افول جایگاه عربستان در منطقه

پایگاه بصیرت / گروه بین الملل/شعیب بهمن

جهان برای سعودی ها در حال تغییر است. عربستان سعودی به تدریج جایگاه پیشین خود را در میان کشورهای عرب و مسلمان از دست می دهد. حتی حامیان سنتی عربستان همچون امریکا نیز دیگر حاضر نیستند به حمایت تمام عیار از خاندان سعودی ادامه دهند. هزینه های سیاست خارجی عربستان به حدی افزایش پیدا کرده که آمریکا نه در یمن و نه در سوریه، حاضر به پذیرش طرح های ریاض نیست. آمریکایی ها حتی برای اولین بار  با دادن رای قاطع در دو مجلس سنا و نمایندگان به شکست طرح وتوی باراک اوباما رئیس جمهوری آمریکا علیه قانونی پرداختند که به خانواده های قربانیان حملات یازدهم سپتامبر سال 2001 اجازه می دهد علیه حکومت عربستان سعودی شکایت کرده و خواستار غرامت شوند.
 نکته قابل توجه در این خصوص، صراحت و رأی بالای نمایندگان مجلس سنا بود. به نحوی که از 97 سناتور فقط یک نفر به نفع وتو رای داد. این امر نشان می دهد که سعودی ها نه تنها نفوذ پیشین خود را در آمریکا از دست داده اند، بلکه از مهمترین و مطمئن ترین هم‌پیمان واشنگتن در منطقه خاورمیانه به رژیمی منفور تبدیل شده اند.
این مسئله نه تنها در روابط عربستان و آمریکا خودنمایی می کند، بلکه شامل روابط عربستان با سایر قدرت ها و بازیگران موثر در سطح نظام بین الملل و منطقه خاورمیانه نیز می شود. به عنوان مثال، روابط روسیه با عربستان طی سال های اخیر به شدت تنش زا بوده است. از نظر روس ها، اقدامات عربستان در سوریه، عراق و سایر کشورهای منطقه باعث ایجاد آشوب و بی نظمی در غرب آسیا شده و منافع مسکو را به چالش کشیده است. روسیه که اهداف منطقه ای خود را مغایر با سیاست های ریاض تعریف می کند، اعتقاد دارد که سعودی ها با توطئه موفق شدند قیمت نفت را در بازارهای جهانی کاهش دهند تا از این طریق در شکست سیاست های جهانی روسیه به همراهی با غرب بپردازند.
این طرز تفکر باعث شده که روس ها نسبت به آینده روابط خود با خاندان سعودی ابراز تردید کنند و به دنبال جایگزین برای ریاض باشند. زیرا در حالی که در سال های گذشته مسکو تلاش می کرد روابط خود را با عربستان بهبود بخشد، اینک دریافته که سیاست های منطقه ای عربستان کاملا در تضاد با منافع روسیه قرار دارد. علاوه بر این نوع اسلامی که از سوی سعودی ها ترویج می شود، صرفا مروج خشونت و ناامنی است و می تواند با تاثیرگذاری بر مسلمانان روسیه، این کشور را درگیر موج های تروریستی و نبردهای چریکی خونین کند. از این رو روسیه تلاش می کند خوانش و قرائت عربستان از دین اسلام را کنار بگذارد و بجای آن با جریان های معتدل و معقول در جهان اسلام رابطه برقرار نماید.
یکی از این تلاش ها، برگزاری کنفرانس اهل تسنن در گروزنی مرکز جمهوری چچن بود که در آن از علما و روحانیون اهل تسنن از سراسر جهان دعوت به عمل آمده بود، اما سردمداران وهابیت در عربستان نادیده گرفته شده بودند. این مسئله باعث خشم سعودی ها شد و حتی آن ها را به واکنش های سختی در برابر علما و روحانیونی واداشت که در این کنفرانس شرکت کرده بودند. به عنوان مثال سعودی ها به شدت نسبت به حضور علمای الازهر مصر در کنفرانس گروزنی ابراز نارضایتی کردند. با این حال اقدام سعودی ها نه تنها موجب کرنش الازهر نشد، بلکه تقابل و رویارویی میان قاهره و ریاض را افزایش داد. این امر نشان می دهد که عربستان سعودی حتی در برقراری رابطه با کشورهای عربی منطقه نیز دچار چالش های جدی شده است.
این در حالیست که به نظر می رسد نادیده گرفتن عربستان در سطح منطقه و جایگزین کردن آن با کشورهایی همچون مصر، به یکی از سیاست های اصلی روسیه مبدل شده است. زیرا مسکو تمایل زیادی به برجسته کردن جایگاه مصر به عنوان کشوری معتدل و میانه رو در مسایل منطقه ای دارد. به خصوص که روابط مصر با آمریکا پس از وقوع کودتا در این کشور تا حدی متزلزل شده و قاهره بارها تمایل خود را نسبت به افزایش همکاری با مسکو اعلام کرده است. در چنین شرایطی، مصر می تواند شریک مطمئن تری برای روسیه در منطقه خاورمیانه باشد، زیرا مصر بر خلاف عربستان نه تنها منافع مسکو را در سطح منطقه و نظام بین الملل به چالش نمی کشد، بلکه در خصوص بسیاری از مسایل منطقه ای با روسیه هم‌نظر است. علاوه بر این، مصر قرائت عربستان سعودی از دین اسلام و ترویج وهابیت را به مثابه عاملی مضر و ویرانگر تلقی می کند که این امر نیز با سیاست های روسیه مبنی بر مبارزه با افزایش گرایش به افراطی گری همخوانی دارد.
از این رو می توان گفت که عربستان به تدریج با افول جایگاه خود در منطقه مواجه خواهد شد. عدم حمایت غرب به ویژه آمریکا از سیاست های منطقه ای عربستان به همراه تلاش قدرت هایی همچون روسیه برای نادیده گرفتن ریاض و جایگزین کردن آن توسط سایر کشورهای عربی نظر مصر، بیانگر پایان توهم سعودی ها برای رهبری بر منطقه و جهان اسلام است./