مرگ ملاعمر؛ از چندپارگی تا اضمحلال درونی طالبان (بخش دوم)

باورهای راهبردی داعش خلاف چیزی‌ است که پاکستان می‌خواهد و می‌توان گفت پاکستان اگر از داعش در افغانستان به هدف ایجاد ناامنی مانند طالبان پشتیبانی هم کند سودی نخواهد برد و در این امر موفق نخواهد شد. چون طالبان گروهی است که پاکستان خانه‎شان است، از پاکستان دستور می‌گیرند و حمایت می‌شوند اما اعضای وابسته به گروه داعش در افغانستان اکنون با رهبری این گروه در عراق و سوریه ارتباط دارند و این موضوع را جان کمپبل، فرمانده کل نیروهای آمریکایی و ناتو در افغانستان تایید کرد. در این صورت داعش اگر از پاکستان حمایت هم شود به دلیل این‌که جز خودش خواستار هیچ‌گونه نظامی دیگری نیست، فکر تسلط بر جغرافیای فراتر از افغانستان و پاکستان را دارد، تن به خواست‌های پاکستان نخواهد داد و این موضوع پاکستان را نگران کرده‌ است.

طالبان از طریق پاکستان با کشورهای عربی ارتباط می‌گرفت اما داعش با این کشورها نیز سر سازگاری ندارد.پس در این صورت پاکستان باید کاری بکند که «هم زر به کف آید و هم یار نرنجد» حکومت پاکستان در حمایت از گفت‌گوهای صلح افغانستان برآمده و قرار است دور دوم آن به زودی برگزار شود. اما حالا این پاکستانی که سالیان دراز با استفاده از طالبان در افغانستان قدرت‌نمایی کرده به هیچ وجه نمی‌خواهد پایگاهش را در افغانستان از دست دهد، همان استراتژی دو سویه «دوست اما دشمن» که در چندسال اخیر در افغانستان داشت را با تمرکز ظاهری بر طرف مثبت آن ادامه خواهد داد.بخشی از طالبان اعلام کردند که ملا عمر مرده‌ است. ملا اختر محمد منصور تاکنون به جای ملا عمر تمام امور طالبان را به دوش داشت. حالا طالبان از خبری که در مورد مرگ رهبرشان منتشر شده شوکه شده‌اند و می‌خواهند در صورت تایید کشته‌ شدن او پسرش را جایگزینش کنند.

اما از سوی دیگر ملا اختر محمد منصور که تاکنون بیشتر امور طالبان را به دوش داشته چگونه آرام خواهد نشست؟هیئت افغانی با نمایند‌گان طالبان در پاکستان گفت‌گو کرد و دور دوم نیز به زودی برگزار می‌شود اما اگر ملا عمر کشته شده باشد آیا روند گفت‌گوهای صلح از این ناحیه آسیب نخواهد دید؟ به یقین صدمه می‌بیند و حتی امکان دارد سناریوی ناکام گذشته در این مورد تکرار شود. زیرا هیاهوها در پیرامون مرگ ملا عمر زمانی به اوج رسیده که گفت‌گوهای صلح افغانستان آغاز شده و این بدون مشورت با پاکستان صورت نمی‌گیرد.

در این مقطع زمانی طالبان به دو قسمت تقسیم شده‌اند، یعنی حامیان ملا اختر منصور که تاکنون به جای ملا عمر حکمرانی می‌کرد و محمد یعقوب پسر ملا عمر . با این وضعیت فضای خصومت و دودستگی کامل در میان طالبان ایجاد خواهد شد. پس بدون شک هر طرفی که از گفت‌گوهای صلح افغانستان حمایت کند طرف دوم در برابرش قد علم خواهد کرد و به جنگ ادامه خواهد داد که این به معنای ادامه جنگ در افغانستان است. یعنی پسر ملا عمر و هوادارانش اگر ملا اختر محمد منصور ملا عمر را کشته باشد، هیچ‌گاهی به راهی نخواهند رفت که او برود.

همچنان ملا منصور هرگز به مسیری نخواهد رفت که پسر ملا عمر، که در صدد گرفتن قدرتش است و در برابرش ائتلاف شکل می‌دهد.اما احتمالا یک طرف که هنوز مشخص نیست بی‌سروصدا به روند صلح با حکومت افغانستان خواهد پیوست. در این نقطه برد باز هم از آن پاکستان است. چون از گروه داعش هراس دارد و به دلیل این‌که مبادا "مار آستینش" شود چندان اشتیاقی به حمایت از این گروه ندارد. جز طالبان که فرزندان دست‌پرورده خودش هستند. اکنون اگر طالبان به دو قسمت تقسیم شوند، هردوطرف از پاکستان پیروی می‌کنند ولی با این تفاوت که یک قسمت آن با حکومت افغانستان گفت‌گو کرده و به میز مذاکره می‌نشیند اما طرف دوم باز هم حمایت پاکستان را با خود خواهند داشت و دشمنی در برابر حکومت افغانستان و گروهی که به روند صلح می‌پیوندد ادامه خواهد داد.

