کاربران شایعه‌ساز

(روزنامه صبح نو ـ 1395/08/16 ـ شماره 118 ـ صفحه 8)

این پست در شبکه‌های اجتماعی باعث تشنج و سر و صدای فراوانی شد. همچنین در بسیاری از روزنامه‌ها و سازمان‌های سیاسی جریان‌های مختلف ایتالیا بازتاب داده شد؛ اما در همه این ماجرا یک مشکل وجود داشت؛ همه این ماجرا دروغ بود! حتی این دروغ سازی به شیوه خوبی نیز انجام نشده بود. برای کسانی که به سیاست ایتالیا علاقمند بوده و آن را پیگیری می‌کردند چند ایراد محتوایی در این خبر وجود داشت؛ اول این‌که سناتوری به این نام اصلاً وجود نداشت. از طرف دیگر کل سنا نیز به اندازه اعداد گفته شده نماینده ندارد. مبلغ گفته شده نیز به اندازه 10 درصد جی‌دی پی ایتالیا و بسیار عجیب و غریب بود.

اما چرا چنین اتفاقی افتاد و این پست به این سرعت در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته شد؟ یکی از مراکز مرتبط با فضاهای مجازی، چندی پیش با طبقه‌بندی شایعات شبکه‌های اجتماعی نوشته بود:

مرگ چهره‌های مشهور: شاید یکی از رایج‌ترین شایعات دردنیای مجازی، انتشار دروغین مرگ چهره‌های مشهور و شناخته ‌شده باشد. این پدیده درکشورهای غربی به‌ویژه آمریکا رواج بسیاری داشته و متأسفانه در سال‌های اخیر در ایران نیز روند رو به افزایشی داشته و بارها خبر فوت هنرمندان، بازیگران، فوتبالیست‌ها، رجل سیاسی و... منتشر شده است. این امر به صورتی شایع شده که اخیراً با فوت یک شخصیت معروف و محبوب جامعه، بیشترین تلاش‌های خبرنگاران صرف گرفتن تأییدیه موثق برای خبر فوت وی می‌شود. دلیل این رفتار را جامعه شناسان در شهرت و سعی و رقابت افراد و رسانه‌ها برای پوشش خبری اخبار مربوط به چهره‌های معروف و شناخته ‌شده می‌دانند. برای مقابله با این روند و جلوگیری از حضور در چرخه انتشار خبر مرگ افراد، می‌توان از اطلاعات مندرج در خبرگزاری‌های شناخته ‌شده و معتبر استفاده کرد.

پیام‌های جعلی با محتواهای برانگیزنده احساس: این نوع از شایعات پیشتر در سرویس‌های رایانامه‌ای (ایمیل) رایج بوده و اخیراً در شبکه‌های اجتماعی شیوع بیشتر و وسیع‌تری یافته‌اند. عموماً این پیام‌ها شامل مطالبی نظیر کمک به یافتن کودک گم‌شده یا آسیب‌دیده با درخواست بازنشر مطلب هستند که با برانگیختن احساسات مخاطب سعی در پخش این خبر جعلی دارند.

برخی نیز با وعده دستاورد مالی برای کاربران، آنان را به بازنشر اطلاعات جعلی ترغیب می‌کنند. باید گفت که با اطلاع‌رسانی‌های صورت گرفته از جانب رسانه‌های گوناگون این مورد از شایعات کاهش محسوسی داشته و کاربران دیگر مانند قبل در دام انتشار اخبار جعلی از این‌دست نمی‌افتند. برخی از این مطالب جعلی حاوی هرزنامه‌ها و بدافزارها هستند که لزوم اجتناب از انتشار آنها را بیش از پیش بااهمیت می‌سازد.

شایعات انتخاباتی: مسائل انتخاباتی از مهم‌ترین و حساس‌ترین مسائل سیاسی جامعه هستند. به دلیل اهمیت و حساسیت موضوع و توجه افکار عمومی به آن، اخبار مربوط به انتخابات با سرعت بسیار زیادی به‌ویژه در شبکه‌های اجتماعی انتشار یافته و موجب تحریک جریان‌ها و افراد می‌شود. در این میان بسیاری از اخبار جعلی نیز توسط افراد و گروه‌های مختلف منتشر می‌شوند که می‌توانند زمینه‌ساز ناآرامی‌های اجتماعی و سیاسی شوند. در انتخابات مجلس شورای اسلامی اخبار جعلی مبنی بر قطع ارتباطات اینترنتی و مجازی پیش از انتخابات و ایجاد تردید در صحت و سلامت انتخابات پس از رأی‌گیری در برخی شعب موجب بروز نگرانی‌های عمده و در برخی موارد درگیری‌های محلی شد. لزوم یکپارچگی در اطلاع‌رسانی از سوی نهادهای رسمی و مراجعه افراد به این نهادها برای اطمینان از نتایج، از جمله راهکارهای مقابله با شایعات انتخاباتی در شبکه‌های مجازی است.

اخبار کذب درباره شبکه‌های اجتماعی: اخیراً یکی از موارد رایج شایعات در شبکه‌های اجتماعی، ایجاد تردید و شائبه درباره خود شبکه‌های اجتماعی است. یکی از مثال‌های این اخبار، رواج شایعه پرداخت حق عضویت کاربران (مگر با انجام اقدام خاصی که خود می‌تواند با مقاصد فریبکارانه و مخرب همراه باشد) هنگام فعالیت در شبکه‌های اجتماعی یا فروش اطلاعات شخصی کاربران توسط این شبکه‌هاست. باید توجه شود به‌هرحال فعالیت در شبکه اجتماعی و نشر اطلاعات می‌تواند مورد سوءاستفاده واقع شود، لذا حصول اطمینان از صحت و شایستگی شبکه اجتماعی و اعتماد به آن لازمه فعالیت در آن است.

