری از گروههای شورشی مخالف دولت سوریه حمایت می‌کند، اما این حمایت یگان‌های مدافع خلق را شامل نمی‌شود.ترکیه با نگرانی، ناظر پیشروی یگان‌های مدافع خلق در امتداد مرز جنوبی خود است.

گروه موسوم به داعش تقریبا نواحی تحت کنترل یگان‌های مدافع خلق در سوریه را در محاصره دارد. ترکیه اتهامات وارده از سوی کردها را مبنی بر این که این کشور از داعش برای کاستن از نفوذ کردها استفاده می‌کند، رد کرده است.اما ترکیه مسیری است برای عبور خارجیانی که قصد دارند به تروریست‌های سوریه بپیوندند.براساس ادعاهای مطرح شده، تسلیحات و کمک‌های مالی هم از همین طریق به دست گروه‌های افراطی در سوریه می‌رسد.ترکیه پیش از این به شرکت در عملیات نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا علیه داعش تمایلی نداشت. در مقابل از پ‌.ک‌.ک و داعش به عنوان گروه‌های تروریستی نام برده است. ترکیه همچنین به تازگی خواستار ایجاد منطقه حائلی در داخل سوریه و در امتداد مرز خود شده که در اختیار هیچ گروهی نباشد.این درحالی است که یگان‌های مدافع خلق در جنگ علیه داعش در سوریه پیشتاز هستند .

این گروه با پشتیبانی حملات هوایی آمریکا، از شهر مرزی کوبانی علیه داعش در سال گذشته محافظت کرد و در سال جدید میلادی شورشیان را از بیشتر شهرهای سوریه که همجوار با ترکیه است، به عقب راند. به این ترتیب یگان‌های مدافع خلق توانستند بر مناطق تحت کنترل خود بیافزایند که این مسئله خشم بیشتر دولت ترکیه را به دنبال داشته است.

در همین رابطه،واشنگتن پست در گزارشی از دستیابی به توافقی بین آمریکا و ترکیه در مورد ایجاد منطقه‌ای حائل خبر داد.بسیاری از تحلیلگران معتقدند که جلوگیری از پیشروی یگان‌های مدافع خلق در سوریه، ترکیه را وادار کرده تا دست به عملیات نظامی بزند.

بر اساس این تئوری، دولت آنکارا دریافته که نحوه برخوردش با داعش سازنده نبوده است. ترکیه با غیرفعال نشان دادن خود، ناخواسته به یگان‌های مدافع خلق فرصت داد که تحت حمایت حملات هوایی آمریکا به موفقیت‌هایی برسند.گزارش شده که طرح ایجاد منطقه‌ای حائل، به ترکیه در جنگ نقشی کلیدی می‌دهد .جزئیات ایجاد این منطقه هنوز مشخص نشده است، اما گفته می‌شود که این طرح از طریق حملات هوایی آمریکا به خروج نیروهای داعش از شمال سوریه کمک خواهد کرد.

آرون اشتین، کارشناس مسائل ترکیه در یک موسسه پژوهشی در لندن می‌گوید: ترکیه و آمریکا از زمان آغاز درگیری‌ها موضعی مخالف هم نداشته‌اند. آمریکا، پ‌.ک‌.ک را هرگز به ترکیه ترجیح نمی‌دهد .مداخله نظامی ترکیه، بجز تحولات در سوریه، دلایل دیگری هم داشت. سینان اولگن، کارشناس سیاست خارجی ترکیه در موسسه کارنگی اروپا می‌گوید: آنکارا دیدگاههایش را نسبت به داعش به عنوان دشمنی سودمند تغییر داده است.

به گفته اولگن، سیاست ترکیه در قبال داعش این کشور را در معرض انتقادات متحدانش در ناتو قرار داد. در همین حال حمله انتحاری در شهر سوروچ افکار عمومی را برای سرکوب داعش تهییج کرد و خطرات بردباری درقبال این گروه را برجسته کرد.ملاحظات سیاسی داخلی در ترکیه هم احتمالا در این مورد نقش داشته است.