در این‌جا می‌توان گفت چندان دور از ذهن نیست که با آغاز گفت‌گوهای صلح افغانستان، در کنار این مذاکرات و اعلام خبر مرگ ملا عمر، فصل دیگر بازی اطلاعاتی پاکستان در افغانستان در حال اجرا است. بنا بر این حکومت افغانستان باید در این زمینه کاملا هوشیارانه و محتاطانه گام بگذارد تا بدون ملا عمر، همه طرف‌های طالبان را در حلقه گفت‌وگوها داشته باشد. چون در صورت عدم اتفاق این مورد هم پاکستان به دنبال گزینه دیگری با شیوه دیگر اما عملکرد مشابه که بتواند جاگزین خوبی برای طالبان شود، خواهد بود.

این در حالی است که،سرکرده جدید طالبان افغانستان در نامه‌ای چندی قبل به رهبر گروه تروریستی داعش هشدار داده بود که کسی تحت عنوان داعش در افغانستان فعالیتی انجام ندهد.چندی قبل، گزارش‌هایی در مورد مرگ ملا عمر رهبر طالبان افغانستان در رسانه‌ها منتشر شد که با پوشش گسترده رسانه‌های مختلف جهان روبه‌رو شد، تا جایی که مقامات افغانستان و طالبان افغان را وادار به واکنش کرد.

دفتر کاخ ریاست‌جمهوری افغانستان با صدور بیانیه‌ای و «حسیب صدیقی» سخنگوی ریاست امنیت ملی این کشور نیز مرگ رهبر طالبان افغانستان را تأیید کردند .کاخ سفید نیز با تأیید اطلاعات کاخ ریاست‌جمهوری افغانستان، گزارش‌ها در مورد مرگ ملا عمر را معتبر خوانددر پی انتشار این گزارش‌ها، طالبان افغانستان نیز با صدور بیانیه‌ای، مرگ رهبر این گروه را تأیید کرد.شورای رهبری امارت اسلامی طالبان نیز از انتخاب «ملا اختر منصور» معاون ملا عمر، به‌عنوان جانشین وی خبر داد.برخی کارشناسان بر این باورند که شمار فرماندهان طالبان که به گروه تروریستی داعش پیوسته بودند، پس از تأیید مرگ ملاعمر رهبر سابق طالبان افغانستان، افزایش می‌یابد.

حال نگاهی به نظر «ملا اختر منصور» رهبر جدید طالبان افغانستان، در خصوص فعالیت گروه تروریستی داعش در این کشور بیندازیم که در نامه‌ وی به «ابوبکر البغدادی» رهبر گروه داعش، حدود هماه قبل، در مورد آن بحث شده بود که در ادامه مطالعه می‌کنید: «ملا اخترمحمد منصور» سرپرست شورای رهبـری و نائب رئیس طالبان افغانستان با انتشار نامه‌ای سرگشاده به «ابوبکر البغدادی» سرکرده گروه تروریستی داعش نوشت، فعالیت‎ ‌‌هایی را در افغانستان حمایت می‌کند که تنها تحت پرچم طالبان در این کشور باشد. وی تأکید کرد: فعالیت گروه طالبان در افغانستان از سابقه طولانی و تجربه کافی برای چگونگی ادامه حضور و گسترش فعالیت‌های این گروه برخوردار است.منصور در بخشی از این نامه اظهار داشت که امارت اسلامی افغانستان موافق به وجود آمدن جریان‌های موازی کنار طالبان این کشور نیست .

سرپرست شورای رهبـری و نایب رئیس طالبان افغانستان خطاب به البغدادی تصریح کرد:شما را آگاه می‌کنم که کسی تحت عنوان داعش در افغانستان فعالیتی انجام ندهد تا در این کشور غیر از امارت اسلامی طالبان صف دیگری ایجاد نشود.این نامه در حالی از سوی طالبان افغانستان خطاب به سرکرده گروه تروریستی داعش منتشر شده بود که پیش از آن، ابوبکر البغدادی، «ملا محمد عمر» رهبر طالبان را جنگ‌سالار بی‌سواد و نادان و خالی از ارزش‌ و اعتبار روحانیت و سیاسی عنوان کرده بود.روزنامه تایمز در گزارشی با پرداختن به موضوع گروه‌های القاعده، داعش و طالبان نوشته بود که داعش با اعلام یک ولایت در افغانستان و پاکستان در صدد درگیری با طالبان و دیگر گروه‌های تندرو در این منطقه است .

