- صفحه نخست
- |
- استان ها
- |
- بین الملل
- |
- سیاسی
- |
- چند رسانه ای
- |
- اقتصادی
- |
- فرهنگی
- |
- حماسه و جهاد
- |
- صبح صادق
- |
- صدای انقلاب
- |
- محرومیت زدایی
(روزنامه ايران - 1394/06/30 - شماره 6033 - صفحه 18)
11 سال است که شیخ‌نشینان حاشیه خلیج فارس و حامیان آنها نگرانی‌های دیرینه و پنهان خود را از قدرت روزافزون جمهوری اسلامی ایران با ادعای طرح موهوم «هلال شیعی» علنی کرده و به زعم خود نسبت به شیعه‌سازی منطقه خاورمیانه با محوریت ایران هشدار می‌دهند. آنها در توجیه طرح «هلال شیعی» تمام تحولات منطقه‌ای از جنگ 4 ساله سوریه گرفته تا قیام مردمی بحرین، ناآرامی‌های عراق، تحولات لبنان و یمن، همه و همه را به ایران مرتبط می‌دانند و به خیال خود برای مقابله با قدرت گرفتن شیعیان در منطقه خاورمیانه از تکفیری‌های تندرو حمایت مادی، معنوی و لجستیکی می‌کنند.
شاهزادگان آل سعود و دوستان اردنی، مصری، قطری و... ریاض با کینه دیرینه‌ای که از شیعیان و ایران دارند، داعش را در منطقه تغذیه می‌کنند تا با شیعه‌کشی، از دغدغه‌های تمامیت‌خواهانه آنها اندکی بکاهد اما داعش تکفیری نه تنها شیعیان بلکه اهل سنت، مسیحیان، کردها، ایزدی‌ها و هر کسی را که غیر از داعش باشد تکفیر می‌کند و می‌کشد و به کابوس حامیان منطقه‌ای‌اش تبدیل می‌شود. حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمد مسجد جامعی، عضو هیأت مدیره دانشکده روابط بین‌الملل و کارشناس ژئوپلتیک در گفتوگو با «ایران» به چگونگی شکل‌گیری طرح موهوم هلال شیعی در منطقه و جایگاه ژئوپلتیکی جمهوری اسلامی ایران در خاورمیانه پرداخته است.
* طرح هلال شیعی از چه زمانی و چگونه مطرح شد؟ این هلال چه مناطقی را در بر می‌گیرد؟
** نگرانی نسبت به ایران و متحدان ایران مربوط به قبل از سقوط صدام است. هرچند در آن زمان عنوان «هلال شیعی» شناخته شده نبود اما با تعابیر مختلفی به آن اشاره می‌شد. به‌عنوان مثال حسنی‌مبارک، در زمان خود بارها تکرار می‌کرد: «شیعیان در هر نقطه‌ای که هستند بیش از آنکه به کشور خودشان و جایی که شهروند آن هستند دلبسته باشند، به ایران دلبسته هستند.» لذا موضوع ایران و متحدان ایران، مربوط به قبل از سقوط صدام است اما زمانی که صدام سقوط کرد - که البته باوجود میل عموم کشورهای عربی بود - با توجه به ذهنیت موجود در کشورهای عرب منطقه، این نگرانی در آنها ایجاد شد که ایران تبدیل به یک قدرت بزرگ شده است. اما تعبیر هلال شیعی را نخستین بار ملک عبدالله، پادشاه اردن مطرح کرد و پس از آن، دیگران هم به‌طور مکرر از آن استفاده کردند و هنوز هم این تعبیر دستمایه آنها است. اصولاً عموم اعراب منطقه به دلایل فراوانی با ما مشکل دارند که در هر مرحله به شکلی ظاهر می‌شود.
* چرا بحث هلال شیعی پس از بحران بحرین شدت گرفت؟
** این جریان دو علت دارد. نخست اینکه، مطرح کنندگان بحث هلال شیعی می‌خواستند هم افکار عمومی جهان مسلمان و هم افکار جهان عرب غیر شیعه را نسبت به ایران تحریک کنند. دوم اینکه، مطالبات مردم بحرین که مطالبات آزادیخواهانه و در راستای حقوق طبیعی شان بود را یک جنبش و مبارزه طایفه‌ای و مذهبی جلوه دهند و بگویند هدف این جنبش در درجه اول کسب قدرت است. آنها جنبش بحرین را متهم می‌کردند که به دلیل سنی بودن نظام حاکم، اعتراض و مبارزه می‌کند و نه به علت اینکه نظام حاکم ظالم و فاسد است.
