به سوی آفریقا

(رزونامه شرق – 1395/05/03 – شماره 2638 – صفحه 7)

* آقای ظریف امروز عازم آفریقا هستند، درباره جزئیات این سفر توضیحات بیشتری بدهید.

** این سفر که دومین سفر دوره‌ای دکتر ظریف به آفریقای زیر صحرا محسوب می‌شود، از سوم مردادماه آغاز و تا هشتم مرداد ادامه پیدا می‌کند. این سفر به چهار کشور نیجریه، غنا، گینه‌کوناکری و مالی در منطقه غرب آفریقا انجام خواهد شد. هدف از این سفر که اولین سفر وزیر خارجه کشورمان به آفریقا بعد از توافق هسته‌ای و اجرای برجام است، توسعه و تحکیم روابط سیاسی و اقتصادی با کشورهای یاد‌شده است. اولین سفر دوره‌ای دکتر ظریف به آفریقای زیر صحرا، در زمستان سال ١٣٩٣ به کشور‌های کنیا، اوگاندا، تانزانیا، زنگبار و بروندی انجام شد.

‌* دولت‌ قبل سرمایه‌گذاری‌های بسیاری در قاره آفریقا به‌ویژه کشورهای غرب آفریقا کرده بود. آیا دستاورد این سفر آقای ظریف زنده‌کردن همان سرمایه‌گذاری‌ها است؟

** سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قبال آفریقا براساس اصول مشخص مندرج در قانون اساسی و دیگر اسناد بالا‌دستی نظام تنظیم شده است و در دهه‌های گذشته، دولت‌هایی که مسئولیت اداره کشور را بر عهده داشته‌اند، هر‌یک به تناسب شرایط، امکانات و مقتضیات زمان خود نسبت به اجرای سیاست خارجی کشور در قبال قاره آفریقا اقدام کرده‌اند. سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در گذشته در کشورهای آفریقایی در راستای اجرای همین اصول کلی و صلاحدید ناشی از مقتضیات زمان خاص خود انجام شده است و نتایج خود را به همراه داشته است. هدف سفر آقای ظریف به کشور‌های منطقه غرب آفریقا تقویت و تحکیم پیوندهایی است که بین جمهوری اسلامی ایران و کشورهای یاد‌شده در دهه‌های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی شکل گرفته است.

‌* اما این سفر بعد از برجام انجام می‌شود و انتظار می‌رود که با سفر قبلی تفاوت داشته باشد.

** سفر دوره‌ای اول دکتر ظریف به کشورهای زیر صحرا، در شرایطی انجام گرفت که هنوز توافق هسته‌ای انجام نشده بود؛ اما سفر آتی سفری است که در فضای بعد از توافق هسته‌ای و اجرای برجام انجام می‌شود. فضای بعد از توافق هسته‌ای و اجرای برجام، فضایی کاملا متفاوت با فضای قبل از توافق است. در فضای قبل از توافق هسته‌ای به دلیل تحریم‌های غیرعادلانه اعمال‌شده علیه کشور و همچنین تبلیغات گسترده انجام‌شده در زمینه ایران‌هراسی و محدودیت‌های متعدد ایجاد‌شده ناشی از اعمال تحریم‌ها، کشورها درباره انجام همکاری‌های دراز‌مدت و جدی با جمهوری اسلامی ایران با محدودیت‌ها و تردید‌هایی روبه‌رو بودند؛ اما در فضای بعد از توافق هسته‌ای شرایط کاملا دگرگون‌ شده است. همان‌طور که همه کشورهای جهان از توافق هسته‌ای اظهار خرسندی کردند و آن را تحسین کردند و امضای آن را به معنای بازگشت افتخار‌آمیز کشورمان به جامعه جهانی توصیف کردند، به همان نسبت نیز برای همکاری‌های جدی و بلندمدت با کشورمان اعلام آمادگی کرده‌اند و اشتیاق نشان داده‌اند. طبیعی است در فضای جدید، فرصت‌های بسیار متعدد و متنوعی شکل گرفته که بهره‌گیری درست و به‌موقع از آنها به تقویت و تحکیم مناسبات کشورمان با دیگر کشورها خواهد انجامید.