این در حالی است که رسانه‌های طالبان بالاخره سکوت خود را شکسته و خبر مرگ ملاعمر رهبر خود را رسما اعلام کردند. پس از انتشار خبر مرگ ملاعمر، طالبان در بیانیه‌ ای که در پایگاه خبری شهامت منتشر کرد، ضمن تایید خبر مرگ ملاعمر، ملا اخترمحمد منصور را به عنوان جانشین وی و رهبر آینده طالبان معرفی کرد.به گزارش شفقنا، در این بیانیه تصریح شده است ، ملااختر محمد منصور که از سوی ملا محمد عمر نیز در زمان حیات وی برای تحمل مسئولیت‌های سنگین شخص قابل اعتماد دانسته شده بود و برای سالیان متمادی مسئولیت تمامی امور اجرایی امارت اسلامی به وی سپرده شده بود، شورای رهبری امارت اسلامی، اختر منصور را برای آینده، شخص مناسب و مستعد برای رهبری طالبان دانسته و وی را امیر شرعی انتخاب کرد.همچنین بنابر مشورت و تایید نشست یاد شده، مولوی «هیبت الله آخندزاده» رئیس سابق محاکم طالبان و سراج‌الدین حقانی فرزند مولوی جلال‌الدین حقانی به عنوان معاونین سرکرده طالبان تعیین شدند.در این بیانیه زمان و مکان مرگ رهبر طالبان روشن نشده و در مورد بیماری که منجر به مرگ وی شده نیز جزییاتی ارایه نشده است.

اما «ملاعمر» که بود؟

محمد عمر در سال 1959 در روستای نوده ولایت قندهار متولد شد. در اوایل جنگ افغانستان علیه شوروی، ملاعمر به عنوان یک سرباز پیاده و عادی مجاهدین، دو هفته به پاکستان سفر کرد.گفته می‌شود در جریان یکی از جنگ‌ها یک چشم ملاعمر بر اثر برخورد ترکش زخمی شد و به شدت آسیب دید.پس از عقب ‌نشینی ارتش شوروی از افغانستان، بین سال‌های 1989 تا 1994 ملاعمر امام مسجد یک روستا در فرمانداری در غرب قندهار شد و در اکتبر 1996ملاعمر، امیر یا سرکرده طالبان شد.در 1996 اجلاس بزرگی که شورا خوانده می‌شد و متشکل از 1500 طالب بود در قندهار برگزار شد. تا این زمان، طالبان تقریبا 90 درصد خاک افغانستان را اشغال کرده بود.

در نهایت در پی حملات ارتش آمریکا و همزمان نیروهای ائتلاف شمال (ناتو) در اکتبر 2001، حکومت تحت رهبری ملا عمر پس از مقاومت کوتاهی سقوط کرد.وی از زمان حمله آمریکا به افغانستان در سال 2001تا کنون دیده نشده است.مفسران و تحلیلگران مسایل مرتبط با طالبان مطمئن نیستند چه مقدار از اطلاعات منتشر شده درباره تولد و زندگی ملامحمد عمر با واقعیت منطبق باشد.این خبر دقیقا دو روز قبل از آغاز دور دوم مذاکرات صلح میان طالبان افغانستان و کابل به میزبانی پاکستان اعلام شد.

قرار بود دور دوم این مذاکرات هفته گذشته در اسلام آباد برگزار شود اما وزارت خارجه پاکستان با صدور بیانیه ای، اعلام کرد که با توجه به انتشار برخی اخبار مبنی بر مرگ ملا عمر، این مذاکرات به تعویق می افتد. سفیر افغاستان در پاکستان اعلام کرده است که مذاکرات صلح میان طالبان و دولت کابل در ماه جاری میلادی (آگوست) دوباره از سر گرفته خواهد شد.تایید مرگ ملاعمر توسط مقامات افغانستان و نیز گروه طالبان، به سرعت در کانون توجه رسانه‌های دنیا قرار گرفت و به تیتر یک اخبار تمام رسانه‌های صوتی، تصویری و نوشتاری تبدیل شد.