این در حالی است که در ابتدای حرکت مردمی بحرین تعداد قابل توجهی از اهل سنت بحرین هم که مورد ظلم و تعدی بودند، همراه این جنبش بودند. مطرح کنندگان بحث هلال‌شیعی به این وسیله می‌خواستند این جنبش را خلع سلاح کنند. عمدتاً شیخ‌نشینان خلیج‌فارس بر طبل هلال شیعی می‌کوبیدند از نظر آنها این به تثبیت موقعیت رژیم بحرین کمک می‌کرد که کمک هم کرد. آنها احساس کردند برای دفاع از خود و استحکام بخشیدن به قدرت خود باید جنبش بحرین را منزوی کنند. بهترین شیوه برای شکست دادن جنبش بحرین نیز این بود که بگویند مطالبات آنها مذهبی و طایفه‌ای است. به‌همین منظور یک سلسله تبلیغات رسانه‌ای به راه‌انداختند که از جمله آنها مسأله هلال شیعی بود، با این هدف که همگان را از قدرت گرفتن ایران و متحدانش بترسانند.
* هلال شیعی به تعبیر مطرح‌کنندگان آن، عراق، سوریه، لبنان و ایران را در بر‌می‌گیرد، اما وقتی به این کشورها و فضای حاکم بر آنها نگاه می‌کنیم، تفاوت‌های مذهبی و سیاسی قابل توجهی با هم دارند. با این شرایط آیا هلال شیعی به معنای واقعی کلمه وجود دارد؟
** شیعیان عراق و بحرین و منطقه شرقیه عربستان واقعاً شیعه و شیعه اثنی‌عشری هستند اما شیعیان سوریه اکثراً علوی هستند و هیچگاه حتی از نظر اهل سنت سوریه شیعه تلقی نمی‌شدند، اما در شرایط آشفته منطقه‌ای موجود هر کسی را که غیر‌سنی بود، شیعه قلمداد کردند. در حالی که در گذشته چنین نبود. حرف شما هم درست است، واقعیت این است که شیعیان عراق، ایران، سوریه و... در موقعیت‌های مختلفی هستند و با مسائل متفاوتی مواجه هستند و سیاست‌های کم و بیش متفاوتی هم دارند، اگرچه ممکن است در برخی مسائل دیدگاه‌های مشترکی داشته باشند، لذا هلال شیعی مبتنی بر واقعیت نیست بلکه یک ابزار تبلیغی برای رسیدن به یک سلسله اهداف از پیش تعیین شده است که پیشتر به برخی از آنها اشاره کردم.
* گفته می‌شود هلال شیعی بیش از آنکه یک طرح مذهبی باشد، یک طرح سیاسی است. رقابت‌های سیاسی منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای هم که اکنون وجود دارد، تا چه حد بر طرح این ادعاها تأثیر داشته است؟
** کلاً طرح هلال شیعی یک طرح سیاسی است و برای نیل به اهداف سیاسی از ابزارها و وسایل مذهبی استفاده می‌کند.
* اهداف پشت پرده این شیعه‌هراسی که در یک دهه اخیر در منطقه به راه افتاده، چیست؟
** این بحث بسیار مفصل است. قسمت‌هایی از این اهداف نیز ریشه منطقه‌ای ندارد و مربوط به قدرت‌های بزرگ است که مایلند در منطقه باشند و منطقه نا‌آرام باشد و بیشترین کمک و خدمت را به رژیم اسرائیل داشته باشند. به طور خلاصه منطقه ما از مشکلات بسیاری رنج می‌برد که بخش قابل توجهی از آن ریشه داخلی دارد، اما بخش مهمی از آن هم به دلیل سیاست‌های خارجی فرامنطقه‌ای است که می‌خواهد منطقه این‌گونه باشد.