‌* اغلب مقاماتی که بعد از برجام به ایران آمده‌اند با هیأت‌های بزرگ اقتصادی‌ای همراه ‌شده‌اند و به عبارتی مسائل اقتصادی در مرکز توجه همه میهمانان خارجی ما بوده است. آیا آقای ظریف در این سفر هیأت اقتصادی ایرانی‌ای را به همراه دارد؟

** بله، یک هیأت نسبتا بزرگ اقتصادی آقای دکتر ظریف را در این سفر همراهی خواهند کرد. مسئولان و مقامات وزارتخانه‌ها، نهادها و سازمان‌های مختلفی که تجربه حضور و فعالیت اقتصادی در آفریقا را دارند یا علاقه‌مند حضور و فعالیت در آفریقا هستند یا امکانات لازم برای شروع این همکاری‌ها را در اختیار دارند، در این سفر وزیر خارجه را همراهی خواهند کرد.

‌* فعالان بخش خصوصی نیز در این هیأت جای دارند؟

** بله، هم‌زمان مسئولان و مدیران شرکت‌های مختلف بخش خصوصی نیز در تیم اقتصادی همراه وزیر خارجه حضور خواهند داشت. در هر چهار کشوری که به‌عنوان مقاصد سفر تعریف شده‌اند، علاوه بر دیدارهای رسمی‌ای که دکتر ظریف با مقامات عالی آن کشورها دارند، یک مجمع اقتصادی یک‌روزه با حضور مسئولان و هیأت اقتصادی همراه با همتایان در کشور میزبان برگزار خواهد شد. بعد از نشست عمومی مجمع اقتصادی تجار، بازرگانان و صنعتگران ایرانی فرصت خواهند داشت تا به صورت رو‌در‌رو و دو‌جانبه با همتایان خارجی خودشان گفت‌وگو انجام دهند و درباره همکاری‌های موردعلاقه با یکدیگر به تفاهم برسند.

‌* تفاهم‌نامه خاصی نیز پیش‌بینی شده که منتظر امضای آن باشیم؟

** چنانچه در گفت‌وگوها و مذاکراتی که در مدت سفر بین هیأت‌های طرفین انجام می‌شود، تفاهم یا توافقی شکل بگیرد، در قالب یادداشت تفاهم یا تفاهم‌نامه همکاری بین طرفین به امضا خواهد رسید.

‌* با توجه به اینکه بیشترین مشکلات بعد از برجام در حوزه بانکی است، آیا مسیر ارتباط و همکاری‌های اقتصادی گسترده‌تر با کشورهای آفریقایی هموار است؟

** آثار ناشی از تحریم‌های تحمیلی و محدودیت‌های وضع‌شده براساس آنها، به‌ویژه در زمینه همکاری‌های بانکی و مبادلات پولی در همه کشورها کمابیش به صورت یکسان و مشابه بوده است. ازاین‌رو برای انجام این نوع همکاری‌ها با کشور‌های آفریقایی نیز محدودیت‌ها و مشکلات جدی وجود داشت. بعد از برجام تلاش‌های بسیار گسترده‌ای از طریق بانک مرکزی، بانک‌های دیگر و همچنین وزارتخانه‌های ذی‌ربط و وزارت امور خارجه با کشورهای مختلف دنیا انجام گرفته تا شرایط به حالت عادی بازگردانده شود و پیوندهایی که قطع شده بود مجددا از سر گرفته شود. این تماس‌ها و تلاش‌ها در کشورهای قاره آفریقا نیز انجام گرفته و در نتیجه آنها گشایش‌های تازه‌ای به وجود آمده است. روند عادی‌سازی همکاری‌های بانکی و پولی به‌دلایل مختلف، زمان‌بر و بطئی است اما روندی رو به جلو و امیدبخش است.