از حدود دو هفته گذشته مطلبی به نقل از یک گروه جدا شده از طالبان افغانستان به نام «محاظ فدایی» بر روی خروجی رسانه ها قرار گرفت که ادعا می‌کرد «ملا محمد عمر» رهبر گروه طالبان افغانستان دو سال پیش فوت کرده است.روزنامه « گاردین» صفحه اول خود را به گزارشی با عنوان «جنگ قدرت بین اعضای طالبان پس از مرگ ملاعمر» به این موضوع اختصاص داد.این روزنامه در گزارش خود نوشت،مرگ ملاعمر نگرانی پیرامون سرنوشت مذاکرات صلح را افزایش داد.گاردین با اشاره به اظهار نظر برخی تحلیلگران مبنی بر این که مرگ ملاعمر می‌تواند راه را برای برخی فرماندهان طالبان که از مذاکرات صلح حمایت می‌کنند باز کند، نوشت، این در حالی است که برخی دیگر از کارشناسان معتقدند که طالبان در حال حاضر آسیب ‌پذیر شده‌است.

گاردین در ادامه گزارش خود به اظهارات «برهان عثمان» یک تحلیلگر سیاسی مقیم کابل و تردید وی نسبت به صداقت و درستی اخبار مربوط به مرگ ملاعمر پرداخت و نوشت: این موضوع می‌تواند روند تصمیم‌گیری در خصوص مذاکرات صلح را تضعیف سازد.این روزنامه همچنین با اشاره به پیام ویدیویی «ایمن الظواهری» سرکرده القاعده در سال 2014 که بار دیگر بر وفاداری خود به ملاعمر تاکید کرد، نوشت: اگر خبر مرگ رهبر طالبان درست باشد، می‌توان گفت که الظواهری یا از مرگ ملاعمر بی‌اطلاع بوده یا تمایلی به فاش کردن این موضوع نداشته است.همزمان شدن خبر کشته شدن ملک اسحاق و خبر مرگ ملاعمر و جلال‌الدین حقانی، آن هم در حساس ترین مقطع که روند مذاکرات صلح طالبان با دولت افغانستان از حدود یک ماه پیش شروع شده است، بدون تردید نمی تواند امری اتفاقی باشد.

رویترز از پیشاور پاکستان گزارش داد: در نشست هفته گذشته طالبان که ملا اختر محمد منصور به عنوان سرکرده جدید این گروه معرفی شد، برخی از چهره های ارشد از جمله پسر و برادر ملا عمر در اعتراض جلسه را ترک کردند.بر اساس این گزارش ، این حرکت اعتراضی در هسته رهبری مرموز طالبان نشانه روشنی است از اینکه ملا اختر برای متحد کردن گروه طالبان با چالش سختی رو به رو است.این در حالی است که طالبان پیش از این نیز بر سر موضوعاتی مانند شرکت در مذاکرات صلح با دولت افغانستان و رویارویی با تهدید داعش، دچار شکاف شده بود.

در پی تایید مرگ ملا عمر سرکرده سابق طالبان در هفته گذشته، شکاف ها در درون گروه طالبان ممکن است عمیق تر شود.در همین ارتباط ، جیمز بی. کانینگهام کارشناس اندیشکده شورای آتلانتیک آمریکا هم گفته است که مرگ ملاعمر می تواند مشکلات رهبری در طالبان ایجاد و تلاش های دولت افغانستان برای آغاز فرایند صلح را مخدوش کند.تلویزیون «جیو » منبع نزدیک به ارتش و از منتقدین دولت «نوازشریف» با توقف پخش برنامه‌های عادی در ویژه برنامه‌هایی گفتگو محور به تحلیل خبر مرگ ملاعمر پرداخت.در این ویژه برنامه، ضمن تایید ضمنی این خبر، کارشناسان پاکستانی اعلام کردند، ادعاهای کشته شدن ملا عمر از مدت‌ها پیش از سال 2013 مطرح بوده و علت اصلی تأیید نشدن این خبرها اختلاف بین گروه‌های مختلف طالبان است.

این کارشناسان همچنین اظهار داشتند: مرگ ملاعمر بطور قطع باعث انشقاق گروه طالبان خواهد شد و مذاکرات صلح به احتمال زیاد متوقف خواهد شد.خبرگزاری فرانس ‌پرس فرانسه نیز در گزارشی نوشت: اگرچه وی به دنبال حمله تحت فرماندهی آمریکا در سال 2001 فرار کرد و در هدایت روزانه این گروه شورشی نقش چندانی نداشته، اما همچنان در متحد ماندن طالبان نقش مهمی داشته است زیرا اعضای این گروه معتقدند وی به اقدامات طالبان مشروعیت می‌دهد.          ادامه دارد...