* سیاست‌های فرا منطقه‌ای بیشتر مبتنی بر اسلام‌هراسی است و به نظر می‌رسد شیعه‌هراسی بیشتر ریشه منطقه‌ای داشته باشد. نظر شما چیست؟
** همانطور که گفتم، بخشی از مشکلات منطقه ریشه داخلی دارد به این معنا که رژیم‌های دامن‌زننده به شیعه‌هراسی مطمئناً منافع خود را دنبال می‌کنند اما برای بیگانگان هم که در این منطقه نفوذ دارند، نا‌آرام، آشفته و شکننده بودن منطقه مطلوب است. لذا از هر عاملی که این شکنندگی و بدبینی را بیشتر کند و بتواند به رژیم اسرائیل کمک کند، حمایت می‌کنند و شیعه‌هراسی و اسلام‌هراسی برای آنها تفاوتی نمی‌کند. نمی‌توان گفت که یک سیاست اسلام‌هراسی و یک سیاست شیعه‌هراسی وجود دارد بلکه واقعیت این است که یک سیاست کلی برای نا‌آرام کردن مداوم در منطقه وجود دارد.
براساس این سیاست، قدرت‌های فرامنطقه‌ای مایلند منطقه هر چه بیشتر با مشکلات خودش درگیر باشد تا آنها هم بتوانند هر چه بیشتر سلاح‌های خود را بفروشند و منابع منطقه را به نفع خود مصادره کنند. آنها در این راه از هر ابزاری که به این سیاست کمک کند، اعم از شیعه هراسی و اسلام هراسی استفاده می‌کنند. این همان تئوری «آشوب‌های خلاق» است که پس از 11 سپتامبر توسط خانم رایس، وزیر خارجه اسبق امریکا بیان شد.
* شکل‌گیری پدیده داعش که گفته می‌شود حامیان اصلی آن عربستان سعودی، قطر و برخی کشورهای منطقه هستند، به نظر می‌رسد در راستای مبارزه با هلال شیعی است، تحلیل شما در این باره چیست؟
** پیدایش داعش دلایل و منطق تحولی خاص خود را دارد و البته کشورهای یادشده به تولد و رشد آن کمک کرده‌اند و نه به اصل پدیداری آن. البته یکی از مهمترین اهداف گروه‌های تکفیری مقابله با شیعیان است، این حرف درستی است. از ابتدا هم تکفیری‌ها با تخریب مکان‌های مقدس شیعیان و کشتار وسیع آنها، آشکارا دشمنی با شیعه را نشان دادند و اگر بتوانند باز هم این کار را می‌کنند. بنابراین یکی از اهداف داعش و دیگر گروه‌های تکفیری مبارزه تمام عیار با شیعیان است. اما کسانی که از آنها حمایت مستقیم یا غیرمستقیم می‌کنند، اهداف بسیار متفاوتی را که بعضاً برخی از آنها با هم در تعارض است، دنبال می‌کنند.
* آیا دغدغه هلال شیعی آنقدر که برای کشورهای منطقه مهم است، مورد توجه غرب و به طور ویژه امریکا هم هست؟ اگر چنین است، دغدغه‌های استراتژیک امریکا درباره شیعیان خاورمیانه چیست؟
** غرب و امریکا از هر عاملی که به سیاست‌های کلی آنها در منطقه کمک کند، حمایت می‌کنند. امریکایی‌ها تا قبل از سقوط شوروی سیاست خاورمیانه‌ای دیگری داشتند. اما بعد از سقوط شوروی تغییراتی در این سیاست به وجود آوردند. حتی پس از 11 سپتامبر هم سیاست خاورمیانه‌ای امریکا تغییر کرد. آنها سیاست مدرن کردن نظام‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و آموزشی منطقه را پس از 11 سپتامبر در پیش گرفتند و در همان مسیر هم تا مدت‌های زیادی حرکت می‌کردند و بر همین اساس فشار زیادی بر رژیم‌های سنتی‌تر بویژه عربستان سعودی و سایر شیخ‌نشین‌ها وارد کردند. اما پس از تحولات بهار عربی این سیاست‌ها دیگر مبهم و بلکه روزمره است.
البته در رأس سیاست‌های امروزی امریکا حمایت از اسرائیل، تقویت این رژیم به عناوین مختلف، مصون کردن آن، تضعیف ایران و متحدانش، کمتر کردن نفوذ روسیه به عنوان رقیب اصلی امریکا در منطقه و دامن زدن به مشکلات منطقه‌ای با هدف فروش اسلحه و پایین نگه داشتن قیمت نفت است. امریکا از گذشته‌های دور تاکنون سیاست‌های مختلفی در قبال منطقه خاورمیانه داشته اما بعضی از این سیاست‌ها همواره ثابت بوده‌اند.
