قهر استراتژیک دو متحد عربی

(روزنامه صبح نو – 1395/08/24 – شماره 125 – صفحه 5)

بیش از بیست کشور عربی در دو منطقه مهم غرب آسیا و شمال آفریقا پراکنده شده‌اند و شاید در این میان به جرأت بتوان مصر و عربستان را مهم‌ترین آنها از منظر سیاسی و اقتصادی به شمار آورد؛ عربستان از زمان روی کار آمدن آل سعود در نیمه اول قرن بیستم و مصر با ماجراجویی‌های ناسیونالیستی جمال عبدالناصر فقید، نه فقط در جهان عرب و خاورمیانه، بلکه در دیپلماسی عمومی جهان شهره و آوازه بسیاری را نصیب خود کرده‌اند.

مصر و عربستان طی ده‌ها سال شاید بتوان گفت که از نزدیک‌ترین دوستان یکدیگر به شمار می‌رفتند و البته طی سال‌های اخیر نیز این دوستی ادامه یافت و البته طی انقلاب‌های عربی که به «بهار عربی» موسوم شده است، اندک خدشه‌ای به این اتحاد وارد شد. شاید بتوان گفت که دو کشور دوران ریاست جمهوری حسنی مبارک مخلوع بر مصر و پادشاهی فهد بن عبدالعزیز و عبدالله بن عبدالعزیز، طلایی‌ترین روابط دو جانبه را با یکدیگر تجربه کردند که البته در این میان می‌شود قاهره را وام‌دار ریاض به شمار آورد، چرا که کمک‌های مالی و وام‌های بسیاری در طول این مدت از سوی این کشور نفت‌خیز به سمت مصر روان شده است.

سردی روابط با روی کار آمدن اخوانی‌ها

با پیروزی انقلاب مردم مصر در فوریه سال 2011 (بهمن ماه 89) زمینه برای قدرت یافتن جریان‌های اسلامگرا به ویژه اخوان المسلمین در این کشور فراهم شد و محمد مرسی توانست در انتخابات ریاست جمهوری، آرای لازم را برای تصدی این سمت به دست آورد. در این برحه زمانی، مصر از جهات ایدئولوژیک و عقیدتی کم کم از عربستان سعودی فاصله گرفت و به ترکیه نزدیک شد. البته این وضعیت دیری نپایید که به حالت اولیه خود بازگشت، چرا که در ناآرامی‌های سال 2013، فرماندهی ارتش مصر، یعنی ژنرال عبدالفتاح سیسی توانست در اقدامی کودتاگونه مرسی را از قدرت خلع کرده و به زندان اندازد و در نهایت خود به عنوان رییس‌جمهور جدید مصر سوگند یاد کند.

سفر 20 میلیارد دلاری ملک سلمان به قاهره

با روی کار آمدن سیسی، همه نگاه‌ها به بهبود و تقویت مجدد روابط ریاض با قاهره دوخته شده بود و با سفر ملک سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه کنونی عربستان سعودی به مصر، این طرز فکر تقویت شد. پادشاه سعودی در جریان ملاقات‌هایش، وعده‌های اقتصادی بسیاری به طرف مصری داد تا جایی که سفرش به قاهره به سفر 20 میلیارد دلاری شهرت یافت.

علاوه بر وعده اعطای وام به مصر، پروژه اتصال زمینی دو کشور از طریق احداث پل، از مهم‌ترین تفاهم‌های دوجانبه میان ملک سلمان و عبدالفتاح سیسی بود که البته اهمیت این مسائل به پای جنجالی‌ترین مسأله یعنی فروش دو جزیره نمی‌رسد که به ادعای مقامات مصری بازپس دادن آنها به عربستان بود.

بحث واگذاری یا به گفته مقامات مصری بازگرداندن دو جزیره «تیران» و «صنافیر» به عربستان، آن هم در فضای مدرن بین‌الملل جای تأمل بسیار دارد و البته این نکته وقتی اهمیت بیشتری می‌یابد که گفته می‌شود این دو جزیره بیش از چهار دهه است که تحت اشغال رژیم صهیونیستی به سر می‌برند. البته شایان ذکر است که این تفاهم در نهایت با رأی دستگاه قضایی مصر ملغی و غیر قابل انجام اعلام شد.