‌* از تحکیم و تقویت روابط به‌عنوان اصلی‌ترین هدف این سفر یاد کردید. لطفا مصداقی‌تر در مورد زمینه‌های گسترش روابط توضیح دهید. مثلا در توسعه همکاری با نیجریه بر نفت تمرکز می‌کنیم و باید به همسویی بیشتر در اوپک امیدوار باشیم؟

** اکثریت قریب‌به‌اتفاق کشورهای آفریقایی، کشورهای درحال‌توسعه هستند. این کشورها در روند توسعه اقتصادی خویش با نیاز‌های بسیار گسترده و متنوعی در حوزه‌های زیرساختی، آموزشی، خدمات فنی و مهندسی، ماشین‌آلات کشاورزی و صنعتی، کالاهای مصرفی و مواد غذایی، خدمات و تجهیزات بهداشتی و درمانی، تولید برق و انرژی، ساخت مسکن و موارد متعدد دیگر روبه‌رو هستند. هم‌زمان ظرفیت‌های بسیار قابل‌توجهی در جمهوری اسلامی ایران در تمامی زمینه‌های یادشده وجود دارد که می‌تواند آن نیاز‌ها را پاسخ دهد. همکاری در هر یک از زمینه‌های یادشده با کشورهای آفریقایی علاوه بر آنکه موجب رونق‌یافتن و تقویت بخش‌های مختلف تولیدی، صنعتی و کشاورزی کشور می‌شود، موجبات تعامل بیشتر با این کشورها را فراهم می‌آورد که حاصل آن توسعه و تحکیم مناسبات دوجانبه است. از جمله حوزه‌های مهم همکاری جمهوری اسلامی با نیجریه، حوزه نفت و گاز است، در کنار آن حوزه تولید، توزیع و انتقال برق نیز ازجمله زمینه‌های بسیار مناسب برای همکاری با نیجریه است. طبیعی است توسعه و تحکیم این نوع همکاری‌ها، به همسویی و همراهی بیشتر دو کشور در اوپک و اوپک گازی کمک خواهد کرد.

‌* نیازهای کشورهای‌ آفریقایی که اکنون برای ما فرصت تلقی می‌شود، کدام است؟

** اگر از منظر اجرای سیاست‌های مربوط به اقتصاد مقاومتی به کشورهای آفریقایی نگاه کنیم، آفریقا بهترین مقصد برای صادرات کالاهای غیرنفتی کشور است. جمهوری اسلامی ایران کشوری است که با وجود همه مشکلات و محدودیت‌های سال‌های گذشته توانسته، ظرفیت‌های قابل‌توجهی در حوزه تولید مواد غذایی، محصولات صنعتی، لوازم خانگی و اتومبیل، ماشین‌آلات صنعتی و کشاورزی، مصالح ساختمانی، شیرآلات، لاستیک و قطعات یدکی اتومبیل، دارو، مواد و کالاهای بهداشتی، صنایع تولید برق، خطوط انتقال نیرو، سدسازی، جاده‌سازی و صدور خدمات فنی و مهندسی ایجاد کند. ادامه حیات، رونق و تقویت این صنایع و توانمندی‌های خدماتی و تولیدی مستلزم دسترسی به بازارهای خارجی است و آفریقا مناسب‌ترین و سهل‌الوصول‌ترین بازار برای این نوع کالاها و خدمات محسوب می‌شود.

‌* بنابراین اولویت ما در این سفر و همکاری با کشورهای آفریقایی، مسائل اقتصادی است و روابط سیاسی در امتداد آن قرار می‌گیرد.

** همان‌طور که قبلا گفته شد، هدف از سفر، ارتقا و تحکیم مناسبات سیاسی و توسعه همکاری‌های اقتصادی است. این هر دو هدف مکمل یکدیگرند و هر دو هدف به موازات هم دنبال خواهند شد.

‌* همکاری‌های سیاسی با کشورهای آفریقایی در کجاها نمود بیشتری دارد؟

** مجموعه قاره آفریقا متشکل از ٥٥ کشور است. ٥٥ کشور در جامعه جهانی، چیزی بیش از یک‌چهارم جمعیت جامعه جهانی را تشکیل می‌دهد. هیچ کشوری در جهان امروز نمی‌تواند مناسبات خودش را با یک‌چهارم جمعیت جهانی تعطیل کند یا در حالت غیرفعال نگه دارد و این تعداد از کشورها را در مناسبات خارجی خود نادیده بگیرد. دوستی و همکاری با هر یک از این کشورها دربردارنده منافع متعدد در حوزه‌های مربوط به همکاری‌های دوجانبه، چندجانبه و بین‌المللی است. دوستی و همکاری با کشورهای جهان علاوه بر آنکه جایگاه کشور را در نظام بین‌الملل ارتقا می‌بخشد و موجبات تحکیم موقعیت کشور را فراهم می‌آورد، تضمین‌کننده ثبات، امنیت و حافظ منافع ملی کشور است.

