احتیاط ایران، اشتیاق روسیه

(روزنامه همدلي – 1395/07/12 – شماره 432 – صفحه 3)

دیروز حسام‌الدین آشنا مشاور رسانه‌ای رئیس جمهور با انتشار عکسی در توئیتر خود – که در آن ظریف و لاوروف در حاشیه اجلاس سران کشورهای آذربایجان، ایران و روسیه با هم در حال رایزنی بودند نوشت:«این گونه بود که سناریوی توافق سعودی-روسی شکست خورد.» گرچه هیچ توضیح یا خبر بیشتری از این ماجرا منتشر نشد، اما در برخی محافل رسانه‌ای مطرح شده است که اشاره مشاور رئیس جمهور به توافق پشت پرده‌ای است که روسیه و عربستان در باب موضوع سوریه با هم داشتند. پیش‌ترها هم سردار رحیم صفوی مشاور فرماندهی کل قوا در برنامه دست خط گفته بود: امیدوارم امریکایی‌ها، روس‌ها را در بازی‌ای که سهم کمتری به ایران داده شود قرار ندهند. وی در بخش دیگری تاکید کرد: این دو قدرت با همدیگر زد و بندهایی می‌کنند؛ سیاستمداران ما باید مواظب باشند.

جدا از موضع سیاستمداران در قبال همکاری ایران و روسیه در مسئله سوریه، برخی کارشناسان نیز تردیدهایی در این رابطه دارند. از جمله مارک کاتز استاد علوم سیاسی در دانشکده سیاست و حکومت دانشگاه جورج میسن در گفت‌وگو با دیپلماسی ایرانی در پاسخ به این اظهارنظر مصاحبه‌گر که «برخی از ایرانیان با استناد به تجربه‌های تاریخی روسیه را غیرقابل اعتماد می‌خوانند» می‌گوید:«از روسیه بعید نیست که با متحدان خود علیه یک دشمن مشترک همکاری کند و بعد از شکست با تضعیف آن دشمن، علیه متحدان خود شود. حتی به احتمال زیاد روسیه هم اکنون در حال برنامه‌ریزی برای ریشه کن کردن نفوذ ایران در سوریه در صورت حصول اطمینان از ابقای اسد- ولو در شکلی دیگر- است.» در ادامه گزیده‌ای از این مصاحبه را می‌خوانیم.

همکاری ایران و روسیه تاکتیکی یا استراتژیک؟

این کارشناس مسائل روسیه در پاسخ به این سوال که آیا جنگ داخلی سوریه این فرصت را برای ایران فراهم آورده است که همکاری‌های خود را به حد استراتژِک ارتقا دهند، گفت: برخی معتقدند که از زمان آغاز مداخله نظامی روسیه در سوریه در سپتامبر ۲۰۱۵ همکاری نظامی ایران و روسیه از بعد تاکتیکی به بعد استراتژیک تغییر کرده است. برخی دیگر معتقدند که روسیه و ایران در سوریه تنها اهداف مشترک کوتاه‌مدتی- حفظ بشار اسد در قدرت – دارند، اما منافع درازمدت آن‌ها با هم متفاوت است. (ایران به اسرائیل و عربستان سعودی به مثابه دشمنان خود می‌نگرد، اما روسیه با اسرائیل همکاری می‌کند و تمایل دارد با عربستان هم وارد همکاری شود.)

البته مارک کاتز در ادامه ضمن تایید اینکه «نه تنها غربی‌ها، بلکه خود ایرانیان و روس‌ها هم نمی‌توانند مادامی که اهداف مشترک آن‌ها در سوریه محقق نشده، به این سوال پاسخی قطعی دهند» گفت: تنها پس از آن است که می‌توانیم ببینیم آیا این دو به سوی اهداف مشترک یا متفاوت خواهند رفت.

توافق روسیه و آمریکا به صلح می انجامد؟

در ادامه گفت و گو این وبسایت از مذاکرات صلح در سوریه میان آمریکا و روسیه پرسید که این استاد علوم سیاسی این‌گونه پاسخ داد: در حال حاضر به نظر نمی‌رسد که مذاکره برای آتش‌بس در سوریه و اقدام مشترک از سوی روسیه و آمریکا علیه تروریست‌ها به موفقیت ختم شود.

وی در چرایی این ارزیابی خود «نگرانی در آمریکا برای اینکه چنین توافقی منتج به تقویت نظام بشار اسد و تضعیف مخالفان شود» را عنوان کرد. البته این کارشناس مسائل روسیه به نکته دیگری هم اشاره کرد و آن اینکه «در این میان گزارش‌های خبری‌ای هم وجود دارد که در آن‌ها به نقل از مقامات اسرائیلی و عربستانی گفته شده است که مقامات روسی به آن‌ها گفته‌اند که حضور نیروهای روسی در سوریه به نفع آن‌ها است، چرا که حضور نیروهای روسی می‌تواند ایران و متحدان شیعی آن نظیر حزب‌الله را محدود کند.»