شایعات مربوط به خطرات: این مورد را می‌توان یکی از تأثیرگذارترین پدیده‌های اجتماعی حاصل از شبکه‌های اجتماعی دانست.

«زلزله سنگین تهران»، «آلودگی و مسموم بودن دلسترها»، «آلودگی آب‌معدنی و زمان‌بندی آب شهرها»، «خرماهای مسموم شده داعش و نوشابه‌های فلج‌کننده»، «نوشابه‌های مرگبار و کالباس‌های فلج‌کننده»، «اسیدپاشی در میدان هفت‌تیر»، «امروز صبح به‌صورت دوست دخترخاله‌ام در میدان توحید اسیدپاشی شد» و «پزشکان می‌گویند مصرف قند باعث ازکارافتادن ریه‌ها خواهد شد»، ازجمله شایعات اجتماعی در شبکه‌های مجازی هستند که هرروز نیز دامنه وسیع‌تری از منظر تأثیرگذاری و ایجاد مسائل و چالش‌های گسترده اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی می‌یابند. این پدیده موجب ایجاد نگرانی‌های گسترده اجتماعی و تشویش افکار عمومی می‌شود و در حالت شدیدتر می‌تواند موجب بروز ناامنی‌ها و بی‌اعتمادی‌های گسترده نسبت به نهادهای دولتی شوند.

چه اتفاقی افتاده است؟

پیش از وب ما اخبار را از مجلات، تلویزیون و روزنامه‌ها می‌گرفتیم، اما اکنون هر کسی می‌تواند وبلاگ بسازد یا با ساختن صفحه‌ای در شبکه‌های اجتماعی نظرات خود را به صورت آنلاین منتشر کند. شما می‌توانید دائماً اطلاعات مختلفی را از طریق گوگل پلاس و تلگرام و... به اشتراک بگذارید.

در حالی که رسانه‌های سنتی سردبیر و دبیر داشتند، تهیه‌کننده بر آنها نظارت می‌کرد و اطلاعات برای انتشار از فیلترهای مختلفی عبور می‌کرد، انتشار اطلاعات توسط افراد مختلف نیازی به فیلتر ندارد. شما می‌توانید به راحتی هر آن چه را می‌توانید بگویید.

نتیجه این است که هر فردی می‌تواند مطابق با سیستم ذهنی فردی خود هر آن چه را می‌خواهد منتشر کند. در نتیجه فضای شبکه‌های اجتماعی و وب پر می‌شود از اطلاعاتی که عمدتاً بر اساس تعصب‌ها و عقیده‌های تحقیق نشده فردی منتشر شده است.

تحقیقات اخیر نیز نشان می‌دهد که تمرکز بر نوع اطلاعات غلط منتشر شده در فضای وب گویای تبدیل شدن وب به اتاق پژواکی برای افراد مختلف است که بیشتر حول نظرات شخصی و عقایدشان می‌چرخد.

این اتاق پژواک در واقع فضای محدود و ایزوله شده‌ای از وب است که در آن افراد صرفاً نظرات افرادی را می‌خوانند که با عقیده آنها موافق یا حاوی تئوری‌های توطئه محیرالعقول است.

در واقع در این فضا افراد صرفاً اکو و بازتابی از عقاید بسیار شبیه همدیگر هستند.

برای مثال در برخی جوامع ما این سرفصل‌ها را مورد بررسی قرار دادیم و به این نتیجه رسیدیم که موضوعات محیط زیستی، رژیم‌های غذایی، سلامت و بهداشت فرد و ژئوپولتیک است. محتوای متفاوت موضوعات مختلف به شیوه‌ای عمدتاً مشابه از سوی کاربران مورد توجه قرار می‌گیرند. با این حال نحوه مواجهه کامنتی با آنها تفاوت‌هایی دارد.

علاوه بر این، یکی از نتایج این مسأله پرش از موضوعات مختلف به یکدیگر است. همچنین اثر توپ برفی نیز در بسیاری از کاربران مشاهده می‌شود به این معنی که تکرار یک تئوری توطئه یا شایعه نادرست می‌تواند باعث شود که فرد عقیده عمومی در این زمینه را باور کند و به دیگران بپیوندد. همین مسأله باعث می‌شود باورپذیری افراد نسبت به شایعات بعدی نیز افزایش پیدا کند.

چه شایعاتی پخش می‌شوند؟

در سال‌های اخیر یکی از شایعاتی که در این زمینه به شدت منتشر شد رابطه واکسن با اوتیسم است. دلیل گسترش این شایعات را می‌توان در چند موضوع دانست. روایت‌های جایگزین و مخالف با روایت رسمی می‌تواند به سرعت در شبکه‌های اجتماعی گسترش پیدا کند. بن مایه تئوری‌های توطئه ساده‌سازی دلایل پیچیده به وقوع پیوستن یک رویداد است. تئوری‌های توطئه شایعات و باورهایی مخالف با باور عمومی جامعه یا حکومت را تشکیل می‌دهند و عمدتاً با موضوعاتی چون رژیم‌های غذایی و یا فسادهای اقتصادی مرتبط هستند.

http://sobhe-no.ir/newspaper/118/8/3580

ش.د9503037