صنايع نظامي؛ فرصت يا تهديد؟

پایگاه بصیرت / محمدمهدي اسلامي

(روزنامه رسالت - 1395/06/18 - شماره 8754 - صفحه 1)

اگر منطق آلوين تافلر در انقلاب‌هاي سه‌گانه را بپذيريم (انقلاب کشاورزي، انقلاب صنعتي و انقلاب الکترونيک) جا دارد به انقلاب چهارمي هم معتقد باشيم. انقلاب اينترنت! يا هماني که اين روزها با نام موج چهارم يا عصر مجازي هم مشهور است. اينترنتي که سبک زندگي بشر را دچار تحولاتي بنيادين کرد؛ هرچند برخي معتقدند از آنچه اينترنت براي بشر خواهد ساخت و خواهد کرد، تنها مقدار بسيار اندکي به واقعيت درآمده و تحول اصلي در راه است. اين پديده يکي از پديده‌هاي صنعتي شده‌اي است که ريشه آن به سازمان‌هاي نظامي آمريکا باز مي‌گردد. در دهه 1960 براي انجام پروژه‌هاي تحقيقاتي براي ساخت شبکه‌اي مستحکم، توزيع شده و باتحمل آزمون و خطا نظاميان آمريکا نسل مقدماتي اينترنت را کليد زدند و تا اواسط دهه 1990 تنها در انحصار نظاميان بود. بيش از 30 سال طول کشيد تا اين صنعت مسير عمومي شدن و خروج از پروتکل‌هاي محرمانه را طي کند.

هر چه گذشت، اينترنت نقش موثرتري يافت و زيربناي کلي از پيشرفت‌هاي صنعتي و تکنولوژيک جهان و شايد پيشرو آن آمريکا شد. پيشرفتي که مرهون سرمايه‌گذاري‌هاي پنتاگون است. اين تنها يک نمونه از مواردي است که نشان مي‌دهد اثر پژوهش‌هاي نظامي آمريکا در ديگر صنايع نيز انکار ناپذير است. از تلفن همراه، صنايع صوتي و تصويري و ... تا صنايع هواپيمايي و خودروسازي.

يک واقعيت آشکار در کشور مان توفيق بهتر صنايع نظامي در همکاري با دانشگاه‌ها و بهره‌گيري از شرکت‌هاي دانش بنيان است. اين‌که ديگر صنايع کشور نتوانسته‌اند آن‌گونه که در صنايعي همچون موشک، پهپاد، جنگ الکترونيک و ... از نخبگان علمي بهره جسته‌ايم، بهره برند؛ جاي آسيب‌شناسي و رفع نقص دارد. اما صنعت مي‌تواند به دريچه موجود نيز به چشم يک فرصت بنگرد. توان نظامي ايران در ساخت موشک، رادار، پرنده دريايي، ناوشکن، خودروهاي تاکتيکي و ... هر يک حاصل مطالعات صنعتي طولاني و دشواري است که ورود دستاوردهاي علمي آن به عرصه صنايع غير نظامي مي‌تواند تحول آفرين باشد.

به عنوان نمونه براي صنايع موشکي از نوع هدايت اينرسيايي، ژيروسکوپ و شتاب‎سنج‎هايي توليد شده است که مراحل رفع خطا را به خوبي طي کرده و رکوردهاي قابل قبولي از منظر کارشناسان جهاني به ثبت رسانده است. ژيروسکوپ و شتاب‎سنج آنها در بسياري صنايع کارا خواهد بود. از سوي ديگر موشک‎هاي برد بلند خصوصاً انواع کروز نيازمند سامانه‎هاي ناوبري کمکي هستند که به علت آنکه ايران نمي‎تواند به «جي پي اس» آمريکا، گاليله اروپا، گلوناس روسيه و ديگر سامانه‎هاي در دست توسعه توسط ديگر کشورها همچون چين که ممکن است تحت تأثير شرايط مختلف از دسترس خارج شوند، اتکا کند؛ شنيده شده کشورمان براي بهره‎گيري از مزيت ناوبري ماهواره‎اي در حال توسعه منظومه ماهواره‎هاي موقعيت‎يابي است. با تکميل چنين دستاوردي، در انواع سامانه‎هاي غيرنظامي نيازمند به موقعيت‎ياب نيز مي‎توان به آن تکيه کرد و حتي از اين طريق بر مزيت اقتصادي آن افزود و بخشي از هزينه‎هاي توسعه آن را تأمين کرد.

اينکه اينترنت سه دهه طول کشيد تا از دسترسي محدود نظاميان خاص به موضوعي همگاني تبديل شود؛ يادآور يک واقعيت است. صنايع نظامي به علت ملاحظات محرمانگي به کندي عمومي خواهد شد، اما اين دقت ضروري نبايد منجر به صرف نظر کردن از طي اين فرايند شود. بايد حلقه‎هاي تکميلي بر آن افزود به نحوي که با جاري شدن در صنايع کوچک اثراتش در زندگي مردم ملموس گردد. اين امر البته منحصر به صنايع نظامي نيست. اغلب صنايع بزرگ ما نيازمند اتصال به صنايع کوچک است تا حرکت چرخ اقتصاد صنعتي کشور متوازن و با تأثير بهتري بگردد.

فقدان اين حلقه در شوروي، چيزي بود که باعث شد با وجود پيشرفت‌هاي وسيع در صنايع بزرگ و هاي‌تک؛ صنايع بلوک شرق در زمينه توليد محصولاتي که با زندگي روزمره مردم پيوند داشت ضعيف ظاهر گردد.

گسلي که در دوره اصلاحات گلاسنوست و پرسترويکا ميخائيل گورباچف، توسط غرب پر شد و بازار کالاهاي روزمره مردم شوروي توسط غرب تسخير شد؛ گورباچف در خاطرات خود از اين واقعه به عنوان يکي از پايه‌هاي فروپاشي شوروي ياد کرده است.

فقدان ارتباط مذکور بين صنايع نظامي و صنايع ديگر آسيب‎زاست اما به معني نادرستي سرمايه گذاري در صنايع نظامي نيست. اصلاح روند فعلي فرصت بي‎بديلي فرآروي صنايع کوچکي قرار خواهد داد که فاقد بودجه‎هاي مطالعه و تحقيقات و توسعه است. با اين حساب؛ مخالفت‎ها با توسعه توان نظامي را بايد حلقه‎اي از زنجيرهايي دانست که سعي بر بستن دست و پاي اقتصاد ايران براي جولان بيشتر امپراتوري اقتصادي کارتل‎هاي غربي در پسابرجام را دارد.