روس‌ها؛ تهدید ایران؛ تهدید آمریکا

مارک کاتز در توضیح این سیاست روس‌ها، به دو مفهوم «تهدید ایران» و «تهدید آمریکا» اشاره می‌کند. به عقیده کاتز «این باور که روسیه می‌تواند آن‌ها را از «تهدید ایران» حفظ کند، نه تنها برای اسرائیل و عربستان بلکه برای آمریکا هم مفید است. اما به طور همزمان، روسیه با تهران نیز وارد بحث خواهد شد و به آن‌ها وعده می‌دهد که از آن‌ها مقابل «تهدید آمریکا» محافظت می‌کند.» به عقیده کاتز «روسیه بیش از هر چیز خواهان جلوگیری از پیشروی روابط آمریکا- ایران است و در همین راستا جنگ سوریه ابزار بسیار خوبی است.»

اختلافات ایران و روسیه

در بخش دیگری از این گفت‌وگو مصاحبه‌گر از زمینه‌های اختلاف ایران و روسیه می‌پرسد که کاتز پاسخ می‌دهد: در حالی که ایران، اسرائیل و عربستان را دشمن خود تعریف می‌کند (و متقابلا آن‌ها هم ایران را دشمن خود می‌دانند)، روسیه خواهان برخورداری از نفوذ بر همه کشورهای منطقه اعم از ترکیه، ایران، کشورهای عرب و اسرائیل است. وی ادامه می‌دهد: بر همین اساس در سوریه، روسیه نهایتا خواهان ترتیباتی است که بتواند با شریک کردن اعراب سنی در قدرت، ترکیه و عربستان را هم راضی کند.

کاتز اما در باب انگیزه‌های ایران از ورود به جنگ سوریه می‌گوید: ایران نگران است اعطای نقش مهم به اهل تسنن سوریه در دمشق منتهی به تضعیف نیروهای حامی ایران در سوریه شود. به‌علاوه یک دلیل مهم دیگر حمایت ایران از بشار اسد استفاده از سوریه برای حمایت از حزب‌الله مقابل اسرائیل است. کارک کاتز به روابط میان روسیه و اسرائیل هم اشاره می‌کند می‌گوید: روسیه روابط خوبی با اسرائیل دارد و موافق نیست که حزب‌الله در موقعیتی قرار بگیرد که بتواند آسیبی جدی به اسرائیل وارد کند.

مواجه ایرانیان با استفاده نوژه

این کارشناس مسائل روسیه در پاسخ به سوالی در باب استفاده روس‌ها از پایگاه نوژه و لغو سریع این استفاده توسط ایران این‌گونه پاسخ داد: لغو سریع این مجوز پس از آنکه روس‌ها این موضوع را علنی کردند نشان می‌دهد که ایرانی‌ها تا چه اندازه نسبت به روسیه حساس هستند. این موضوع با توجه به تاریخ طولانی تجاوزات روسیه علیه ایران جای تعجب ندارد. به‌علاوه، عمر کوتاه این نوع همکاری نشان می‌دهد که آن دسته از نیرو‌ها و مقاماتی که در ایران این مجوز را صادر کردند نگران انتقاد از این موضوع بودند و احتمال این وجود دارد که افکار عمومی ایران بتواند حد همکاری ایران را با روسیه محدود کند. این استاد روابط بین‌الملل اما به برداشت دیگری در همین موضوع اشاره می‌کند و می‌گوید: علی رغم هدف مشترک روسیه و ایران در حفظ بشار اسد، ایرانی‌ها همچنان نگران اهداف دراز مدت روسیه هستند.

ادراک روسیه از نقش ایران در خاورمیانه

مارک کاتز در بخش دیگری از این گفت‌وگو به نگرش‌ها و ادراکات مقامات روسی از نقش ایران در سوریه می‌پردازد و می‌گوید: از روسیه بعید نیست که با متحدان خود علیه یک دشمن مشترک همکاری کند و بعد از شکست با تضعیف آن دشمن، علیه متحدان خود شود. حتی به احتمال زیاد روسیه هم اکنون در حال برنامه‌ریزی برای ریشه کن کردن نفوذ ایران در سوریه در صورت حصول اطمینان از ابقای اسد- ولو در شکلی دیگر- است. البته مارک کاتز تصریح می‌کند که «سیاستگذاران ایرانی ساده لوح نیستند و بدون شک در حال آماده کردن خود برای این احتمال هستند.»

http://www.hamdelidaily.ir/?newsid=19671

ش.د9502084