قیام 19 دی و نتایج آن

قیام 19 دی و نتایج آن

«این حادثه از ابعاد مختلفی قابل توجه و تأمل است: هم بصیرت در این حادثه موج میزند، هم موقع‌‌‌‌‌‌شناسی، هم دشمن شناسی، هم مجاهدت و اقدام و فداکاری؛ اینها ابعاد این حادثه‌‌‌ی عظیم است»(1).

38 سال پیش در چنین روزی مردم غیور شهر مقدس قم مبدأ یک تحول، یک حرکت، یک جریان عظیم و جهت‌داری در ملت ایران شدند. در این روز، مردم، طلاب، علما و روحانیون قم در واکنش به مقاله توهین آمیز روزنامه اطلاعات در مورد امام خمینی آغازگر حرکتی شدند که منجر به برچیدن بنای ساختمان 2500 ساله شاهنشاهی در ایران شد. در واقع، در سال 56 با وقوع حوادثی، انقلاب در اندک اندک به مرحله پیروزی نزدیک شد و سبب شد روحیه انقلابی با سرعت بالایی میان مردم و انقلابیون نضج پیدا کند.

اولین مورد، شهادت آقامصطفی خمینی، پسر حضرت امام، بود. در اول آبان 1356 شهادت ایشان موجی از انزجار رژیم در نزد پیروان امام ایجاد کرد؛ زیرا آنان رژیم و در نهایت شاه و ساواک را مسئول اصلی قتل می‌دانستد. البته چنین تحلیلی مبتنی بر عملکردهای نادرست ساواک در قتل مرموز چهره های مخالف در گذشته بوده است. چنین ذهنیتی نیز با مرگ مشکوک جهان پهلوان تختی - دیماه سال 1347 - و دکتر علی شریعتی - خرداد سال 1356 - در مردم پیدا شده و شهادت حاج آقا مصطفی به آن تشکیک دامن زد. مجلس ترحیم ایشان در شهرهای مختلف ایران بویژه تهران و قم، به مجلس تجلیل از امام خمینی(ره) و کانون مخالفت علنی با رژیم تبدیل شد. این نوع مجالس ترحیم نه تنها از طرف روحانیون، بلکه از جانب نیروهای روشنفکر مخالف نیز برگزار گردید و سخنرانان این مراسم همه به اهداف امام خمینی(ره) می‌پرداختند و همین امر هم باعث قرار گرفتن نام امام در سرخط این مجالس شد. امام هم در پیامی كه بعد از شهادت مصطفی به مردم ایران داد، چنین بیان می‌كند: «ما با گرفتاری عظیم و مصیبت‌های دلخراشی مواجه هستیم كه باید ذكری از مصایب شخصی نكنیم.»(2) به هر حال، شهادت آیت الله مصطفی خمینی، نفوذ اجتماعی و سیاسی علما را بار دیگر به معرض نمایش گذاشت.

مورد دوم، انتشار مقاله توهین آمیز رشیدی مطلق در روزنامه اطلاعات بود. درواقع، رژیم شاه که در قضیه شهادت آقامصطفی خمینی، محبوبیت و عمق نفوذ اجتماعی امام را دیده بود و از جانب امام به طور جدی احساس خطر کرده بود، با این کار می خواست به تخریب چهره امام(ترور شخصیتی) بپردازد و ایشان را در حاشیه قرار دهد. اما مقاله «ایران و استعمار سرخ و سیاه» که به قلم رشیدی مطلق و به مناسبت روز کشف حجاب و نزدیکی سالروز انقلاب سفید در17 دیماه 1356 در روزنامه اطلاعات چاپ و منتشر شد، موج گسترده‌ای را در بین مردم بخصوص مردم قم به وجود آورد. محتوای این مقاله درباره انقلاب شاه و مردم و معرفی مخالفان آن تحت عنوان عوامل «استعمار سرخ و سیاه » بوده است. رشیدی مطلق در این مقاله، 15 خرداد را حاصل اتحاد كمونیست‌ها و ارتجاعیون دانسته و ضمن توهین به امام، بدنبال متهم نمودن امام به عنوان عامل كشتار مردم در 15 خرداد بود. او می‌خواست ثبات رژیم را به مخالفان القاء نماید و اثبات كند كه ایران جزیره ثبات است. آنتونی پارسونز، سفیر وقت انگلیس در تهران، در كتاب "غرور و سقوط" از توطئه هتك حرمت به امام پرده برمی‌دارد و به صراحت می‌گوید: «در اوایل ژانویه تصمیم گرفته شد كه برای بی‌اعتبار كردن امام خمینی مطالبی علیه او منتشر شود.» یک روز بعد؛ یعنی روز 18 دی ماه، درس‌های حوزه و كلاس‌های درس دانشجویان دانشگاه‌های تهران و شهرهای دیگر تعطیل شد و دانشجویان در محیط دانشگاه‌ها به راهپیمایی پرداختند. طلبه‌ها صبح به طرف بیوت مراجع حركت کردند، با ورود سایر اقشار ملت در روز19 دیماه، تظاهرات از حالت اعتراض طبقه ای به مبارزه‌ای مرمی و وسیع تبدیل شد و پایه های سست رژیم پهلوی را به لرزه درآورد...

نتایج قیام 19 دی

1- شاید دلیل عمده حضورمردم در این برهه از تاریخ، مربوط به قدرت‌شان در بسیج توده‌ها و توانمندی‌هایشان در سازماندهی آنها بود. درواقع، بسیج گروه‌هایی با بافت و ترکیب ناهمگون، تمرینی مقدماتی برای بسیج توده های غیرمتشکل بوده است. در این واقعه نارضایتی عمومی از سیاست های فرهنگی و مذهبی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی رژیم، چنین گروه های ناهمگون را بر حول یک محور مشخص یعنی ضدیت با دیکتاتوری سرکوبگر جمع کرد، هرچند اهداف و غایت مخالفت‌های این گروه‌های نامتجانس، متفاوت و متنوع بود، اما تنها یک زمینه مشترک و واحد آنها را به هم پیوند می داد و این خط اتصال بسیار ظریف و حساس همان مخالفت با شاه بود.

2- باعث نزدیکی و همبستگی مراجع، علما و فضلای دارای دیدگاه ها و گرایش های مختلف سیاسی و ایجاد جبهه‌ای نسبتا متحد در قبال عملکرد ضدمذهبی رژیم شاهنشاهی شد.

3- رهبری نیروهای مذهبی و در راس آنان علما را بار دیگر مطرح ساخت و زمینه رهبری امام خمینی(ره) در کل نهضت اسلامی را هموار نمود.

4- قیام 19 دی روحیه ظلم‌ستیزی و استکبارستیزی مردم را نشان داد و ثابت کرد که مردم حتی حاضرند در راه آرمان خود، جان بدهند.

نکته آخر اینکه ملت فهیم ایران همیشه و در هر برهه از زمان دارای بصیرت و آگاهی بودند و از نفوذ بیگانگان جلوگیری کرده‌اند، به لطف الهی این فهم و شعور ملی برای همیشه همراه این ملت عزیز خواهد بود. ان‌شاء‌الله

منابع:

1- بیانات مقام معظم رهبری در دیدار مردم قم، ۱۳۸۸/۱۰/۱۹

2- صحیفه نور، چاپ دوّم، تهران: سازمان مدارك فرهنگي انقلاب اسلامي، 1370، ج1، ص 412.