‌* برخی از کشورهای آفریقایی مانند سودان در‌گیر مسائل سیاسی خودشان هستند و با چالش‌هایی مواجهند. موضع جمهوری اسلامی نسبت به این مسائل چیست؟

** یکی از مبانی اصلی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، مداخله‌نکردن در امور داخلی کشورهای دیگر است. براساس این اصل بنیادین، مسائل داخلی کشورها، موضوعاتی مربوط به خود آنها تلقی می‌شود. مسئله سودان نیز از این قاعده مستثنا نیست.

‌* جمهوری اسلامی در بحث مبارزه با تروریسم خیلی تأکید دارد. برخی از کشورهای آفریقایی نیز با این معضل دست به گریبان هستند. مبارزه با تروریسم خارج از منطقه برای ما چقدر اهمیت دارد و چقدر در توسعه روابط سیاسی ایران با کشورهای آفریقایی اثرگذار است؟

** مسئله تروریسم و افراطی‌گری امروزه موضوعی محدود به یک کشور یا منطقه خاص نیست بلکه به موضوعی جهانی و فراگیر تبدیل شده است که همه نقاط دنیا را با چالش‌ها و مخاطرات امنیتی جدی روبه‌رو کرده است. این پدیده شوم و خطرناک امروز نگرانی همه کشورهای جهان را برانگیخته و صلح، ثبات و امنیت همه دولت‌ها و ملت‌ها را در مخاطره قرار داده است. متأسفانه این ویروس خطرناک که جغرافیا نمی‌شناسد، به‌سرعت در حال تکثیر و توسعه است و امروز هیچ کشوری از مخاطرات و آسیب‌های آن در امان نیست. ازاین‌رو هیچ کشوری در جهان امروز به‌تنهایی قادر به مقابله و کنترل این پدیده خطرناک نیست.

مقابله با این پدیده، نیازمند عزم جدی و همکاری همه کشورهای جهان در همه سطوح با یکدیگر است. جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان کشوری که سال‌ها قربانی اقدامات تروریستی بوده و از آن آسیب دیده است، در مقابله با این پدیده خطرناک نسبت به خیلی از کشورهای دیگر موفق عمل کرده است و همچنین خیلی قبل‌تر نسبت به مخاطرات اقدامات تروریستی و ضرورت جلوگیری از کمک به توسعه تروریسم و افراطی‌گری هشدار داده است.

امروز آفریقا نیز از این پدیده خطرناک در امان نمانده است. گروه‌های افراطی مانند بوکوحرام، الشباب در غرب و شرق آفریقا فعال هستند و سال‌هاست امنیت مردم و دولت‌های این مناطق را به خطر انداخته‌اند. اگرچه دولت‌های حاکم در این مناطق سال‌هاست با این گروه‌ها مبارزه می‌کنند اما تحولات اخیر مناطق خاورمیانه، خلیج‌فارس و شمال آفریقا موجب شده تا پیوندهای تازه‌ای بین این گروه‌ها با دیگر گروه‌های فعال در این مناطق همچون داعش شکل بگیرد و دامنه نفوذ و توان عملیاتی آنها نسبت به گذشته افزایش یابد.

بسیار طبیعی است که مقامات کشورهای دوست در ملاقات‌های خود با یکدیگر درباره دغدغه‌های مشترک گفت‌وگو و تبادل نظر کنند. ضرورت مبارزه با تروریسم و افراطی‌گری امروز یکی از موضوعات مورد علاقه همه کشورها برای گفت‌وگو و همکاری است؛ ازاین‌رو چنانچه مقامات کشورهای میزبان علاقه‌مند به همکاری دراین‌زمینه باشند، با آنان همکاری خواهد شد. چنین همکاری‌هایی امروز به ضرورتی اجتناب‌ناپذیر تبدیل شده که همه دولت‌ها و ملت‌ها از آن منتفع خواهند شد.