در حالی که حزب حاکم عدالت و توسعه با از دست دادن اکثریت کرسی‌ها در انتخابات اخیر، مجبور است که به دنبال تشکیل دولتی ائتلافی باشد. همزمان حزب دموکراتیک خلق‌ها که از حمایت کردها برخوردار است، با دادن وعده‌های فرا قومیتی توانست کرسی‌هایی را از حزب عدالت و توسعه بگیرد.کرم اکتم، استاد مرکز مطالعات جنوب شرق اروپا در دانشگاه گراتس در اتریش می‌گوید که حزب عدالت و توسعه در پی برگزاری انتخابات زودرس است به این امید که بتواند نتایج بهتری به دست آورد و دولت را به تنهایی تشکیل دهد.به گفته این استاد دانشگاه، جنگ با پ‌.ک‌.ک بخشی از سیاست تضعیف حزب دموکراتیک خلق‌ است تا از این طریق به نفوذ این حزب مخالف که از پشتیبانی کردها برخوردار است، پایان دهد.

چه اتفاقی برای کردها می‌افتد؟

مشخص نیست برای مناطقی که اخیرا از سوی یگان‌های مدافع خلق، نیروی نظامی کردهای سوریه، تصرف شد، چه اتفاقی خواهد افتاد.اما اگر منطقه حائل ایجاد شود، احتمالا این نیروها از بخش‌هایی از این مناطق خارج می‌شوند.آرون اشتین معتقد است که از کردها در بخش‌هایی از این مناطق که اکثر ساکنانش کرد نیستند، استقبال نمی‌شود.اشتین وضعیت یگان‌های مدافع خلق را با پیشمرگه‌های کرد عراق که با داعش می‌جنگند، مقایسه کرده و می‌گوید که این گروه هم مجبور شد از مناطقی در عراق که کردها در آن اکثریت ندارند خارج شود.

ترکیه احتمالا در تلاش است تا بین یگان‌های مدافع خلق و پ‌.ک‌.ک با اتخاذ سیاست نرمتری نسبت به کردهای سوریه اختلاف بیندازد.سینان اولگن، کارشناس سیاست خارجی ترکیه در موسسه کارنگی اروپا می‌گوید: ترکیه با توجه به نقش یگان‌های مدافع خلق در مقابله با داعش، بین این گروه و پ‌.ک‌.ک تفاوت قائل است.اولگن می‌افزاید:حملات هوایی ترکیه صرفا مواضع پ‌.ک.‌ک را در مناطق کوهستانی شمال عراق هدف قرار می‌دهد.به هر حال هیچ تضمینی برای موفق بودن چنین تاکتیکی وجود ندارد.

اشتباهات احتمالی

معمولا نقشه‌ها آنطور که طراحی می‌شوند، پیش نمی‌روند. هنوز معلوم نیست واکنش داعش یا دولت سوریه به افزایش حملات هوایی آمریکا چه خواهد بود، یا گروههای شورشی که قرار است در منطقه حائل مستقر شوند آیا مطابق میل آمریکا و ترکیه رفتار خواهند کرد یا نه؟

بخش عمده‌ای از این گروهها را تروریست‌هایی از جمله جبهه نصره وابسته به القاعده تشکیل می‌دهند؛ گروهی که از نظر آمریکا چندان «میانه رو» نیست که از پشتیبانی هوایی نیروهای ائتلاف برخوردار باشد.به هر حال اگر ترکیه در مورد کردها و حمایت داخلی از داعش برآورد اشتباهی داشته باشد، این کشور با آشوب‌های دوگانه روبه‌رو خواهد شد.در حال حاضر که نیروهای ترکیه و کردها که هر دو علیه داعش می‌جنگند، با یکدیگر هم درگیر شده‌اند.

نتیجه این مقابله چند جانبه مشخص نیست، اما این اقدام ترکیه بار دیگر بر این مسئله تاکید می‌کند که آمریکا بدون در نظر گرفتن اهداف متناقض هم پیمانان منطقه‌ای‌اش نمی‌تواند در جنگ با افراطیون پیروز شود.          ادامه دارد...