روگردانی از ریاض به سوی مسکو

با سقوط یک فروند هواپیمای مسافربری روسیه در خاک مصر در آذرماه سال گذشته، مسکو سفر گردشگران خود را به مصر به حالت تعلیق درآورد؛ به ویژه آنکه خبرهای ضد و نقیضی درباره انجام عملیات تروریستی طی سرنگونی این هواپیما اعلام شده بود.

این هواپیما که از نوع ایرباس 321 خطوط هواپیمایی روسیه بوده، 224 سرنشین داشت که به جز کادر پرواز همه سرنشینان آن گردشگر بوده‌اند و با سقوط در صحرای سینا در شمال شرقی مصر، تمامی سرنشینان آن جان باختند. مصر که درآمد بالایی از صنعت گردشگری نصیب خود می‌کند از همان زمان در تکاپو افتاد که مسکو را به فرستادن مجدد مسافران خود به این کشور مجاب سازد و از آن تاریخ به بعد هیأت‌های گوناگون روس و مصری ترددهای خود را به دو کشور آغاز کردند تا علاوه بر مشخص شدن علت اصلی حادثه، تردد گردشگران نیز از سر گرفته شود.

علاوه بر مسأله گردشگران روس، مصری‌ها در دیگر مسائل از جمله فعالیت‌های نظامی نیز همکاری خود را با مسکو گسترش دادند تا جایی که در اواخر مهرماه سال جاری بود که مسکو اعلام کرد، با هدف مقابل با تروریسم مانور نظامی روسیه و مصر برگزار می‌شود. بر اساس بیانیه‌ای که از سوی وزارت دفاع روسیه صادر شد، در مجموع ۱۵ بالگرد، ۱۰ واحد و بیش از ۵۰۰ نیروی نظامی در این مانور مشترک مشارکت کرده و برای نخستین بار در تاریخ واحدهایی از نیروهای روسی به مصر رفتند تا در این مانور بین‌المللی شرکت کنند.

بالا گرفتن اختلاف با عربستان

روابط میان قاهره و ریاض، چند هفته‌ای است که وارد فاز جدیدی شده و به نظر می‌رسد که دیگر آن حرارت سابق را ندارد و به نظر می‌رسد که تمایل مصر به روسیه، این کشور را از هم‌پیمان کلاسیک آمریکا، یعنی عربستان سعودی دور و دورتر کرده است. البته می‌توان گفت تنش میان ریاض و قاهره هنگامی نمایان شد که مصر از پیش‌نویس قطعنامه روسیه درباره سوریه حمایت کرد؛ چرا که حکومت آل‌سعود از مخالفان سرسخت این پیش‌نویس بود.

کمتر از یک ماه پیش نیز «ایاد مدنی» دبیرکل سعودی سازمان همکاری اسلامی در نشستی در تونس اظهارات اخیر رییس جمهور مصر در نشست ملی جوانان این کشور را مورد تمسخر قرار داد و همین اقدام او را مجبور به استعفا کرد.

ریاض: به مصر نفت نمی‌فروشیم

علاوه بر این، طی هفته اخیر وزارت نفت عربستان، اعلام کرد که این کشور تا اطلاع ثانوی به مصر نفت صادر نخواهد کرد؛ با اعلام این خبر، شایعاتی مبنی بر اینکه مصری‌ها به دنبال جایگزینی نفت ایران هستند منتشر شد که به سرعت توسط دو طرف مصری و ایرانی تکذیب شد. حال با توجه به رویکرد مثبت مصر به مسکو و بالاگرفتن تنش‌های سیاسی دو جانبه با عربستان سعودی، دور از ذهن نیست که قاهره همچنان چرخش خود از محور آمریکایی-سعودی را ادامه داده و با گسترش همکاری‌های سیاسی و اقتصادی با روسیه، روابط مصر با دیگر هم پیمان استراتژیک روس‌ها در منطقه، یعنی جمهوری اسلامی ایران نیز از سر گرفته شود؛ چون همان‌گونه که گفتیم، قاهره درباره مسأله سوریه، اخیراً مواضعی اتخاذ کرده که در راستای مواضع تهران و مسکو طبقه بندی می‌شود.

http://sobhe-no.ir/newspaper/125/5/3925

ش.د9503187