* برخی ناظران و طرف‌های داخلی منطقه هلال شیعی را بیشتر یک هلال اقتصادی می‌دانند تا سیاسی. آیا شما هم به اقتصادی بودن این هلال عقیده دارید؟
** یکی از کسانی که این نظریه را مطرح می‌کند، قاسم سلیمانی است. واقعیت است که منابع اصلی نفت در منطقه ما در نقاط شیعه‌نشین واقع است. برای اولین بار نفت در مناطقی از بحرین کشف شد که اکثریت ساکنانش شیعه هستند. منابع غنی نفت در عربستان و عراق در منطقه شرقیه و جنوب عراق قرار دارد که هر دو مناطقی شیعه‌نشین است.
در کویت هم اقلیت بزرگ شیعه قرار دارد. این به این معنی است که عمده منابع نفتی در حوزه‌های شیعه‌نشین قرار دارد و این یکی از مهمترین دغدغه‌های امریکایی‌ها پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران بود. آنها احساس می‌کردند ایران با روش‌های مختلف و با کمک متحدانش می‌تواند مشکلاتی در زمینه استخراج و صدور نفت ایجاد کند و برخی از اقدامات آنها در آن ایام برای مقابله با همین تهدید بود.
* در تقابل با مسأله هلال شیعی بحث ژئوپلتیک شیعه مطرح است، لطفاً بفرمایید تفاوت‌های هلال شیعی و ژئوپلتیک شیعه در چیست؟
** هلال شیعی چنانکه گفتم یک بیان تبلیغاتی است علیه ایران و قدرت گرفتن ایران که با هدف ترساندن از ایران و ایجاد سوءظن علیه او انجام می‌شود اما ژئوپلتیک تشیع یک واقعیت است. اینکه این ژئوپلتیک چیست و ابعادش کدام است نیز بحث بسیار مفصلی است و نمی‌توان در چند جمله توضیح داد.
* نقدی که بر هلال شیعی مبنی بر یک سیاست تفرقه‌افکنانه مطرح است بر ژئوپلتیک شیعه هم وارد است؟
** خیر. ژئوپلتیک شیعه یک واقعیت است و گرانیگاه و مرکز ثقل آن ایران است. ایران مرکز ژئوپلتیک شیعه است و این به آن معنا نیست که ایران خواسته چنین باشد بلکه به طور طبیعی ایران به مرکزیت این ژئوپلتیک تبدیل شده و اراده ایران چندان در این مسأله دخیل نبوده است. شرایط به گونه‌ای پیش رفته است که ایران به دلیل قدرت بودن در منطقه تبدیل به مرکز ثقل این ژئوپلتیک شده است. همانطور که می‌دانید ژئوپلتیک بدون قدرت معنا ندارد و از آنجا که منطقه قطبی شده است و ایران هم دارای قدرت است به طور طبیعی چه بخواهد و چه نخواهد به ثقل ژئوپلتیک تشیع تبدیل شده است.
به عنوان مثال، در اواخر قرن نوزدهم روسها در آن زمان به گرانیگاه کلیساهای ارتدوکس تبدیل شده بودند و تزارها هم مایل بودند روی کلیساهای ارتدوکس، هم در شرق اروپا و هم در منطقه خاورمیانه، نفوذ داشته باشند. این مرکزیت ناشی از اراده و سیاست روسیه تزاری بود، اگرچه عموم ارتدوکس‌ها هم به دلایلی از آن حمایت می‌کردند و بلکه بدان نیاز داشتند، خصوصاً آنها که ریشه اسلاوی داشتند. اما ایران طی تحولاتی که رخ داد به طور طبیعی به مرکز ژئوپلتیک شیعه تبدیل شد. نه تنها از منظر کشورهای منطقه، بلکه در جهان امروز عموماً این نکته را پذیرفته‌اند و اصولاً ایران امروز و خصوصاً پس از ورود داعش به عراق این گونه دیده و ارزیابی می‌شود.
http://iran-newspaper.com/newspaper/page/6033/18/86615/0
ش.د9402804