‌* برجام چقدر در رسیدن به اهداف سیاسی و اقتصادی این سفر اثرگذار است؟

** توافق هسته‌ای و اجرای برجام جایگاه جمهوری اسلامی ایران را در نظام بین‌الملل به صورت باورنکردنی، گسترده‌ و احترام‌آمیزی ارتقا داد و گشایش‌های بسیار زیادی برای کشور به همراه آورد و فرصت‌های متعدد تازه‌ای را خلق کرد. این گشایش‌ها و این فرصت‌های تازه محدود به هیچ منطقه خاصی نیست و در مجموعه نقاط دنیا و در همه کشورها برای جمهوری اسلامی ایران به وجود آمده است.

مقامات و مردم کشورهای آفریقایی نیز همچون دولت‌ها و ملت‌های دیگر نقاط جهان از توافق هسته‌ای کشورمان خرسند و خوشحال هستند و از آن به نیکی یاد می‌کنند و این اقدام را تحسین می‌کنند. آنان توافق هسته‌ای را نقطه بازگشت کشورمان به جامعه جهانی توصیف می‌کنند. آنان به‌صراحت بیان کنند جمهوری اسلامی ایران با توافق هسته‌ای، منطقه و جهان را از یک مخاطره عظیم و خسارت‌باری که هر آن امکان وقوع آن می‌رفت، نجات داد. آنها از اینکه کشورمان توانسته است یکی از غامض‌ترین بحران‌های جهان معاصر را از طریق دیپلماتیک و مذاکره حل‌وفصل کند خرسندند و آن را تحسین می‌کنند.

توافق هسته‌ای نگرانی‌های ایجادشده از پدیده ایران‌هراسی را از بین برد به‌گونه‌ای‌که اکنون کشورها با روی باز از هر نوع همکاری با جمهوری اسلامی ایران استقبال می‌کنند. امروز تردیدها و نگرانی‌های کشورها از همکاری گسترده و درازمدت با جمهوری اسلامی از بین رفته است و عمده موانع و محدودیت‌های ناشی از اعمال تحریم‌ها نیز برطرف شده است. سفر وزیر خارجه به کشورهای غرب آفریقا در چنین فضای مثبتی انجام می‌گیرد و به‌همین‌دلیل سفری مهم و اثر‌گذار برای توسعه و تقویت همکاری‌های سیاسی و اقتصادی با کشورهای میزبان خواهد بود.

‌* این سفر به‌طورکلی می‌تواند روابط سیاسی و اقتصادی ما با آفریقا را که مثل کشورهای دیگر قبل از مذاکرات هسته‌ای دستخوش تغییر شده بود، احیا کند؟

** بله، حتما همین‌طور است. امروز نه آن نگرانی‌های گذشته در میان کشورها نسبت به همکاری با جمهوری اسلامی ایران و جود دارد و نه آن موانع و محدودیت‌های گسترده و دست‌وپا‌گیر ناشی از اعمال تحریم‌ها؛ ازاین‌رو شرایط برای همکاری‌های جدی و مؤثر فراهم است و چنین سفر‌هایی برای گسترش و تعمیق همکاری‌ها بسیار تأثیر‌گذار و مهم است.

‌* وقتی عربستان ارتباط خود را با ایران قطع کرد، برخی از کشورهای آفریقایی از آن حمایت کردند. فکر می‌کنید آثار سیاسی سفرهای این‌چنینی به آفریقا و تقویت مناسبات مانع از این می‌شود که در موارد مشابه احتمالیِ دیگر شاهد این‌گونه رفتارها نباشیم؟

** نظام بین‌الملل، نظامی سیال و در حال تحول مداوم است. کشورها در چنین فضای سیالی به‌عنوان بازیگران داخل در این نظام به صورت مستمر در حال دگرگونی و تحول‌اند و فراز و فرود‌هایی را در مناسبات خود با سایر بازیگران تجربه می‌کنند. کشورهایی در چنین نظام سیالی کمترین آسیب‌ها را تجربه می‌کنند که پیوندهای بیشتر و مستحکم‌تری با دیگر بازیگران داشته باشند. خاصیت چنین سفرهایی تقویت و تحکیم پیوندها با دیگر کشورهاست. به هر میزان که این تماس‌ها و مبادله هیأت‌ها بیشتر انجام شود، پیوندهای دوستی و مودت بین کشورمان با دیگر کشورها مستحکم‌تر می‌شود و به همان نسبت به جایگاه کشور در نظام بین‌الملل بیشتر ثبات می‌دهد.

http://www.sharghdaily.ir/News/98550

ش.د9501428